Het aantal migranten dat in 2024 de Europese Unie op irreguliere manier binnenkwam ligt op het laagste niveau sinds coronajaar 2021. Werkt de omstreden Europese aanpak?
De door henzelf voorspelde monsterdoorbraak kwam er niet, maar voor uiterst rechtse partijen in Europa was 2024 zeker en vast een boerenjaar.
In Oostenrijk levert de extreemrechtse FPÖ binnenkort waarschijnlijk voor de eerste keer in de geschiedenis van het Alpenland de bondskanselier. In Frankrijk behaalde Marine Le Pen met haar Rassemblement National bij de parlementsverkiezingen de beste uitslag in haar bestaan. In Duitsland mag de AfD zich in de aanloop naar de Bondsdagverkiezingen opmaken voor 20 procent van de stemmen. En In Vlaanderen werd het Vlaams Belang op enkele duizenden stemmen na de grootste partij. Zo kunnen we nog even doorgaan.
Is de Europese Unie bestand tegen de opmars van extreemrechts?
Veel waarnemers schrijven het succes van uiterst rechtse partijen in de Unie vooral toe aan het migratiethema. ‘We zijn de controle kwijt’, luidt de analyse, ook bij centrumpolitici. Maar is dat wel correct?
Uit een Europawijde bevraging van de European Council on Foreign Relations vorig jaar bleek dat in tien onderzochte EU-lidstaten alleen de doorsnee Duitse kiezer het migratiethema bovenaan de agenda plaatste. In de hele Unie vond daarentegen maar 12 procent migratie een prioriteit. De wereldwijde economische situatie, klimaatverandering, de coronapandemie en de Russische invasie in Oekraïne werden door velen als belangrijker beoordeeld.
Dictator
Vond het gros van de respondenten op het moment van de enquête dan dat Europese leiders het migratievraagstuk adequaat aanpakten? Het zou verbazen. Voor 2023 stelde het Europese Kust- en Grensbewakingsagentschap Frontex namelijk 380.000 irreguliere grensoversteken vast – een stijging van 17 procent ten opzichte van het jaar voordien en bovendien het hoogste aantal sinds 2016.
Die stijging was voornamelijk toe te schrijven aan overtochten over de Middellandse Zee vanuit Noord-Afrika en Turkije naar Spanje, Griekenland en Italië – vooral te wijten aan de instabiliteit in onder meer Tunesië, Soedan en de Sahelregio.
Europa duwt migranten net in de handen van smokkelorganisaties door de toegang tot het Europese grondgebied steeds meer te bemoeilijken.
In de aanloop naar het superverkiezingsjaar 2024 bleek die situatie voor het gros van de Europese lidstaten voldoende reden om alsnog in actie te schieten. Eind 2023 werden zes cruciale onderdelen van het intussen goedgekeurde Europese Migratiepact afgeklopt, al zal dat pakket pas in 2026 in werking treden.
Belangrijker was het omstreden principeakkoord dat de Europese Unie in de zomer van 2023 met Tunesië sloot. In ruil voor een klein miljard euro aan investeringen in onder meer energieprojecten, onderwijs en grensbewaking verbond de Tunesische dictator Kais Saied zich ertoe de bootovertochten vanuit Tunesië aan te pakken.
Dat leidde vrijwel meteen tot consternatie, en wel omdat het akkoord gesloten werd op het moment dat Saied migranten bij de Libische grens terug de woestijn instuurde, een gewisse dood tegemoet. Toch vormde het Europees-Tunesische akkoord de blauwdruk voor de overeenkomsten die de Unie begin 2024 met Mauritanië en Egypte sloot – bij die laatste was ook premier Alexander De Croo in de Egyptische hoofdstad Caïro aanwezig.
Midden december maakte Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, op bezoek bij Turks president Recep Tayyip Erdogan in Ankara, ook een miljard euro extra vrij voor vluchtelingenopvang in Turkije. Momenteel kijkt Brussel naar partnerschappen met Jordanië en Marokko.
Deals met dictators: werken de Noord-Afrikaanse migratieakkoorden van premier De Croo wel?
Frontex
Voor wie meent dat er te veel irreguliere migranten in Europa aankomen of dat er te veel mensen sterven in de Middellandse Zee, bieden de akkoorden met Tunesië, Egypte en Jordanië misschien wel goed nieuws. In 2024 daalde het aantal irreguliere aankomsten met 38 procent ten opzichte van het jaar voordien: van 385.000 naar 239.000. Dat blijkt uit het nieuwe jaarverslag dat het Europees Grens- en Kustbewakingsagentschap Frontex dinsdag publiceerde.
De Internationale Organisatie voor Migratie van de Verenigde Naties meldt bovendien dat er vorig jaar zo’n 800 mensen minder overleden of vermist raakten bij hun overtocht over de Middellandse Zee naar de Europese Unie.
Voor de Europese Unie is dat het laagste migratiecijfer sinds 2021, het jaar waarin de migratiebewegingen door de covid-19-pandemie aanzienlijk terugvielen. Het aantal overlijdens en vermisten blijft weliswaar het tweede hoogste sinds 2016. Met 69.000 aankomsten was de oostelijke Middellandse Zeeroute – van Turkije tot Griekenland en Cyprus – in 2024 de drukste.
Bovendien gaat het om een stijging van 14 procent ten opzichte van 2023. Op de centrale Middellandse Zeeroute – van Noord-Afrika tot in Malta en Italië – en de Westelijke Balkanroute daalde het aantal irreguliere oversteken daarentegen met respectievelijk 59 en 74 procent.
Project 2025 voor Europa: waarom Europa loodgieters in Afrika moet opleiden
Voor de Italiaanse premier Giorgia Meloni zijn de cijfers uit het nieuwe Frontex-rapport dan ook reden genoeg om de pluimen op haar eigen hoed te steken. Meloni, zo bericht onder meer het Italiaanse persagentschap ANSA, zou haar regering met genomen maatregelen hebben gefeliciteerd – de premier was naarstig op zoek naar positief migratienieuws nu haar plan om onderschepte migranten onder te brengen in Albanese verwerkingscentra op apegapen ligt.
Hans Leijtens, de topman van Frontex, is ook tevreden. ‘Dit is het resultaat van een betere samenwerking met Noord-Afrikaanse landen, in het bijzonder met Tunesië’, verklaarde de Nederlander na de publicatie van het jaarrapport.
Slavenmarkt
Maar volgens vluchtelingenorganisaties mag het aantal doden en vermisten dan wel dalen, het blijft onduidelijk of er niet meer migranten op hun weg naar Noord-Afrika omkomen. Nog steeds maken ze melding van structurele mensenrechtenschendingen in onder meer Tunesië en Libië, waar de door Europa gesteunde autoriteiten onderschepte migranten op de slavenmarkt blijven verkopen, of dumpen in de woestijn bij Algerije en Libië.
‘Zulke praktijken zijn intussen systematisch omdat de overheden er een goed geoliede machine voor hebben uitgebouwd’, zei Salsabil Chellali, de directeur van Human Rights Watch in Tunesië, enkele maanden geleden tegen Al Jazeera.
Volgens Thomas Willekens, beleidsmedewerker bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen, kloppen Meloni en Frontex zich te vroeg op de borst. ‘Het is voorbarig om op basis van deze jaarcijfers al over de effecten van de genomen maatregelen te spreken. Bovendien duwt Europa migranten net in de handen van smokkelorganisaties door de toegang tot het Europese grondgebied steeds moeilijker te maken.
En dan zijn er nog de talloze en goed gedocumenteerde mensenrechtenschendingen waar de Noord-Afrikaanse landen zich met goedkeuring van Brussel en de lidstaten aan bezondigen. Nee, de feeststemming die bij sommigen heerst, is totaal misplaatst.’
Bovendien blijft het afwachten of de cijfers ook in 2025 zullen dalen. Migranten en mensensmokkelaars, zo lichtte de Duitse migratie-expert Franck Duvall aan de openbare omroep ZDF toe, zullen in reactie op de grenscontroles naar nieuwe manieren en routes zoeken om in Europa te raken. Dat blijkt ook uit de bijna 50.000 migranten die dit jaar de Canarische Eilanden bereikten. Dat is een stijging van 41 procent ten opzichte van 2023 en het hoogste aantal sinds Frontex in 2009 met de tellingen begon.
Ook blijft het uitkijken voor pogingen van Wit-Rusland en Rusland om migranten aan de Europese oostgrens naar onder meer de Baltische Staten en Polen te duwen, zo waarschuwt Frontex zelf.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier