Terwijl de Duitse economie met ingrijpende problemen kampt, ruziet de regering over de mogelijke antwoorden. Een voortijdig einde van de regering en nieuwe verkiezingen liggen volgens commentatoren in het verschiet.
De ondernemingsraad van Volkswagen bracht begin deze week nieuws dat een schokgolf door Duitsland joeg. Het management zou van plan zijn om drie van de tien Duitse Volkswagen-fabrieken te sluiten. Voor tienduizenden van de bijna 200.000 werknemers dreigt er ontslag. Het resterende personeel zou een loonsvermindering van liefst 10 procent moeten slikken.
Een staatszaak, zou je denken, maar een helder en coherent antwoord van de Duitse regering bleef tot dusver uit. Wél had kanselier Olaf Scholz (SPD) uitgerekend één dag na de jobstijding een top gepland met vertegenwoordigers van de Duitse industrie. Veelzeggend detail: voor die top waren de twee andere bevoegde topministers, de liberale minister van Financiën Christian Lindner (FDP) en de minister van Economie Robert Habeck (Groenen), niet uitgenodigd. Als reactie organiseerde een duidelijk ontstemde Lindner dan maar een alternatieve top voor vertegenwoordigers van de Duitse kmo’s.
Volgens Duitse media is dit soort gekibbel illustratief voor de sfeer binnen de huidige regering. Niemand gunt elkaar iets. De informatiezender Deutschlandfunk noemde het incident zelfs ‘een verdere stap in de richting van een voortijdig einde’. Het pad daarheen zou al uitgestippeld zijn, met 9 maart 2025 in plaats van 28 september als datum voor nieuwe verkiezingen.
De enige regeringspartij die mogelijk voordeel kan halen uit vervroegde verkiezingen is de FDP.
Hanco Jürgens, wetenschappelijk medewerker van het Duitsland Instituut, sluit niet uit dat de Duitse regering de eindmeet inderdaad niet zal halen. ‘Al moet je er ook rekening mee houden dat deze speculaties gevoed worden door de CDU, de partij die enkele straatlengtes voor staat in de peilingen. De CDU-voorzitter, Friedrich Merz, waant zich nu al kanselier. Met de SPD en Groen heb je twee regeringspartijen die, vanwege slechte peilingen, geen baat hebben bij vervroegde verkiezingen. De enige partij die er mogelijk wél voordeel uit kan halen is de FDP. Die partij doet het nog veel slechter en wordt al een hele tijd onder de kiesdrempel gepeild, maar zit in een existentiële overlevingsstrijd. Ze moeten iets doen. Ik sluit niet uit dat ze bij de FDP geloven dat ze zich met een vertrek uit het kabinet kunnen profileren en hopen op die manier weer boven de kiesdrempel uit te komen. Uiteraard nemen ze daarmee een groot risico. Maar ik zie voorzitter Lindner daartoe in staat. Hij is – hoe zal ik het beleefd zeggen – nogal eigengereid.’
De drie regeringspartijen samen halen in de peilingen geen dertig procent meer. Waarom zijn ze zo weinig geliefd?
Jürgens: Tot mei 2022 scoorde deze regering nog best goed. De populariteit begon pas echt te dalen toen, als gevolg van de Oekraïneoorlog, de gasprijzen pijlsnel de hoogte ingingen en het leven van de Duitsers plots veel duurder werd. De regering heeft best veel maatregelen genomen om daar wat aan te doen, maar die maatregelen kwamen er telkens pas na veel geruzie en lange vertragingen. Gevolg was dat de bevolking niet meer wist wat nu precies de uitkomst was.
Dat ‘geruzie’ steekt weer de kop op nu de regering met een antwoord moet komen op de voor Duitsland zo ingrijpende Volkswagen-crisis. Lindner vindt dat de overheid er haar handen af moet houden, Habeck vindt precies het tegenovergestelde, de kanselier wijst met de beschuldigende vinger naar het VW-management.
Jürgens: Die ideologische tegenstellingen leiden al van bij het begin tot conflicten. Alleen worden die nu nog prangender omdat de verkiezingscampagne stilaan begonnen is en de drie partijen stemmen moeten heroveren.
De crisis bij Volkswagen is symptomatisch voor de crisis van de hele Duitse economie. Is de grote afhankelijkheid van Russisch gas de enige verklaring?
Jürgens: Zeker niet. De gasprijzen zijn ondertussen trouwens al sterk gedaald. De slechte conjunctuur in China speelt een veel grotere rol. Geen enkel Europees land is zo afhankelijk van de Chinese economie als Duitsland. Daarnaast kampt het land met een ronduit slechte infrastructuur. Er zijn dringend grote investeringen nodig in scholen, spoorwegen, digitalisering, innovatie, klimaattransitie… Maar die grote investeringen worden tegengehouden door de zogenaamde Schuldenbremse (een in de grondwet opgenomen regel die bepaalt dat het begrotingstekort niet meer mag bedragen dan 0,35 procent van het bbp, nvdr). Het vasthouden aan die Schuldenbremse zorgt ervoor dat Duitsland qua groei door alle grote economieën wordt ingehaald. Toch houdt met name Christian Lindner er mordicus aan vast.
Vanwaar die Duitse obsessie?
Jürgens: Daar zijn verschillende verklaringen voor. Er is natuurlijk het trauma van de hyperinflatie van 1923 en de beurscrash in 1929. Maar minstens zo belangrijk was de kredietcrisis van 2008, die er in Duitsland bijzonder zwaar inhakte en de rechtstreekse aanleiding was om de Schuldenbremse in de grondwet in te schrijven. Achteraf bekeken was dat wellicht niet zo’n goed idee. Men zegt weleens dat de nieuwe crisissen telkens opgelost worden met oplossingen waarmee men de vorige crisis heeft opgelost. Dat gebeurt hier opnieuw. Voor Duitsland én voor Europa is dat een groot probleem. Het probleem is nog prangender omdat die oplossing in de grondwet staat, en Lindner het altijd kan bovenhalen als argument om grote overheidsinvesteringen tegen te houden. Dat zorgt niet alleen voor dat eindeloze geruzie in de Duitse regering. Het zorgt er ook voor dat er een rem staat op de economie van een land dat vaak de motor van de Europese economie wordt genoemd.