De Tunesiëdeal: liever twee doden in de woestijn dan drie in de Middellandse Zee

De Europese Unie slaat de handen in elkaar met de Tunesische dictator Kais Saied om het aantal migranten naar het Europese vasteland terug te dringen. Dat Saied de mensenrechten zal respecteren, zoals hij belooft, lijkt onwaarschijnlijk.

‘Ik zal niet buigen voor het dictaat van internationale organisaties.’ Midden april toonde de Tunesische president Kais Saied zich ontstemd over de halsstarrige weigering van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) om Tunesië een noodpakket van ruim anderhalf miljard euro toe te kennen. Het IMF heeft er immers geen vertrouwen in dat Saied de afgesproken economische hervormingen daadwerkelijk zal uitvoeren. Daarop namen de Tunesische staatsobligaties meteen een flinke duik op de financiële markten. ‘We kunnen alleen op onszelf rekenen’, concludeerde Saied.

Tunesië zou het miljardenpakket goed kunnen gebruiken. Sinds de coronapandemie verkeert het land in economisch noodweer: de werkloosheid neemt in sneltempo toe, de inflatie wurgt de koopkracht en buitenlandse investeerders trekken massaal weg. Dus richt de onversneden dictator Saied, die in 2019 nog democratisch verkozen werd, zijn pijlen op anderen. Sinds hij in 2021 de regering buitenspel zette en het parlement opschortte, regeert hij per presidentieel decreet. Kritische rechters worden vervangen, lastige journalisten vervolgd.

Vooral voor migranten is het in Tunesië al een tijdlang niet meer veilig. Steeds vaker beroept Saied zich op ronduit racistische omvolkingstheorieën, waarbij een vermeende ‘corrupte elite’ de Tunesische bevolking wil vervangen door zwarte Afrikanen. Als het aan Saied ligt, komt er een volledige migratiestop voor mensen vanuit Sub-Saharaans Afrika. Zwarte migranten in Tunesië verliezen steeds vaker hun werk, worden uit hun huis gezet of op straat aangevallen. Voldoende reden voor de VN-mensenrechtenorganisatie om Saied afgelopen april op de vingers te tikken.

(Lees verder onder de preview)

Point Zero

Terwijl het IMF het zekere voor het onzekere neemt, kiest Europa voor de vlucht vooruit. Midden juli sloten Commissievoorzitter Ursula von der Leyen, Italiaans premier Giorgia Meloni en haar Nederlandse collega Mark Rutte een ‘strategisch en alomvattend partnerschap’ met Saied. Naast afspraken over economie en de klimaatverandering gaat veruit de meeste aandacht naar het migratieluik. Zo geeft Brussel dit jaar 675 miljoen euro aan Tunesië, waarvan 105 miljoen euro dient om migranten op weg naar Europa tegen te houden en niet-Tunesiërs naar hun thuisland terug te sturen.

De Tunesiëdeal volgt op het akkoord dat de lidstaten midden juni rond het omstreden Europese asiel- en migratiepact sloten. Daarin staat samenwerking met landen rondom de Europese Unie centraal. Met volkomen nieuwe recepten komt de Unie evenwel niet. Zo is het akkoord vooral een voortzetting van wat Europa met Soedan en Libië overeenkwam om migranten uit de Hoorn van Afrika te stoppen. Dat beide landen migranten sindsdien structureel opsluiten, verkrachten en op de slavenmarkt verkopen, is voor de Unie van ondergeschikt belang.

Ook bij de Tunesiëdeal lijken zulke bezorgdheden bijzaak. Nog voor het omstreden akkoord doken er berichten op dat Saied Afrikaanse migranten zonder middelen achterlaat in de woestijn op de grens met Libië. Toen daar vorige week een Kameroense moeder en dochter dood werden teruggevonden, was de consternatie groot. Helaas is ook dat geen nieuwe praktijk in de Maghreb. Al jarenlang laten Algerijnse autoriteiten uitgeputte Sub-Saharaanse migranten ‘s nachts achter in de Nigerese woestijn, op plekken die bekendstaan als ‘Point Zero’. Ook daar komen geregeld mensen om.

Overlijden

In Europa regent het verontwaardigde reacties op het overlijden van de twee Kameroeners. ‘We zien verschrikkelijke beelden van achtergelaten migranten in de woestijn zonder eten en drinken. Die roepen verontwaardiging op’, klinkt het in een brief van staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole De Moor aan bevoegd eurocommissaris Ylva Johansson. In dat schrijven verzoekt de CD&V-politica om de uitvoering van de deal goed in de gaten te houden. De Commissie, aldus De Moor, kan van Tunesië garanties vragen over de fundamentele mensenrechten van migranten in het land.

Vragen kan de Commissie dat aan Tunesië zeker – in de overeengekomen tekst zegt Saied inderdaad dat het land de mensenrechten van migranten zal ‘eerbiedigen’. Maar voorlopig is de Tunesiëdeal niet meer dan een principeovereenkomst, een niet-bindend herenakkoord dat in een handomdraai ongedaan kan worden gemaakt. Het blijft afwachten of de Europese Unie in de nog verder uit te werken overeenkomst harde garanties zal kunnen afdwingen.

Voor De Moor zijn de beelden van achtergelaten mensen in de woestijn alvast geen reden om het akkoord op te schorten. ‘Migratie beheren kun je niet alleen. Daarvoor moet je samenwerken met buurlanden’, aldus De Moor. Ruwweg luidt het argument dat elke overleden migrant er een te veel is, maar dat twee overleden migranten in de Tunesische woestijn toch minder erg is dan drie overleden migranten in de Middellandse Zee. Volgens de Europese Commissie kwamen er dit jaar 45.000 mensen via Tunesië naar Europa, waarvan 5000 Tunesiërs. In 2023 kwamen er via de Centrale Middellandse Zeeroute al 1.285 mensen om of geraakten vermist.

Wel wordt in het akkoord tussen de Unie en Tunesië gesproken over legale migratiekanalen – een denkspoor waar heel wat lidstaten ondanks hun krimpende beroepsbevolking nauwelijks werk van maken. Voor migranten die in principe wel recht hebben op internationale bescherming maakt de Tunesiëdeal het opnieuw moeilijker om in Europa asiel aan te vragen. En het belooft nog moeilijker te worden: Von der Leyen gaf al te kennen dat de Tunesiëdeal model moet staan voor soortgelijke overeenkomsten met andere landen. Meloni organiseerde daags na haar bezoek aan Tunesië een migratietop in Rome.

Wordt vervolgd.