Energiespecialist Thijs Van de Graaf (UGent): ‘Warmtepompen zijn wapens in slow motion tegen Poetin’

‘Met de energietransitie ontwapenen we de vijand volledig’, zegt energiespecialist Thijs Van de Graaf (UGent).

‘Kies uw eigen crisis: de oplossing zal steeds dezelfde zijn.’ De oorlog in Oekraïne is volgens professor Thijs Van de Graaf een nieuwe crisis die bovenop twee reeds bestaande noodsituaties komt: de energie- én de klimaatcrisis. ‘Ingrepen zoals het volop renoveren van woningen en overheidsgebouwen en het massaal uitrollen van warmtepompen kunnen die drie crisissen op een structurele manier aanpakken’, zegt de Gentse professor internationale politiek.

U ziet zonnepanelen, windmolens en warmtepompen als een soort wapens tegen de Russische agressie?

Thijs Van de Graaf: Het zijn wapens in slow motion. De energietransitie heeft haar tijd nodig, maar aan het einde van het traject heb je de vijand volledig ontwapend. In tegenstelling tot vandaag zal er geen rem staan op het soort sancties dat we kunnen opleggen. Want vandaag durven we ons op het vlak van energie niet in eigen voet schieten.

Dat gaat ons wat kosten, niet?

Van de Graaf: Tot nu toe zeiden critici dat de energietransitie te duur is. Maar deze nieuwe crisis verandert de berekening. In heel West-Europa zullen de defensiebudgetten stijgen, en mensen zullen dat als normaal beschouwen. Maar wat ben je met het opschroeven van die budgetten als we met onze andere hand Vladimir Poetin financieren via olie- en gasaankopen? Er moet een plan zijn om af te stappen van Russische energiebronnen. En stap in één beweging af van fossiele brandstoffen in het algemeen. Alles wat we betalen aan import sijpelt weg naar het buitenland, vaak naar autocratische regimes. Door woningen te renoveren creëer je lokale jobs, en ook warmtepompen kunnen we in Europa zelf maken.

Uw voorstellen nemen tijd in beslag. Wat als Poetin de gaskraan op korte termijn dichtdraait?

Van de Graaf: Rationeel zou het in ieder geval niet zijn. Het zou het economisch equivalent van een oorlogsverklaring zijn. Wellicht is het een manke vergelijking, maar de Japanse aanval op Pearl Harbor in de Tweede Wereldoorlog kwam er na een olie-embargo door de Verenigde Staten. Bij het dichtdraaien van de gaskraan zullen mensen letterlijk in de kou zitten. We zijn het allemaal vergeten, maar bij vorige onderbrekingen van de gastoevoer, bijvoorbeeld in 2009, zijn mensen letterlijk gestorven van de kou, onder meer in Polen.

Wat zou dat concreet voor ons betekenen?

Van de Graaf: Wij zouden enkele weken voort kunnen met reserves. Daarna verwacht ik spoedleveringen door Japan, Australië, Qatar en de Verenigde Staten, er zal massaal vloeibaar aardgas (LNG) vloeien. Bovendien zitten we bijna aan het einde van de winter, waardoor we minder verbruiken. In tegenstelling tot andere Europese landen zijn fysieke gastekorten niet zo’n groot probleem voor België, maar de gasprijzen zouden overal stijgen. En torenhoge facturen stoppen niet aan de grens.

Het is op z’n zachtst gezegd bevreemdend dat de gasleveringen ondanks alle escalaties zijn blijven doorgaan.

Van de Graaf: De invasie levert veel morele verontwaardiging op, maar de Russische gasexportstromen zijn zelfs toegenomen. Dat komt doordat er meestal via langetermijncontracten wordt gewerkt. Door de hogere prijzen na de Russische inval is het door de aard van de contracten aantrekkelijk geworden om extra volumes af te nemen. Als je dan weet dat de inkomsten voor een groot stuk via gasreus Gazprom naar de Russische staatskas gaan … Het is een totaal hypocriete opstelling.

Ons land voert ook veel Russische aardolie in.

Van de Graaf: Stel dat de Russische export volledig stilvalt, dan zullen de wereldwijde prijzen stijgen. Maar olie is veel makkelijker te transporteren dan gas. Voor ons is Russische olie vooral belangrijk in de transportsector. Misschien moeten we daarom bekijken of we het wagenpark versneld kunnen elektrificeren.

Duits bondskanselier Olaf Scholz kondigt alvast de versnelde bouw van LNG-terminals aan om onafhankelijker van Rusland te zijn.

Van de Graaf: Duitsland moet dan wel opletten dat het zich niet afhankelijk maakt van Qatar via langetermijncontracten. We mogen niet dezelfde fout maken door ons vast te hechten aan een regime dat ons verontwaardigt door de manier waarop het arbeiders behandelt bij de bouw van stadions voor het WK Voetbal.

Is dit dan ook het uitgelezen moment om de twee jongste kernreactoren open te houden?

Van de Graaf: Als we de levensduur van een aantal reactoren verlengen, zullen we minder gas moeten verbruiken. Maar als je werkelijk inzit met onze geopolitieke kwetsbaarheid, en dus minder gas wilt importeren, moet je zien waar het grootste verbruik zit. En dat zit voor de helft bij de huishoudens en voor een kwart bij de industrie. Door bijvoorbeeld verhuurders via wetgeving te verplichten om te isoleren en gebouwen van de overheid versneld te renoveren, kunnen we de drie crisissen versneld aanpakken. Wie daarover niks zegt en het enkel over de kerncentrales heeft, is niet geloofwaardig.