‘Zweden maakt grootste desinformatiegolf mee sinds de Tweede Wereldoorlog’

Tijdens zijn dodelijke tocht door Brussel leek Abdesalem Lassoued doelbewust voor Zweedse slachtoffers gekozen te hebben. En daar kan fake news en desinformatie wel iets mee te maken hebben. 

Naar de motieven van Abdesalem Lassoued, die tijdens zijn dodelijke tocht door Brussel twee Zweedse slachtoffers en een zwaargewonde maakte, blijft het voorlopig gissen. Toch lijkt het niet toevallig dat de man het op Zweden had gemunt. In een Facebookvideo die de man na de feiten op Facebook plaatste, benadrukte hij niet zonder trots dat hij ‘drie Zweden had gedood’. Tijdens een persconferentie dinsdagmorgen verklaarde de Zweedse premier Ulf Kristersson dat Lassoued ook even in Zweden verbleef. Hoe lang of waarom Lassoued in het land verbleef, is niet bekend. Volgens Het Laatste Nieuws volgde Lassoued via zijn TikTok-account ook een TikTok-kanaal gevuld met desinformatie over Zweden. Knack kon dat niet verifiëren, omdat het account van Lassoued deze ochtend werd opgeschort. 

Koranverbrandingen

Mogelijk werd Lassoued tot zijn terreurdaad aangezet door de vele koranverbrandingen die afgelopen zomer tijdens enkele anti-islamprotesten in Zweden plaatsvonden. Net als Denemarken heeft het land geen blasfemiewet en is zo’n verbranding dus niet strafbaar onder de Zweedse grondwet.

De koranverbrandingen veroorzaakten heel wat ophef in Zweden, maar ook daarbuiten. Verschillende moslimlanden riepen op tot een boycot van Zweedse producten en de Turkse president Recep Tayyip Erdogan gebruikte de verbrandingen als argument om de Zweedse NAVO-toetreding te blokkeren.

(Lees verder onder de preview)

Over die koranverbrandingen begonnen al snel allerlei broodjeaapverhalen te circuleren, zegt de Zweedse journaliste Inas Hamdan, die onderzoek deed naar islamistische desinformatie in Zweden. ‘Zo zou de Zweedse overheid koranverbrandingen aanmoedigen. Een andere bewering is dat de verbranding van andere heilige boeken, zoals de thora of de bijbel, wél verboden zou zijn, net als de verbranding van de Zweedse vlag of de LGBTQ-vlag. Die beweringen hebben zich in de Arabische wereld als een lopend vuurtje verspreid.’

Volledig uit de lucht gegrepen, zegt ook Åsa Larsson van factcheckerscollectief Källkritik. Eind juni meldde het Zweedse Agentschap voor Psychologische Defensie, een afdeling van het ministerie van Defensie, dat het zo’n 1 miljoen artikelen over Zweden en koranverbrandingen had gedocumenteerd. 

Stoker Rusland

In een persconferentie die plaatsvond op 26 juli verklaarde de Zweedse minister van Civiele Verdediging Carl-Oskar Bohlin dat de desinformatie over koranverbrandingen niet onschuldig was en ook buitenlandse actoren in de kaart speelde. ‘Men wil Zweden en haar belangen schaden’, zei Bohlin toen.

Bohlin verwees expliciet naar Rusland. ‘Actoren die door Rusland worden gesteund, versterken actief de bewering dat de Zweedse staat de ontheiliging van heilige boeken steunt. Die beschuldigingen worden geuit met het doel verdeeldheid te zaaien en de internationale positie van Zweden te verzwakken’, klonk het nog. Rusland deed dat onder meer door een reeks artikelen in het Arabisch te publiceren, stelt een rapport van het Zweedse Agentschap voor Psychologische Defensie.

De timing van de desinformatiecampagne doet vragen rijzen, zegt Jörgen Holmlund, lesgever aan de Swedish Defense University. ‘Bij dit soort campagnes moet je de puntjes verbinden. Je moet jezelf de vraag stellen wie van zo’n desinformatiecampagne profiteert. In februari 2022 was er de inval van Rusland in Oekraïne, en dienden Zweden en Noorwegen een toetredingsaanvraag in bij de NAVO. Plots vonden er tal van koranverbrandingen plaats voor de trappen van de Turkse ambassade in Stockholm. Je kunt niet altijd naar Rusland wijzen natuurlijk, maar in dit verhaal lijken de Russen wel degenen te zijn die konden profiteren van een Turks veto tegen een Zweedse NAVO-toetreding.’

Stram Kurs

Holmlund wijst ook naar Rasmus Paludan, oprichter van de extreemrechtse partij Stram Kurs (Strakke Koers), die zijn bekendheid dankt aan de vele koranverbrandingen op zijn naam. In april 2022 kondigde Paludan een koranverbrandingstour aan. ‘Dat was enkele maanden voor de nationale verkiezingen van september 2022. Ook hier moet je kijken naar de politieke belangen, maar dan op nationaal niveau’, verduidelijkt Holmlund. ‘Een woedende demonstratie van moslims kan in de kaart spelen van extreemrechts.’ 

In januari rapporteerden Zweedse media dat een demonstratievergunning van Paludan voor een protest waarop ook een koran werd verbrand, betaald was door ene Chang Frick. Frick is voormalig journalist bij de Russische staatszender Russia Today en oprichter van het alternatieve Zweedse mediaplatform Nyheter Idag. Frick maakt geregeld mediaspots voor de extreemrechtse partij Sverige Demokraterna, te vertalen als Zweedse Democraten. Die partij verleent gedoogsteun aan de huidige regering-Kristersson.

Islamitische desinformatie

Dat de Zweedse regering koranverbrandingen zou aanmoedigen, is niet het eerste desinformatieverhaal over het land. ‘Volgens een rapport van het Zweedse Agentschap voor Psychologische Defensie maakt Zweden de grootste desinformatiegolf sinds de Tweede Wereldoorlog mee’, zegt Inas Hamdan. Ze verduidelijkt: ‘De golf die Zweden nu over zich heen krijgt, begon in 2022. Toen ging een video viraal waarin een moslimkind door de Zweedse sociale diensten werd weggenomen bij zijn ouders. Sindsdien hebben we een explosie gezien van verhalen in Arabische media en sociale media waarin werd gesteld dat de Zweedse overheid islamitische kinderen zou ontvoeren bij hun ouders. Voor alle duidelijkheid: dat klopt voor geen meter’, zegt Hamdan.

Factchecker Åsa Larsson (Källkritik): ‘Dit soort desinformatie wordt vooral gedeeld in gesloten gemeenschappen die los staan van de Zweedse samenleving. In dat soort kringen heerst een enorm groot wantrouwen tegen alles dat overheidsgerelateerd is.’

‘Zo’n desinformatie heeft ook levensechte gevolgen’, zegt Hamdan. In november 2022 kende het kidnapverhaal een hoogtepunt toen een homokoppel in de hoofdstad Stockholm het slachtoffer werd van zo’n desinformatiecampagne. Het homoseksuele stel had volgens Turkse en Arabische media een moslimkind ontvoerd. ‘Daar klopte helemaal niets van’, zegt Hamdan. ‘Het meisje had nog altijd contact met haar biologische familie, die het meisje had afgestaan omdat ze niet voor haar kon zorgen.’ Maar het nieuws was gefundenes Fressen op Arabische sociale media, die cruciaal zijn in de verspreiding van de geruchten.

Hamdan: ‘De grens tussen klassieke media en sociale media is in Midden-Oosterse landen klein. Als je kijkt naar de verslaggeving van de Arabische nieuwszender Al Jazeera, zie je dat zij soms rechtstreeks linken naar de socialemediapagina’s van extremisten. Dat is zeer kwalijk. En ook in Zweden zie je dat de verspreiding van de geruchten door TikTok op turbosnelheid is geraakt.’

Net als bij de koranverbrandingen pikten ook Arabische media, zoals Al Jazeera en de Turkse publieke omroep TRT het adoptienieuws op. ‘Het is waanzinnig dat een gerespecteerd mediabedrijf als Al Jazeera dat nieuws heeft overgenomen zonder enige vorm van factchecking’, zegt Hamdan. Volgens haar onderzoek gaat het om systematische verspreiding. ‘Dit soort campagnes blijft niet beperkt tot Zweden’, zegt ze. ‘Eerder hebben we hetzelfde fenomeen zien opduiken in Noorwegen en Frankrijk.’