Manfred Weber en Giorgia Meloni richten Europese pijlen op links: ‘Een strijd die enkel zal toenemen’

Met het oog op de Europese verkiezingen van 2024 neemt de rivaliteit tussen de christen- en sociaaldemocraten toe. De controversiële Italiaans premier Giorgia Meloni moet centrumrechts daarbij helpen.

Steeds nadrukkelijker kijkt men in Europa naar mei 2024. Dan vinden de verkiezingen voor het Europees Parlement plaats en bikkelen de Europese politieke families om de felbegeerde topposities. Bij de Europese christendemocraten – ook wel de Europese Volkspartij (EVP) genoemd – worden de benen alvast ingesmeerd. Dat moet ook, want de CD&V en haar Europese zusterpartijen zitten in de hoek waar de klappen vallen. In vergelijking met 2019 valt de EVP-fractie volgens de peilingen terug tot 160 zetels op een totaal van 705.

Maar er is meer reden tot bezorgdheid voor de EVP. Zeker sinds het afscheid van de christendemocratische Duitse bondskanselier Angela Merkel heeft centrumrechts steeds minder invloedrijke staatshoofden en regeringsleiders in haar rangen – in grote lidstaten zoals Duitsland, Frankrijk en Spanje zwaaien liberalen en sociaaldemocraten de plak. Alleen in Centraal- en Oost-Europa staat de partij nog relatief sterk. De EVP hoopt dit jaar het tij te keren met verkiezingsoverwinningen in Polen en Spanje,. Daar doen oppositieleiders Donald Tusk en Alberto Feijoo het erg goed.

Tot slot is de EVP ook ongerust over de politieke toekomst in Italië, waar Silvio Berlusconi en zijn partij Forza Italia deel uitmaken van de Europese christendemocraten. Met 86 lentes is de oud-premier niet meer van de jongsten. Wanneer hij afscheid neemt, lijkt het voor de EVP ook in de laars van Europa voorbij. De partij moet met andere woorden op zoek naar alternatieven in het land – de Lega van partijvoorzitter en vicepremier Matteo Salvini wordt als te radicaal beschouwd en zit al bij de fractie van Identiteit en Democratie (ID), waar ook Vlaams Belang deel van uitmaakt.

Kritiek

Daarom kijkt Manfred Weber, de Duitse EVP-fractievoorzitter in het Europees halfrond en voorzitter van de overkoepelende EVP-partij, nadrukkelijk naar de kersverse Italiaanse premier Giorgia Meloni. Die vormt met haar Fratelli D’Italia met voorsprong ’s lands grootste partij, zeker aan de rechterzijde van het politieke spectrum. Vorige week staken Weber en Meloni voor de tweede keer in ruim twee maanden tijd de koppen bij elkaar, ditmaal na de begrafenis van paus emeritus Benedictus XVI in Rome. Meloni is voor Weber een interessante gesprekspartner, want naast Italiaans regeringsleider en Fratelli-kopvrouw is ze ook voorzitter van rechtse koepelpartij van de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR).

In tegenstelling tot de EVP doet de ECR het wel erg goed: in vergelijking met 2019 wint ze volgens de huidige stand van zaken 24 zetels. Daarmee is de fractie veruit de sterkste stijger in het Europese halfrond. Zonder dat formele allianties tussen de twee momenteel aan de orde zijn, hoopt Weber met Meloni inhoudelijk de handen in elkaar te slaan. Want volgens de Duitser behoort de Italiaanse met haar partij deel tot de ‘constructieve conservatieve krachten’ in het Europees Parlement. Ook de N-VA en de Tsjechische Democratische Burgerpartij komen daarbij nadrukkelijk in beeld.

Het helpt dat Meloni zich sinds haar premierschap in Europa veel gematigder toont dan voorheen. Zo kiest ze uitdrukkelijk de kant van Oekraïne in de oorlog met Rusland en vraagt ze van Hongarije respect voor de rechtsstaat – de Hongaarse premier Viktor Orbán was onlangs vier dagen in Rome maar kreeg Meloni niet te zien. Bovendien was Meloni’s minister van Europese Zaken Roberto Fitto in een niet zo ver verleden Europarlementslid van de Europese Volkspartij. Voldoende redenen om Meloni voorlopig het voordeel van de twijfel te geven.  

Maar de entente met Meloni levert de Duitse EVP-fractieleider ook kritiek op. Wanneer Weber in het najaar van 2022 in Italië campagne ging voeren voor Berlusconi, deed hij dat onrechtstreeks ook voor Meloni omdat Italiaans rechts in alliantie opkwam. Markus Söder, de Beierse partijchef van Weber, eiste van zijn Europese kopman een ‘brandmuur tussen de EVP en de radicale/postfascistische groepen’. Dat de ECR bovendien een aantal bedenkelijke partijen bevat (de Zweden Democraten menen dat er geen wetenschappelijke basis voor de klimaatverandering bestaat, de Poolse PiS ondergraaft de rechtsstaat en het Spaanse Vox toont sympathieën voor oud-dictator Franco) dreigt het imago van de EVP te bezoedelen.   

Von der Leyen

In ieder geval hoopt dat de EVP met de steun van Meloni wat meer in beeld komt op het Europese toneel. De informele Europese coalitie met liberalen, sociaaldemocraten en groenen plaatst de christendemocraten namelijk in een moeilijke positie. Traditioneel conservatieve thema’s zoals migratie, de verdieping van de interne markt en internationale handel komen namelijk weinig aan bod. Daarom proberen Weber en Europees Parlementsvoorzitter Roberta Metsola, een Maltese uit EVP-rangen, de fractie uitdrukkelijker als conservatief-rechts te positioneren.

Maar voor de tegenvallende resultaten kijkt de EVP opvallend genoeg ook naar de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen – haar toppositie kwam volgens Weber na de verkiezingen van 2019 aan hém toe. Von der Leyen, een christendemocrate, pleit met regelmaat voor nieuwe Europese fondsen en lanceert het ene groene voorstel na het andere. Volgens critici veronachtzaamt ze daarmee de christendemocratische belangen met het oog op een tweede ambtstermijn: de Duitse groenen bepalen volgens het nationale regeerakkoord namelijk mee of Von der Leyen op haar stoel mag blijven zitten.

Volgens professor Europese politiek en EVP-kenner Steven Van Hecke (KU Leuven) past Webers manoeuvre ook binnen een toenemende rivaliteit tussen de Europese christendemocraten en sociaaldemocraten. ‘In onder meer Duitsland, Italië, Spanje, Griekenland, en Malta zitten beide centrumpartijen niet (meer) samen in de regering. Vroeger lag de klemtoon op samenwerking, nu proberen de christendemocraten een alternatief te bieden voor links beleid. Dat zorgt voor een strijd tussen beide strekkingen die in de aanloop naar 2024 alleen maar zal toenemen. De felle EVP-kritiek op de sociaaldemocratische betrokkenheid bij Qatargate is daar al een voorbode van.’

Zo wordt het dilemma waar de EVP voor staat helemaal duidelijk. De nationale coalities in Duitsland (sociaaldemocraten, groenen en liberalen) enerzijds en in Italië (centrumrechts en radicaal-rechts) anderzijds symboliseren de richtingenstrijd waar Europa met het oog op 2024 voor staat. ‘Natuurlijk gaat dit om een machtsstrijd’, aldus een EVP-bron. ‘We werken liever met een gematigde ECR samen dan met de Europese groenen.’ Met Meloni aan hun zijde hopen de christendemocraten meer gewicht in de schaal te kunnen leggen. De Europese migratietop van volgende maand biedt alvast een uitstekende gelegenheid om de handen in elkaar te slaan.