Emmanuel Macron: nog vier jaar te gaan, nu al afgeschreven

Eén jaar na zijn herverkiezing verkeert het presidentschap van Emmanuel Macron in ademnood. Veel Fransen hebben het gehad met hem. ‘De president heeft nog vier jaar te gaan, maar er heerst nu al een fin de règne-gevoel.’

Eind maart, Frankrijk staat al enige weken in rep en roer. Demonstraties tegen de onpopulaire pensioenhervorming van president Emmanuel Macron lopen niet zelden uit de hand. Op dat moment verschijnt een lang interview met de president in het kindertijdschrift Pif, de opvolger van het roemruchte en oorspronkelijk communistische Pif Gadget. Voor de 75e verjaardag van het blad mogen kinderen vragen stellen. Zo wil Louise uit het eerste leerjaar weten of de president als kind een knuffel had. Macron antwoordt dat hij een konijn had. Als Louise vraagt wat er van het konijn is geworden, krijgt het verhaal een enigszins lugubere wending. Kleine Manu heeft zijn knuffel ‘geleidelijk vernield’, en is hem ‘uiteindelijk kwijtgeraakt’.

Macron heeft Poetin fundamenteel verkeerd ingeschat.

Isabelle Lasserre, Le Figaro

Franse politieke waarnemers, die elke zucht van de president van commentaar voorzien, weten even niet waar ze het hebben. Wie houdt hij voor de gek, na dit horrorjaar met gierende inflatie, oorlog in Oekraïne en straatprotesten die aan de gele hesjes herinneren? De president weigert met de vakbonden te praten, staat kritische journalisten niet te woord en laat zich nauwelijks zien om zijn gecontesteerde hervorming te verdedigen. En als hij dan communiceert, gaat het over… zijn knuffelkonijn?

Potten en panne

Half april heeft de regering-Macron, geleid door premier Elisabeth Borne, artikel 49.3 van de Franse grondwet ingeschakeld om de gewraakte pensioenwet door te drukken. Op die manier is Macron erin geslaagd om de pensioenleeftijd in Frankrijk van 62 naar 64 jaar te verhogen, zonder voorafgaande stemming in het parlement. De president en zijn regering beschikken in de Franse assemblee niet over een absolute meerderheid, en snappen donders goed dat er voor een referendum geen meerderheid bestaat.

Macron profiteert ook van de verdeeldheid bij de oppositie. Links is bij de vorige verkiezingen nagenoeg van de kaart geveegd. Ook de centrumrechtse Les Républicains besloten Macrons voorstel niet te steunen. Nochtans voerden ze een jaar geleden nog campagne om de pensioenleeftijd naar 65 jaar te verhogen. ‘Les Républicains zitten met een levensgroot dilemma’, analyseert Luc Rouban, politoloog bij Sciences Po. ‘Ze dreigen weggevaagd te worden bij de verkiezingen. Maar tegelijk weten ze dat de kans groot is dat bij de volgende presidentsverkiezingen een centrumrechtse kandidaat de tweede ronde haalt. Ze verkeren in grote nood, maar tegelijk liggen ze in poleposition om de volgende president te leveren.’

Nadat het Franse Grondwettelijk Hof groen licht gegeven heeft om de pensioenwet zonder parlementaire stemming door te voeren, laat Macron niets aan het toeval over. Enkele uren later, in het holst van de nacht, ondertekent hij de omstreden wet. Sindsdien probeert Macron krampachtig over te gaan tot de orde van de dag. Alsof hij in volle campagnemodus zit, rijgt hij de mediaoptredens aan elkaar. Hij belooft het beroepsonderwijs te hervormen, duizend magistraten en extra personeel voor de spoeddiensten aan te nemen, en een nieuwe migratiewet. In het hele land worden zijn bezoeken onthaald op ‘concerten’ van misnoegde Fransen die luid op potten en pannen slaan.

De president geeft zichzelf honderd dagen, tot aan de nationale feestdag op 14 juli, om de plooien met het Franse volk glad te strijken. Het is maar de vraag of hij de Fransen nog meekrijgt, want het protest tegen de pensioenhervorming wil niet gaan liggen. ‘Macron wil over naar iets anders, na deze slecht uitgevoerde hervorming. Maar de Fransen geven zich nog niet gewonnen’, zegt Frédéric Dabi, politiek analist en algemeen directeur van Ifop, het oudste opiniepeilingsbureau van Frankrijk. Een recente peiling van Ifop laat zien dat de radicaal-rechtse Marine Le Pen glansrijk zou winnen als er vandaag opnieuw presidentsverkiezingen zouden worden gehouden.

‘Eén jaar na zijn verkiezing is een recordaantal van 47 procent van de Fransen “heel ontevreden” over president Macron. 68 procent beschouwt hem als autoritair, en slechts 36 procent noemt hem competent’, aldus Dabi. Ook Macrons voorgangers waren vaak ongeliefd bij de Fransen, maar bij hem is de afkeer persoonlijk en diepgeworteld. ‘De intensiteit van de haat is onuitgegeven’, zegt Dabi. ‘Bovendien zit Macron nog maar aan het begin van zijn tweede termijn. De president heeft nog vier jaar te gaan, maar er heerst nu al een fin-de-règne-gevoel.’

Lichtjes schizofreen, zo lijkt het, want de Fransen hebben Macron nog maar een jaar geleden opnieuw tot president verkozen – met 5 miljoen stemmen meer dan Marine Le Pen in de tweede ronde én met kennis van zaken over zijn geplande pensioenhervorming. ‘De pensioenhervorming heeft de relatie tussen de president en de Fransen compleet verziekt’, zegt Dabi. ‘Mensen zeggen: hij luistert gewoon niet. Daarom is het nu wij tegen hem.’

‘Geen staatsgreep’

In de nasleep van artikel 49.3 gewagen Franse vakbonden, maar ook vooraanstaande journalisten en intellectuelen, van een heuse crisis van de democratie. Volgens de bekende historicus en socioloog Pierre Rosanvallon is het ‘de zwaarste democratische crisis die Frankrijk heeft gekend sinds het eind van het Algerijnse conflict’.

‘En toch is artikel 49.3 geen staatsgreep’, nuanceert Frédéric Dabi. ‘Michel Rocard, de eerste minister tijdens de tweede presidentstermijn van François Mitterrand, heeft er 28 keer gebruik van gemaakt, terwijl zijn regering in het parlement maar 11 stemmen tekortkwam. Maar de sfeer rond 49.3 is met de pensioenhervorming wel veranderd. Als je de Fransen vraagt waarom ze ontevreden zijn over Emmanuel Macron, is dat niet zozeer door de hogere pensioenleeftijd, maar door de manier waarop.’

Macron, zonder traditioneel partijapparaat achter zich opgeklommen tot het hoogste politieke ambt in Frankrijk, wil de geschiedenisboeken ingaan als een hervormer. In zijn eerste ambtstermijn, getekend door de gele hesjes en de coronacrisis, kwam hij nauwelijks tot hervormen. ‘Emmanuel Macron heeft de mindset van een manager’, zegt Rouban. ‘Hij ziet een probleem met de betaalbaarheid van de pensioenen, bedenkt een oplossing en voert die unilateraal door, zoals dat in een bedrijf zou gebeuren. Hij gaat niet voorzichtig op zoek naar een consensus, zoals klassieke Franse politici dat doorgaans doen.’

Opvallend genoeg is het niet Nupes, de radicaal-linkse coalitie van Jean-Luc Mélenchon, die profiteert van de protesten, maar het radicaal-rechtse Rassemblement National van Marine Le Pen. Anders dan Mélenchon hield Le Pen zich in het pensioendebat opvallend gedeisd, en dat loont. Le Pen en haar partij stonden nog nooit zo hoog in de peilingen. ‘Voor steeds meer Fransen is Marine Le Pen een volwaardig alternatief voor de president’, zegt Fréderic Dabi. ‘Ze zien haar als iemand die veel meer gehecht is aan democratische waarden, dichter bij de Fransen staat en veel beter het volk kan verenigen dan Macron.’

Makronit

Ook in de rest van de wereld oogst Macron felle tegenwind. ‘Macron is rotsvast overtuigd van zijn visie op de rol van Frankrijk en Europa in de wereld. Hij kiest daarbij niet zelden de vlucht vooruit, zonder eerst coalities te bouwen. Gevolg: zowel de Amerikanen als Europese bondgenoten ergeren zich blauw. Daardoor schiet de president zichzelf in de voet en verliest Frankrijk internationaal aan invloed’, analyseert Célia Belin, hoofd van de internationale denktank European Council on Foreign Affairs in Parijs.

Ook de Ruslandpolitiek van Macron lijkt, na meer dan een jaar oorlog in Oekraïne, een totaal fiasco. Sinds Macrons aantreden in 2017 maakte hij een absolute prioriteit van toenadering tot Rusland. Maar zijn veronderstelde vertrouwensband met de Russische president Vladimir Poetin bleek in de aanloop naar de invasie van Oekraïne weinig waard. Wanneer Macron op 7 februari 2022 naar Moskou reist, wordt hij ontvangen aan de ondertussen legendarische lange tafel. De Franse president komt terug met de belofte dat Rusland het conflict niet zal laten escaleren. Een belofte die Poetin twee weken later verbreekt. Tijdens een van de vele telefoongesprekken in de dagen voor de invasie stelt Macron vredesgesprekken voor tussen Poetin en de Amerikaanse president Joe Biden. Poetin breekt het gesprek verveeld af: hij gaat liever ijshockeyen. In het Russisch wordt schertsend over makronit gesproken: een neologisme dat zoveel betekent als ‘voortdurend iemand opbellen zonder aantoonbare reden’.

Volgens Isabelle Lasserre, diplomatiek journalist bij Le Figaro, maakt Macron de klassieke denkfouten die alle Franse presidenten maken. Macron heeft Poetin fundamenteel verkeerd ingeschat, vindt Lasserre. Zij publiceerde afgelopen week Macron-Poutine: les liaisons dangereuses, waarin ze de relatie tussen beide staatshoofden uitdiept. ‘Voor Macron is Rusland in de grond een Europese natie, die als vanzelf zou terugkeren naar zijn natuurlijke plek. Zoals alle voorgaande presidenten heeft hij te laat ingezien dat die analyse niet klopt. Poetin heeft zich de voorbije tien jaar steeds explicieter van Europa en zijn democratische waarden afgekeerd en jaagt vooral een imperialistisch project na.’

Peacenik

Zelfs nadat Russische tanks over de grenzen van Oekraïne zijn gerold, blijft Macron de dialoog met Poetin aangaan. Frankrijk schaart zich weliswaar achter Oekraïne, levert zware wapens en is een aanjager van de sancties tegen Rusland. Macron verdedigt ook de territoriale integriteit en soevereiniteit van Oekraïne, en benadrukt dat het aan Oekraïne zelf is om te bepalen of en wanneer het zal onderhandelen. Maar tegelijk geeft hij minstens de indruk het Kremlin op te vrijen. In juni 2022 benadrukt hij dat Poetin ‘niet vernederd mag worden’. Begin december 2022 stelt Macron voor om Rusland ‘veiligheidsgaranties’ te bieden, in ruil voor vredesgesprekken met Oekraïne.

In de Baltische staten, in Oost-Europese landen, en vooral in Oekraïne zelf wordt Macron weggezet als een peacenik die bereid is om Oekraïne genadeloos voor de bus te gooien, zodra de gelegenheid zich voordoet. Dat is nochtans niet zo, vermoedt Lasserre. ‘In essentie staat Emmanuel Macron op dezelfde lijn als Joe Biden. Zowel Macron als Biden steunt Oekraïne. Tegelijk willen ze niet dat deze oorlog nog jaren duurt en betwijfelen ze of het Oekraïense leger in staat zal zijn om het volledige Oekraïense grondgebied te heroveren. Het verschil is dat Biden die twijfels voor zichzelf houdt.’

Het is niet voor het laatst dat Macrons franc parler voor diplomatieke backlash zorgt. Wanneer hij op 8 april terugreist van een staatsbezoek aan China voelt Macron de drang om zijn visie op de wereld nog eens uitvoerig te delen met meegereisde journalisten. Met zijn kenmerkende bevlogenheid berijdt Macron zijn favoriete stokpaardje: het moet een strategische grootmacht worden, op het niveau van Amerika en China. Zo niet riskeert Europa zich te degraderen tot ‘vazal’ van Amerika en te worden meegesleurd in de oplopende spanningen met China. ‘Europeanen kunnen de crisis in Oekraïne niet eens oplossen’, zo citeert Politico de Franse president. ‘Hoe kunnen we dan geloofwaardig tegen China zeggen: kijk uit, want als je iets verkeerds doet, zullen we er staan?’

Obama heeft precies hetzelfde gedaan als Macron. Hebben we hem een tiran genoemd?

Rob Riemen, Nexus Instituut

Op zich vertolkt Macron een klassiek Frans standpunt: Europa moet zijn eigen boontjes doppen, onafhankelijk van Amerika – en onder leiding van Frankrijk. Maar met de timing van zijn commentaar jaagt hij niet alleen de Amerikanen maar ook (en wederom) de Oost-Europese landen tegen zich in het harnas. Door het conflict met kernmacht Rusland bevinden die buurlanden zich in een kwetsbare positie. Ze zijn totaal afhankelijk van de Amerikaanse veiligheidsparaplu. Een slecht moment dus om de Amerikanen van gestook te betichten. Bovendien lijkt Macron met zijn suggestie dat Europa bij Chinese agressie tegenover Taiwan niet tussenbeide zal komen, China vrij spel te laten.

Mediaflauwekul

Macron is werkelijk doordrongen van zijn Europese project. Bij zijn staatsbezoek aan Nederland vorige maand houdt hij de jaarlijkse Nexus-lezing, op verzoek van de Nederlandse cultuurfilosoof en Nexus-directeur Rob Riemen. De lezing, door Macron uitgesproken in vrijwel vlekkeloos Engels, was geheel opgebouwd rondom het idee van Europese soevereiniteit – ‘vroeger gezien als een Franse fantasie, vandaag een door velen erkende noodzaak’, aldus Macron. Riemen had in 2019 samen met andere Europese schrijvers tijdens een lunchmeeting de kans om met de Franse president van gedachten te wisselen. Hij ziet in Macron een sterke politieke verdediger van het Europese en humanistische beschavingsideaal. De filosoof steekt zijn bewondering voor de Franse president dan ook niet onder stoelen of banken.

‘Macron is een van de weinige politieke leiders die het Europese ideaal nog echt is toegedaan. Niet alleen Europa als een geopolitiek machtsblok, wat Europa natuurlijk moet zijn, maar ook als idee’, zegt Riemen. Kritiek dat Macron zich als de Romeinse oppergod Jupiter zou gedragen, vindt Riemen ‘goedkope kletskoek en mediaflauwekul’. ‘Toen Barack Obama werd geconfronteerd met een door de Republikeinen gedomineerd Congres dat alleen maar met obstructie bezig was, heeft hij precies hetzelfde gedaan als Macron. Alleen heette dat toen executive order. Zijn wij toen over Obama gaan denken dat hij een tiran is?’ Riemen heeft Macron leren kennen ‘als een man die altijd brieven beantwoordt, altijd even hartelijk en toegankelijk is. In tegenstelling tot Jupiter.’

Hersendood

Recent is uitgelekt dat Elisabeth Borne niet Macrons eerste keuze als premier was. De president wilde eigenlijk een premier van rechtse signatuur. Hij had zijn oog laten vallen op Catherine Vautrin, oud-minister van Nicolas Sarkozy. Mensen als François Bayrou, die tot de zogenaamde linkervleugel van ‘la macronie’ horen, hebben daar een stokje voor gestoken. Nu dat publiek bekend is, lijkt het lot van premier Borne helemaal bezegeld. En haar positie was al danig verzwakt. Bornes regering overleefde maar nipt een motie van wantrouwen in het Franse parlement na het gebruik van artikel 49.3. Wie weet is het volgende keer wél raak.

Hoe moet het verder, als na Macrons eigen honderddagendeadline de sfeer in het land niet drastisch verbetert en de regering-Macron geen nieuw elan vindt? Dat is onzeker. Met wie moet Renaissance, de beweging van Macron, in het parlement nog allianties sluiten om voorstellen goedgekeurd te krijgen na het pensioendebacle? Dat is volstrekt onduidelijk.

President Macron kan kiezen voor een reshuffle van zijn regering, of hij kan het parlement ontbinden en dan komen er nieuwe parlementsverkiezingen, iets waar 60 procent van de Fransen voorstander van zou zijn. Maar gezien de toestand in het land zou dat politieke zelfmoord betekenen en de president opzadelen met een nog onwerkbaarder parlement. Franse politieke waarnemers vragen zich af of de president zich überhaupt nog kan herpakken. Ook de eigen achterban mort. De helft van Macrons kiezers keurt het inschakelen van 49.3 af. Het zouden wel eens vier lange jaren kunnen worden. Wordt het nog iets, met dit presidentschap? Of is het hersendood, een term die Emmanuel Macron ooit voor de NAVO gebruikte? In Parijs zijn de weddenschappen geopend.