Donald Tusk in poleposition voor Pools premierschap: ‘Er wacht hem een zware taak’

De Poolse kiezer heeft voor verandering gestemd: regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid van Jaroslaw Kaczynski is haar meerderheid kwijt in het parlement. Oppositieleider Donald Tusk wordt mogelijk de nieuwe premier.

‘De belangrijkste verkiezingen sinds de val van het communisme in 1989’: de commentatoren haalden de dure woorden van stal om de inzet van de stembusslag in Polen te duiden. Ofwel zou na acht jaar de liberaal-linkse oppositie onder leiding van Donald Tusk aan de macht komen, ofwel zou de conservatief-nationalistische regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid van premier Jaroslaw Kaczynski voor een derde ambtstermijn op rij gaan.

De Poolse kiezer vond de politieke toekomst zo belangrijk dat de opkomst bij deze parlementsverkiezingen alle records brak: liefst 72 procent van de stemgerechtigden kwam opdagen. Ook in het buitenland verblijvende Polen hebben massaal gestemd: 600.000, dat is 50.000 meer dan bij andere verkiezingen. Zijn de Polen maandagochtend wakker geworden in een ander land?

‘Ja, deze uitslag zet Polen op de rails naar een heel ander beleid’, zegt Matthew Day, een Britse journalist voor The Telegraph die al meer dan twintig jaar in Warschau woont en werkt. ‘De hoge opkomst bewijst dat mensen geëngageerd en gemobiliseerd zijn. (Polen heeft stemrecht, geen stemplicht, nvdr) Vooral de oppositie is erin geslaagd haar aanhang naar de stembus te brengen. Ik heb weet van stembureaus in Wroclaw die zelfs na het officiële sluitingsuur een tijdlang openbleven omdat er nog kiezers stonden aan te schuiven. De mensen willen verandering. Deze regering is acht jaar aan de macht, en ze heeft geleid tot grote maatschappelijke breuklijnen en conflicten.’

Zou je de Poolse politiek van de voorbije tien jaar kunnen omschrijven als de opkomst en het verval van Recht en Rechtvaardigheid?

Matthew Day: Je kunt er niet omheen dat Recht en Rechtvaardigheid acht jaar lang erg succesvol is geweest. De partij was heel dominant, en ook bij deze verkiezingen kwam ze als grootste uit de bus. Ze heeft zo veel borden tegelijk in de lucht gehouden: de hervorming of afbraak van de rechtsstaat, de herverdeling van de groeiende rijkdom, de verdediging van het eigenbelang in het buitenlandbeleid. Niemand hoefde Polen te zeggen hoe en wat het moest doen, zeker niet de Europese Unie. Gedurende acht jaar was Recht en Rechtvaardigheid een soepel lopende politieke machine. Maar zelfs de beste politieke machine krijgt na acht jaar zand in de tandwielen.

Is er nog een waterkans op een regering met Recht en Rechtvaardigheid?

Day: Ik zou het niet helemaal uitsluiten. Er moeten nog veel stemmen geteld worden. Maar de politieke realiteit is dat niet één andere partij samen wil gaan met Recht en Rechtvaardigheid. Zelfs de zeer rechtse Konfederacja zegt niet met hen in zee te willen. En alle andere oppositiepartijen – Burgercoalitie, Derde Weg en Nieuw Links – hebben hun interesse betoond om samen te werken. Ze zullen glimlachend hun meningsverschillen aan de kant schuiven om samen een regering te vormen.

Toch blijft die oppositie een krabbenmand. Derde Weg is een samengaan van twee christendemocratische partijen, Burgercoalitie is de partij van Donald Tusk aangevuld met de Groenen, en Nieuw Links bestaat uit maar liefst zes sociaaldemocratische partijen. De regeringsgezinde openbare omroep heeft het meesmuilend over de ‘Coalitie van de Chaos’.

Day:(lacht) Ja, het is allemaal pril en het kan moeilijk worden. Maar één kwestie verbindt hen: allemaal willen ze af van Recht en Rechtvaardigheid. Het neerhalen van de gemeenschappelijke tegenstander heeft nu alle prioriteit. Maar later zal er in zo’n regering veel intern gekibbel zijn.

In de jaren dat de vrije vakbond Solidariteit van Lech Walesa streed tegen het communisme stonden Tusk en de Kaczynski’s zij aan zij. Maar in de moderne politieke arena zijn ze elkaars grootste vijand.

Day: Ja, in de hele campagne heeft Kaczynski persoonlijke aanvallen gelanceerd en Tusk steevast weggezet als handpop van Duitsland en Rusland. Avond na avond krijgt Tusk bakken vitriool over zich heen in het televisiejournaal van de regeringsvriendelijke openbare omroep TVP. Die haat zal niet snel verdwijnen uit de samenleving, integendeel.

Ook Recht en Rechtvaardigheid zal niet zomaar verdwijnen. Het is nog altijd de grootste partij. En ze haalt winst uit de bittere maatschappelijke polarisering. Hoe kan Tusk die samenleving genezen?

Day: Tusk moet ervoor zorgen dat de ogen gericht zijn op de toekomst en niet op het verleden. Dat wordt een zware taak. Er zijn veel mensen die hem werkelijk haten. Geloofwaardig overkomen als ‘genezer’ zal moeilijk zijn. De maatschappelijke wonden zijn diep. Tusk moet zich in zijn communicatie begripvol en verbindend tonen. Hij moet de kiezer van Recht en Rechtvaardigheid tonen dat hij hem niet afstoot maar hem figuurlijk omhelst.