Emmanuel Macron heeft gegokt, verloren en werd gered door een ander

Het Rassemblement National van Marine Le Pen heeft de Franse verkiezingen verloren, maar dat maakt van de Franse president Emmanuel Macron nog geen winnaar.

De geschiedenis herhaalt zich nooit, maar rijmen kan ze best. In 1936, uit bezorgdheid over het opkomende fascisme in Europa, richtten de Franse socialisten en communisten onder leiding van de Jood Léon Blum het Front Populaire op. Blums coalitie slaagde in haar opzet en behaalde een nipte meerderheid in het toenmalige Franse parlement, maar kon enkele jaren later niet voorkomen dat Frankrijk onder de voet werd gelopen.

Frankrijk is Blum niet vergeten. Afgelopen maand, naar aanloop van de vervroegde parlementsverkiezingen, sloegen socialisten, ecologisten en communisten de handen opnieuw in elkaar – niet toevallig onder de naam Nouveau Front Populaire (NFP). ‘Keer terug, Léon!’ of ‘Blum bloeit weer’, luidt het op NFP-affiches. In Marseille vonden er de voorbije weken opvallende demonstraties plaats, uitgerekend op de Place Léon Blum.

Die demonstraties waren telkens gericht tegen het uiterst rechtse Rassemblement National (RN) van kopvrouw Marine Le Pen en lijsttrekker Jordan Bardella. Het RN won met verve de verkiezingen voor het Europees Parlement en trok ook in de eerste ronde van de nationale stembusgang, eind juni, aan het langste eind. En hoewel er discussie bestond over de omvang ervan, was vrijwel iedereen zeker van een RN-zege in de tweede ronde.

Verkiezingen in Frankrijk: ‘Macron is de afgelopen jaren steeds rechtser geworden’

Verbazing

Groot was dan ook de verbazing zondagavond om acht uur, wanneer de eerste exitpolls bij het sluiten van de stemlokalen werden uitgebracht. Niet het RN maar wel het NFP wordt met 182 van de 577 zetels het grootste blok in de Assemblée Nationale. Sterker nog, het RN moet ook de duimen leggen voor het Ensemble van de Franse president Emmanuel Macron en diens afscheidnemende premier Gabriel Attal (zie grafiek).

Die uitslag is vooral toe te schrijven aan de samenwerking tussen Ensemble en het NFP. Waar mogelijk trokken beide partijen hun kandidaten terug om de RN-kandidaat de kaas van het brood te eten. Hun Republikeinse appel aan de Franse bevolking, die massaal ging stemmen, heeft net zoals in het verleden duidelijk vruchten afgeworpen – Bardella spreekt over een ‘tegennatuurlijke alliantie die het RN van de overwinning heeft beroofd’.

Volgens rechtshistoricus en Frankrijkkenner Frederik Dhondt (VUB) is er meer aan de hand. ‘De Franse kiezer beschouwt het RN nog steeds niet als een normale partij, en dat ondanks alle pogingen van Le Pen om haar extreemrechtse imago af te schudden. Dat het RN de verkiezingen niet heeft gewonnen, is niet zozeer de verdienste van haar politieke tegenstanders, maar vooral van het middenveld, de media, academici enzovoort.’

Le Pen reageerde dat een overwinning voor het RN slechts een kwestie van tijd is. Toch moet de partij zich ook zorgen maken. Voor het RN stonden de sterren zelden zo gunstig: nooit was een Franse president zo weinig geliefd als Macron, het RN voerde al sinds september campagne, was lokaal uitstekend verankerd en kon surfen op een uitgesproken overwinning bij de Europese verkiezingen. Als het nu niet lukt, wanneer dan wel?

Tegelijk heeft het RN het ook goed gedaan. Onder het kreupelhout schuift de partij steeds meer op naar de macht. Het RN behaalde in de eerste ronde van de parlementsverkiezingen bijvoorbeeld meer stemmen dan Macron bij de presidentsverkiezingen in 2022. Dhondt: ‘Als het Franse parlement midden juli weer samenkomt, is het RN de grootste individuele partij. Het RN gaat erop vooruit, en behaalde een historisch hoge score.’

Meerderheid

In Europa toonden veel regeringsleiders zich zondagavond tevreden met de verkiezingsuitslag. Ook de financiële markten reageren opgelucht. Nu heeft de dam tegen het RN misschien standgehouden, maar er staat Frankrijk geen stabiele periode te wachten. Volgens de huidige zetelverdeling heeft geen enkel van de drie blokken een meerderheid, en werkbare coalities lijken aartsmoeilijk – het is pas op 18 juli duidelijk wie in welke politieke groep zit in de Assemblée Nationale.

Even rekenen: het NFP en Ensemble hebben samen 339 zetels, genoeg voor een absolute meerderheid. Binnen het NFP is het uiterst linkse La France Insoumise (LFI) met 72 zetels echter de grootste deelpartij. Nu is niet iedereen van de LFI-kandidaten zo radicaal als kopman en brulboei Jean-Luc Mélenchon, maar een samenwerking tussen het centrumrechtse Ensemble en het LFI lijkt met het oog op de presidentsverkiezingen van 2027 ondenkbaar.

Ook PS-voorzitter Olivier Faure gaf al aan niet zomaar met Ensemble in zee te willen gaan. Nu de Franse socialisten na zo veel jaren ellende eindelijk de rug rechten, willen ze verder gaan op dat elan. Alleen Raphaël Glucksmann, kopman van het socialistische Place Publique, lijkt te beseffen dat een coalitie op termijn onvermijdbaar is, ook al heeft Frankrijk daar nauwelijks tot geen ervaring mee. Let wel: in Frankrijk kan er veel via reglementen en besluiten, werken via het parlement is niet noodzakelijk nodig.

De Franse premier Gabriel Attal diende maandagochtend zijn ontslag in. Vermoedelijk zal president Macron hem vragen om door te gaan tot na de Olympische Spelen. Daarna begint de jaarlijkse parlementaire vakantie, waardoor het politieke drama wordt uitgesteld tot in september. Dat kan de partijen en parlementsleden wat ademruimte geven om te kijken hoe ze zich de komende jaren willen groeperen.

Vermoedelijk gaat de Franse regering, zoals onder ex-premier Elisabeth Borne en Attal, met een minderheid van start. Dhondt: ‘Volgens Franse grondwetspecialisten is er geen probleem. Opnieuw komt het erop aan om per wetsvoorstel een meerderheid te vinden, desnoods grijpt men naar referenda. En als Le Pen een motie van wantrouwen indient en daarvoor onvoldoende steun vindt, dan kan de regering gewoon verder.’

Macron

En wat dan met Macron zelf? Volgens Dhondt heeft de Franse president de voorbije weken een les in nederigheid gekregen. ‘Ongetwijfeld slaakte ook hij zondagavond een zucht van opluchting, maar tevreden kan Macron met dit resultaat niet zijn. Zijn insitutionele transformatieprogramma uit 2017 kan de vuilnisbak in en ook zijn andere verwezenlijkingen stellen meer dan teleur. Hij gaat beschadigd de geschiedenisboeken in.’

Macron gokte, verloor en werd vervolgens gered door het NFP, dat tot zijn verbazing ter hulp schoot. Of hij diezelfde analyse maakt, is natuurlijk een ander verhaal – vermoedelijk zal hij gewoon voortdoen zoals hij bezig was. Attal, tot voor kort de poulain van Macron, gaf al te kennen dat hij deze verkiezingen niet wilde – een duidelijke vingerwijzing naar zijn eigen chef en misschien wel een voorzichtige sollicitatie voor de presidentsverkiezingen in 2027.

Het is verre van ondenkbaar dat Republikeinse partijen, politici en coalities binnen drie jaar Macron opnieuw te hulp moeten schieten om het RN van een overwinning af te houden. Het lijdt geen twijfel dat Leon Blum dan opnieuw wordt opgevist, maar of een verenigd volksfront dan opnieuw uiterst rechts de wacht kan aanzetten, is verre van zeker.

Gek of geniaal: draait de groteske gok van Emmanuel Macron goed uit?