Verkiezingen in Polen: derde machtstermijn voor Recht en Rechtvaardigheid of Donald Tusk opnieuw aan de knoppen?

Slaagt de Poolse regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) erin om een derde machtstermijn te verzilveren, of kan Donald Tusk, ex-premier en kopman van oppositiepartij Burgercoalitie (KO), PiS-leider en vicepremier Jarosław Kaczyński en premier Mateusz Morawiecki uit het zadel hijsen? Met democratie als grootste inzet, beschouwen veel Polen de parlementsverkiezingen vanzondag als ‘de belangrijkste in decennia’. Toch blijft het koffiedik kijken wie de zege in het sterk gepolariseerde land zal binnenhalen.

Vandaagtrekken de Polen naar de stembus. Zij kiezen wie de komende vier jaar mag zetelen in de Senaat en de Sejm (het Poolse lagerhuis), samen het parlement. De afgelopen acht jaar zwaaide PiS de plak. Kaczyński, die de Hongaarse premier Viktor Orbán als grootste bondgenoot ziet, dreef het land meer en meer richting een autoritair regime. Dat resulteerde in onder andere een draconische verstrenging van de abortuswetgeving, knallende ruzie met de Europese Unie over de Poolse rechtstaat en een verstrengd antimigratiebeleid.

Tegengeluid

PiS, dat vooral goed scoort in het rurale en armere oosten en zuidoosten van het land, heeft in de Politico-poll momenteel een duidelijke voorsprong, met namelijk 36 procent tegenover 30 procent voor de pro-Europese Burgercoalitie van Tusk, die tussen 2014 en 2019 nog aan het roer stond van de Europese Raad. Met Burgercoalitie wil hij nu een tegengeluid bieden voor het huidige conservatieve beleid.

‘Maar de kans is klein dat PiS of Burgercoalitie erin slagen om een absolute meerderheid te halen’, meent Kris Van Heuckelom, professor Poolse Studies en Culturele Studies aan de KU Leuven. Zij zullen dus hoogstwaarschijnlijk andere, kleinere partijen aan boord moeten halen om een coalitie te bouwen.

(Lees verder onder de preview)

Op (het uiterste van) de rechterflank zou Confederatie voor een Onafhankelijk Polen (KPN) een mogelijke ‘koningmaker’ kunnen zijn voor PiS. De partij – in de peilingen goed voor 9 procent – vindt heel wat aanhang onder Poolse jongeren. Ze staan voor zo weinig mogelijk staatsinterventie, zijn heel liberaal op economisch vlak en erg conservatief wat betreft ethiek. Daarnaast zijn zij het die vooral het anti-Oekraïense sentiment aanwakkeren. ‘PiS probeert dan ook heel wat kiezers op de rechterflank weg te halen bij Confederatie’, klinkt het.

Of de 180-gradenbocht die Morawiecki recent aankondigde ten opzichte van Kiev echt kan overtuigen, is nog maar de vraag. ‘Confederatie heeft het eigenaarschap over die anti-Oekraïense kaart, niet PiS. Dus het is niet echt geloofwaardig’, zegt Van Heuckelom.

Gedoogsteun

Bovendien hebben de extreemrechtste nationalisten van Confederatie al aangegeven geen samenwerking met PiS voor ogen te hebben, tenzij eventueel met gedoogsteun vanuit de oppositie. Tusk zou op zijn beurt dan kunnen samengaan met de Derde Weg (Trzecia Droga of TD), een dit jaar gevormde coalitie van centrumrechtse partijen (inclusief de Poolse Boerenpartij). Veel zal ook afhangen van het feit of deze coalitie die zich als alternatief voor de twee grote blokken presenteert, de kiesdrempel zal halen, in dit geval 8 procent. ‘In dat geval is er een grote kans dat PiS de meerderheid verliest’, voorspelt de professor.

Al maandenlang is het moddergooien tussen de twee blokken. Zo zet PiS Tusk af als een marionet van zowel Duitsland als Rusland en verwijt het hem het land de diepte in te willen storten door ‘honderdduizenden migranten’ binnen te laten. ‘PiS is vergif’, zo repliceerde Tusk op zijn beurt deze zomer. ‘Elke dag, elke maand dat ze aan de macht zijn, is een groeiend risico voor onze veiligheid.’

Mediabubbel

Maar of ze kiezers hiermee kunnen overtuigen, is onwaarschijnlijk, zegt Van Heuckelom. ‘De Poolse media zijn erg gepolariseerd. De ene kant zegt dit, maar de andere dan weer dat. Het gaat erom mensen uit hun mediabubbel te halen, maar nogal wat Polen zijn zo op die tweedeling gesteld dat ze er amper uitraken.’

De strijdende partijen proberen daarom hun kiezers zo veel mogelijk te mobiliseren. De stemopkomst zal dus doorslaggevend zijn. In 2019 ging 62 procent van de stemgerechtigden stemmen, het hoogste aantal sinds 1989, het jaar van de val van het communisme in Centraal- en Oost-Europa. Mogelijk wordt die drempel zondag overschreden, aangezien de onvrede met de regering sinds de coronapandemie groeit.

Toch is het ook niet zo zeker of de oppositie in geval van winst zomaar schoon schip kan maken. Tusk en co. zullen rekening moeten houden met de nog zittende PiS-president Andrzej Duda en zijn vetorecht en de sterk gepolitiseerde rechtbanken in het land. Maar in geval van zege moet Tusk ook goed nadenken over welke richting hij uit wil, zegt Van Heuckelom, ‘anders slaat de pendel gewoon door in de andere richting, en worden dezelfde fouten gemaakt.’