De Uber Files van Emmanuel Macron en Neelie Kroes

Een nieuw lek van ruim 124.000 interne documenten onthult de verregaande lobbystrategieën van Uber in de periode dat het Amerikaanse technologiebedrijf wereldwijd actief werd. Het datalek werpt ook een licht op de contacten die Uber onderhield met toppolitici zoals de Franse president Emmanuel Macron en voormalig Nederlands eurocommissaris Neelie Kroes.

De UberFiles tonen hoe Uber kon uitgroeien van een eenvoudige start-up in Silicon Valley tot een wereldwijde techreus. De Britse krant The Guardian kreeg toegang tot het interne datalek van Uber en deelde de gegevens met het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ) en 42 partnermedia, waaronder Knack, Le Soir en De Tijd. Het bevat e-mails, sms-berichten en andere documenten uit de periode 2013-2017.

Emmers vol geld

In 2014 domineerde Uber de markt van rittenvervoer in de VS, en wilde het de rest van de wereld veroveren. Gewapend met emmers vol geld van investeerders als Jeff Bezos en Goldman Sachs werd Uber dat jaar in liefst 31 landen actief. Overal waar het bedrijf opdook, veroorzaakte het geruzie over de regelgeving.

Als Uber politieke macht nodig had om zich in een stad te vestigen, huurde het voormalige overheidsambtenaren in om bij oude collega’s te lobbyen. Werd het bedrijf beschuldigd van het overtreden van regels, dan vroeg het klanten om als lobbyist te fungeren en ‘Red Uber’-petities te ondertekenen.

Uber promootte zichzelf als leider van de digitale revolutie, maar voerde zijn agenda op de ouderwetse manier uit, zo blijkt uit de gelekte documenten: door veel geld uit te geven aan een wereldwijde lobbymachine, die werd ingezet om gunsten te krijgen van politici die vaak graag een handje wilden helpen.

‘Op dit moment wordt u gezien als agressief’, zei de Nederlandse premier Mark Rutte in 2016 tegen de oprichter van Uber, Travis Kalanick, volgens de gelekte notities van de vergadering. ‘Verander de manier waarop mensen naar het bedrijf kijken’ door de positieve punten te benadrukken, adviseerde Rutte. ‘Daardoor kom je aaibaar over.’

De gelekte documenten werpen ook een licht op interne discussies tussen Uber-leidinggevenden die worstelden met de gevolgen van Ubers chaotische wereldwijde strategie.

De toplobbyist van Uber in Europa van 2014 tot 2016, de Ier Mark MacGann, beschreef Ubers aanpak om nieuwe markten te betreden als een ‘sh*itstorm’.

‘We zijn gewoon fucking illegaal’, schreef Nairi Hourdajian, toenmalig hoofd van Ubers wereldwijde communicatie, aan een collega op het moment dat Thailand en India de dienst wilden sluiten.

Wereldleiders en oligarchen

Uit verslagen blijkt dat Uber-managers ontmoetingen hadden met onder meer de toenmalige Franse minister van Economie Emmanuel Macron, de toenmalige Israëlische premier Benjamin Netanyahu, de toenmalige Ierse premier Enda Kenny en de toenmalige president van Estland, Toomas Hendrik Ilves, en andere wereldleiders.

De gelekte dossiers onthullen meer dan 100 ontmoetingen tussen Uber-managers en overheidsfunctionarissen van 2014 tot 2016, waaronder 12 meetings met vertegenwoordigers van de Europese Commissie die niet openbaar zijn gemaakt.

Via voormalige Amerikaanse en Britse ambtenaren maakten directieleden van Uber ook Russische oligarchen het hof die banden hebben met de Russische president Vladimir Poetin. Uber sloot speciale deals met hen. In de nasleep van de Russische invasie in Oekraïne werden de betrokken oligarchen op sanctielijsten geplaatst. Uber reageert dat niemand die vandaag bij Uber werkt betrokken was bij het aangaan van relaties met Russische oligarchen.

Uber ontmoet Joe Biden in Davos

In 2016 had Uber-topman Kalanick ook een ontmoeting met de toenmalige Amerikaanse vicepresident Joe Biden. Setting was het World Economic Forum in Davos, Zwitserland. Uber lette er speciaal op dat de ontmoeting tussen Kalanick en Biden vertrouwelijk bleef, ‘zelfs voor interne teams’. Het gesprek werd geregeld via een keten van voormalige Obama-medewerkers.

Kalanick, zo blijkt uit berichten, werd ongeduldig toen Biden te laat kwam.

‘Ik heb mijn mensen aan hem laten weten dat elke minuut die hij te laat is, een minuut minder is die hij met mij zal hebben’, sms’te de toen-39-jarige ondernemer naar een collega.

Toen Biden eenmaal in de vijfsterren hotelsuite was aangekomen, deed Kalanick zijn goed voorbereide verhaal. Volgens Kalanick transformeerde Uber steden en de manier waarop mensen werken, allemaal ten goede.

Biden was zo onder de indruk dat hij zijn keynote speech later die dag aanpaste om de wereldwijde impact van het bedrijf te benadrukken.

‘Ik had vandaag een ontmoeting met de ceo van een van die bedrijven’, zei Biden in zijn speech, waarbij hij zinspeelde op Kalanick en Uber terwijl hij Kalanicks projectie van de impact van autodeelbedrijven op de economieën van de wereld aanhaalde.

‘[Hij zegt] dat hij dit jaar twee miljoen nieuwe banen gaat creëren, waardoor [mensen] de vrijheid hebben om zoveel uren te werken als ze willen, hun eigen leven te leiden zoals ze willen’, aldus Biden.

Een woordvoerster van het Witte Huis reageert aan ICIJ dat Biden toegewijd is om te strijden tegen een verkeerde classificatie van werknemers waardoor die ‘worden beroofd van essentiële beschermingen en voordelen – waaronder minimumloon, overuren, en gezins- en medisch verlof’.

De afkoelingsperiode van Neelie Kroes

Uber probeerde ook gebruik te maken van voormalige overheidsfunctionarissen, onder wie Neelie Kroes. De Nederlandse oud-minister van Verkeer was van 2004 tot 2010 Europees commissaris van Mededinging, gevolgd door een tweede mandaat bij de Europese Commissie als Eurocommissaris voor Digitale Agenda.

Zowat een jaar na haar vertrek bij de Europese Commissie in november 2014 vroeg Kroes of ze lid mocht worden van een betaalde adviesraad van Uber, ondanks een zogeheten afkoelingsperiode van 18 maanden in de gedragscode van de Commissie die voormalige commissarissen verbiedt te lobbyen bij ex-collega’s. De Commissie wees Kroes’ verzoek af.

Tijdens die afkoelingsperiode oefende Kroes druk uit op een Nederlandse minister en andere leden van de regering ‘om de toezichthouder en de politie te dwingen een onderzoek naar het Amsterdamse kantoor van Uber te staken’, aldus de uitgelekte documenten.

En in mei 2016, rond de tijd dat de afkoelingsperiode afliep, vertelde ze een Uber-topman dat ze bezig was een ontmoeting te regelen tussen Uber en een Europees commissaris.

Hoewel de ethische code alleen betrekking heeft op het lobbyen bij de Europese Commissie zelf, moeten commissarissen zich ook ‘gedragen op een wijze die in overeenstemming is met de waardigheid en de taken van hun ambt, zowel tijdens als na hun ambtstermijn’ en moeten zij zich ‘integer en discreet gedragen … ook na de periode van 18 maanden nadat zij hun ambt hebben neergelegd.’

Na afloop van de afkoelingsperiode trad Kroes toe tot de adviesraad van Uber. Uit gegevens blijkt dat Uber haar 200.000 dollar bood om de raad voor te zitten.

‘Onze relatie met NK is zeer vertrouwelijk’, schreef Uber-lobbyist MacGann naar zijn collega’s in een e-mail van maart 2015, vier maanden nadat Kroes ontslag had genomen uit de Europese Commissie. ‘Haar naam zou nooit op een document mogen staan.’

Directieleden van het bedrijf bespraken het risico dat Kroes ‘het posterkind zou worden voor de discussies rond “draaideur/tech’s vriendjeskapitalisme”’.

Kroes stuurde een schriftelijke reactie naar ICIJ: ‘In overeenstemming met mijn ethische plichten als voormalig Europees commissaris heb ik geen formele of informele rol bij Uber gehad’ voor het einde van de afkoelingsperiode.

Kroes voegt eraan toe dat ze tijdens die periode een onbetaalde rol had aangenomen bij een Nederlandse organisatie die start-ups ondersteunt, waardoor ze ‘in contact moest komen met een breed scala aan bedrijfs-, overheids- en niet-gouvernementele entiteiten’. Zij zei dat ze dat had gedaan op verzoek van de Nederlandse regering en met goedkeuring van de Europese Commissie.

Rijzende ster Emmanuel Macron

Nadat Uber in 2011 actief was geworden in Parijs, stuitte het bedrijf op strenge handhaving door de Franse autoriteiten en felle tegenstand van de gevestigde taxidiensten. De anti-Uber-demonstraties van taxichauffeurs liepen uit op geweld en in 2014 nam het Franse parlement een taxiwet aan die Uber reguleerde.

De Franse overheid begon Uber te onderzoeken op mogelijke overtredingen, zoals inbreuken op belastingwetten of de uitbating van een taxidienst zonder vergunning. Het machtige Franse agentschap voor consumentenbescherming (het Directoraat-Generaal voor Mededingingsbeleid, Consumentenzaken en Fraudebestrijding) richtte zich op de vraag of de dienst UberPop illegaal was. Uber had zich op dat soort juridische strijd voorbereid.

Uber en een adviesbureau stelden lijsten samen van ‘belanghebbenden’, voornamelijk in Europa, zo blijkt uit de uitgelekte communicatie. In Frankrijk identificeerde het bedrijf meer dan 250 bondgenoten, tegenstanders en anderen, onder wie ongeveer 180 politici en overheidsfunctionarissen.

Nadat rijzende ster Emmanuel Macron in augustus 2014 minister van Economie was geworden, meende Uber dat het een hooggeplaatste bondgenoot had. Macron, toen 36, stond bekend als een zakelijk georiënteerde technocraat die nog bij de investeringsbank Rothschild & Co had gewerkt. Als minister van Economie gaf hij leiding aan het agentschap voor consumentenbescherming.

Onze Franse mediapartner Le Monde documenteerde meer dan een dozijn communicaties (e-mails, sms’jes, vergaderingen) tussen Macron of zijn assistenten en Uber, allemaal in de periode tussen september 2014 en februari 2016.

‘Spectaculaire ontmoeting’

Kort nadat hij minister was geworden, had Macron een ontmoeting met Uber-topman Kalanick, zo blijkt uit de gelekte documenten. Uber-toplobbyist Mark MacGann beschreef die ontmoeting als ‘spectaculair’. Macron vertelde regelgevers om niet ‘te conservatief’ te zijn, in wezen toezeggend om de taxiwet te interpreteren op manieren die gunstiger zijn voor Uber, aldus MacGann in een gelekte e-mail.

In antwoord op de vragen van ICIJ stelt het kantoor van Macron dat de Franse dienstensector op dat moment in beroering was vanwege de opkomst van platforms als Uber. Die hadden te maken met administratieve hindernissen en uitdagingen op het gebied van regelgeving.

‘Goede samenwerking, dank voor uw steun’

Taxichauffeurs zorgden in 2015 voor chaos in Marseille, de op een na grootste stad van Frankrijk. Ze gooiden auto’s omver, verbrandden banden en blokkeerden de toegang tot de luchthaven en het treinstation uit protest tegen Uber. Ze zeiden dat Uber wetten overtrad en hun broodwinning bedreigde. Na herhaalde botsingen schorste de hoogste nationale politieambtenaar van de regio op dinsdag 20 oktober 2015 UberX, de meest populaire dienst van Uber, in belangrijke delen van de stad.

Uber riep de hulp in Macron. Toplobbyist Mark MacGann sms’te Macron de volgende dag, en de minister antwoordde 11 uur later: ‘Ik zal hier persoonlijk naar kijken. Geef me alle feiten en we zullen tegen vanavond een beslissing nemen. Laten we op dit moment kalm blijven.’

Die avond gooide de hoge politieambtenaar het roer om. Hij beloofde het bevel te verduidelijken. Twaalf dagen later vaardigden de autoriteiten een nieuw bevel uit waarin stond dat het verbod gold voor niet-gelicentieerde en niet-gereguleerde Uber-chauffeurs in het hele rechtsgebied. De autoriteiten ontkenden enige druk te hebben ontvangen van het ministerie van Macron. Uber beschouwde het resultaat als een overwinning: ‘Verbod teruggedraaid,’ stond in de interne wekelijkse update van het bedrijf, ‘na intense druk van Uber.’

Uber verwerpt elke suggestie dat het een speciale behandeling kreeg van Macron of zijn kabinet. Het kantoor van Macron reageerde niet op onze vragen over de relatie tussen Macron en Uber.

Uber reageert: ‘Van confrontatie naar samenwerking’

Jill Hazelbaker, een woordvoerster van Uber, erkent ‘fouten’ en ‘misstappen’ die vijf jaar geleden culmineerden in ‘een van de meest beruchte afrekeningen in de geschiedenis van het Amerikaanse bedrijfsleven’. Ze stelt dat Uber in 2017 de manier waarop het bedrijf te werk ging volledig heeft veranderd, nadat Uber was geconfronteerd met spraakmakende rechtszaken en onderzoeken die leidden tot de afzetting van Uber-topman Travis Kalanick en andere hooggeplaatste leidinggevenden.

In 2017 werd Kalanick vervangen door Dara Khosrowshahi. Die leidde Uber door een wankel beursdebuut en door de coronapandemie. Woordvoerster Hazelbaker: ‘Dara herschreef de waarden van het bedrijf. Ze vernieuwde het leiderschap, maakte veiligheid een topprioriteit van het bedrijf en implementeerde best-in-class corporate governance. Ze huurde een onafhankelijke bestuursvoorzitter in en installeerde de strenge controles en compliance die nodig zijn om als een openbaar bedrijf te opereren. We zijn overgestapt van een tijdperk van confrontatie naar een tijdperk van samenwerking, waarbij we de bereidheid hebben getoond om aan tafel te gaan zitten en een gemeenschappelijke basis te vinden met voormalige tegenstanders, waaronder vakbonden en taxibedrijven.’

‘Als we zeggen dat Uber vandaag een ander bedrijf is, bedoelen we dat letterlijk: 90 procent van de huidige Uber-werknemers is in dienst getreden nadat Dara in 2017 ceo was geworden’, aldus Hazelbaker. ‘We hebben geen excuses gezocht en zullen dat ook niet doen voor gedrag uit het verleden dat duidelijk niet in lijn is met onze huidige waarden.’

Meer lezen? Check de UberFiles op de websites van de Guardian en ICIJ.