De afhankelijkheid van Russische energiebronnen zorgt voor lastige dilemma’s. Hoever willen Europese lidstaten gaan om Oekraïne te steunen?
Sinds het begin van de oorlog in Oekraïne hebben de Europese lidstaten ingrijpende sancties getroffen tegen Rusland. Het gros van de Russische banken kan niet meer deelnemen aan het internationale betalingsverkeerssysteem, Russische bedrijven blijven door een exportverbod verstoken van cruciale fabricageonderdelen en Russische vliegtuigmaatschappijen zijn niet meer welkom in het Europese luchtruim. Daarnaast hebben heel wat Westerse bedrijven omwille van economische redenen en imagomotieven het land verlaten en worden de bezittingen van Russische oligarchen in beslag genomen. Dat komt aan. Het Russische bbp en de roebel zijn gekelderd. De helft van de reserves die Russisch president Vladimir Poetin de afgelopen jaren heeft verzameld, is in rook opgegaan.
Embargo
De kunst voor de Unie bestaat er evenwel in om de druk op Rusland voldoende hoog te houden. Want Russische invasie gaat voort terwijl Moskou en het bedrijfsleven op zoek gaan naar achterpoortjes en alternatieven. Op de Europese top van afgelopen week toonden de lidstaten zich bereid om nieuwe strafmaatregelen te lanceren, de Commissie werkt aan een nieuw sanctiepakket. Vraag is op welke domeinen men Rusland nog meer dan momenteel kan raken waar het pijn doet. Vanuit Oekraïne en enkele Oost-Europese lidstaten, de Baltische landen op kop, weerklinkt er een alsmaar luider pleidooi om de energie-import vanuit Rusland al dan niet voor een beperkte periode te stoppen – zoals ook de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk hebben aangekondigd. Europarlementslid Guy Verhofstadt (Open VLD) toont zich eveneens voorstander.
De Commissie stelt voor om de afhankelijkheid van Russisch gas dit jaar met twee derde verminderen. De bal ligt evenwel in het kamp van de lidstaten, en die zijn in uiteenlopende mate afhankelijk van Russische energiebronnen. Dat bemoeilijkt een snelle gecoördineerde aanpak. Maar de oorlog is nu. Soldaten en burgers overlijden en tienduizenden mensen vluchten het land uit. Hoewel de energie-import vanuit Rusland de eerste maanden van 2022 is afgenomen, heeft de Unie volgens de ngo Beyond Coal sinds 24 februari 22 miljard euro aan Russisch gas, olie en steenkool gekocht – België neemt 3,5 miljard euro voor zijn rekening. Door de hoge energieprijzen stijgen de inkomsten van Rusland en kan Vladimir Poetin via omwegen de oorlogskas spijzen. De lidstaten knijpen met andere woorden in de ene Russische hand, maar zalven de andere.
Sneuvelbereidheid
Die ongemakkelijke waarheid brengt een al een tijdje het debat op gang over de kosten die de Europese lidstaten voor Oekraïne willen dragen. Willen we het van gas- en olie-inkomsten afhankelijke Rusland met een embargo op de knieën dwingen? Of schieten we daarmee tegen de achtergrond van de coronacrisis en de hoge energieprijzen vooral in de eigen voet? De Brusselse denktank Bruegel kwam eerder op de maand alvast tot de conclusie dat een volledig embargo op Russisch energiebronnen voor de Europese Unie pijnlijk maar haalbaar is. Een studie van de Amerikaanse zakenbank Goldman Sachs wijst op een bbp-terugval van 2,2 procentpunt in de eurozone. Een nog andere analyse wijst uit dat het reële inkomen in de Unie er tegen 2030 met slechts 0,6 procent op zou achteruitgaan – al zouden de kortetermijnkosten wel zwaarder uitvallen.
Vast staat evenwel dat Rusland nog meer afhankelijk is van Europese energiebetalingen dan dat de Europese Unie afhankelijk is van Russische energie. Ter vergelijking: Rusland verkrijgt ruim de helft van zijn inkomsten via de export van fossiele brandstoffen, waarvan de Unie samen met het Verenigd Koninkrijk 63 procent afneemt. Vooral met olie verdient Rusland bakken geld. Volgens inschattingen kan Rusland de overheidsuitgaven dekken wanneer het per vat ruwe olie 44 Amerikaanse dollar ontvangt. De olieprijzen steken daar intussen torenhoog bovenuit. Met andere woorden kan men Rusland met een al dan niet gefaseerd embargo werkelijk onder druk zetten. Maar dat vereist economische – en voor beleidsmakers misschien ook politieke – sneuvelbereidheid.
Werkloosheid
Duits bondskanselier Olaf Scholz (SPD) is een importstop niet genegen. Zondagavond beargumenteerde op het Duitse televisieprogramma Anne Will hij dat zoiets de Duitse economie in een recessie zou storten. Zijn energie- en economieminister Robert Habeck vreest ‘bevoorradingstekorten, massale werkloosheid en de toename van armoede’. Nochtans menen vooraanstaande economen dat de kost voor Duitsland, dat voor een derde van zijn totale energieverbruik van Rusland afhangt, verteerbaar is wanneer dat met de zomer in aantocht snel gebeurt. In het slechtste scenario zou het de Duitser dit jaar tot 1.000 euro kunnen kosten. Een ander onderzoek waarschuwt voor een fikse klap, maar benadrukt dat er met fiscale politiek – lees: schulden maken – veel mogelijk is. Met een opmerkelijke scherpte wees Scholz die onderzoeken van de hand. Ook andere economen waarschuwen voor een zwaardere klap.
In België had premier Alexander De Croo (Open VLD) het naar aanloop van de Europese top afgelopen week over een ‘verwoestende impact’ op de economie. Volgens het Vivaldi-kopstuk mogen sancties geen grotere impact hebben op Europa dan op Rusland. ‘We zijn niet in oorlog met onszelf’, luidt het. Ramingen over de economische impact van een eventueel embargo heeft de eerste minister evenwel niet. ‘De Croo heeft het over de Europese economie’, klinkt het bij zijn woordvoerder. Wel maakt Nationale Bank, die de inflatieverwachtingen deze week alweer optrok, zich zorgen. ‘Hoewel we niet erg afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen uit Rusland, zijn onze belangrijke handelspartners – denk maar aan Duitsland – dat wel. Indien er een embargo komt, dan zal België aanzienlijke secundaire effecten voelen’, legt woordvoerder Geert Sciot uit.
Getalm
Tegen die achtergrond wordt er in de Unie zelfs voor gevreesd dat Poetin het zelf in handen neemt. ‘We moeten onszelf ook voorbereiden op het ondenkbare, namelijk dat Rusland de gastoevoer afsnijdt’, vertelt een goedgeplaatste Europese diplomaat. Rusland bevolen dat ‘onvriendelijke landen’ de energiebetalingen voortaan in roebel moeten overmaken. Dat manoeuvre om de Russische munt te stabiliseren en de sancties deels te omzeilen viel bij de energieministers van de G7 – sinds de annexatie van de Krim in 2014 is Rusland uit de G8 gekegeld – op een koude steen. Tegen die achtergrond hebben zowel de Oostenrijkse als de Duitse regering, de gasvoorraden zitten er respectievelijk voor slechts 13 en 25 procent vol, een eerste alarmfase voor potentiële energietekorten afgekondigd. Eerder deden Italïe en Letland dat ook al.
Tezelfdertijd wordt ook Oekraïens president Volodymyr Zelensky zenuwachtig van wat hij als Westers getalm beschouwt. Een kleine twee weken geleden richtte hij zich al specifiek tot Duitsland om een energie-embargo in het leven te roepen. Op de Europese top van staatshoofden en regeringsleiders bleef het Oekraïnse staatshoofd al even stilstaan bij de meningsverschillen die het met de regering-Scholz ondervindt. ‘Van alle landen die kunnen helpen, heeft Duitsland de meest pragmatische aanpak. Ik denk dat ze zich vergissen’, aldus Zelensky in een recent interview. Kiev heeft intussen gevraagd of Duitsland veiligheidsgaranties kan bieden in het kader van de vredesgesprekken met Rusland. Tegen de achtergrond van de lopende energiediscussies is dat allerminst een eenvoudige kwestie.
Wordt vervolgd.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
