‘De stiekeme macht van de Queen’

In deze bijdrage uit 2021 staat Lia Van Bekhoven stil bij de Queen’s consent, een parlementair mechanisme uit het begin van de 18de eeuw dat laat zien dat het staatshoofd toch niet helemaal buiten de politiek staat.

Volgens The Guardian hebben ministers 1062 wetsvoorstellen in de 68 jaar van het huidige Elizabethaanse tijdperk, naar het paleis gestuurd, schrijft Lia van Bekhoven.

Ik dacht altijd dat de Britse kroonprins de beste lobbyist van het land was. Te pas en te onpas (meestal het laatste) bestookt de eeuwige troonopvolger Britse ministers om ‘iets te doen’ het land beter te maken. Want er is veel mis. Gebrek aan schapenvlees in de slagerijen, niet genoeg Shakespeare op de basisscholen, te veel moderne architectuur en te weinig ontzag voor homeopathie, dat soort dingen.

Maar zijn moeder spant – zogezegd – de kroon. In de jaren zeventig, weten we uit The Guardian, dat de nationale archieven indook en daar de afgelopen dagen kond van deed, kon de queen op een manier haar ‘gênante’ privévermogen privé te houden. Haar kans kwam met de introductie van een nieuwe wet, de companies bill. Dat wetsvoorstel bevatte regels die transparantie moesten bevorderen. Aandeelhouders konden niet langer via derde personen investeren in een beursgenoteerd bedrijf. En de Queen dus ook niet. Elizabeth wilde dat voor haar een uitzondering gemaakt werd. De omvang van haar fortuin kon niet op straat komen liggen.

Haar notaris ging langs bij het ministerie. Of er geen mogelijkheid was dat het staatshoofd vrijgesteld kon worden van de wet? In principe wel, zeiden regeringsambtenaren. Maar als u de enige bent met een ontheffing, weet iedereen van wie de anonieme belangen zijn. Dus nee, beter een constructie te bedenken waarbij organisaties gebruikt door ‘staatshoofden’ het recht krijgen hun vermogens anoniem onder te brengen in een nieuw orgaan. Op deze manier zou onbekend blijven welke bezittingen van Elizabeth zijn en welke van andere staatshoofden. En zo kan het gebeuren dat niemand weet wat de majesteit waard is. Behalve dat het in de ‘honderden miljoenen’ zou lopen.

De Queen staat zo niet boven, dan toch buiten de politiek. Dat is de ijzersterke wet van iedere constitutionele monarchie. Ook van de Britse.

De werkelijkheid is anders. De Queen’s consent is daar debet aan. Volgens dit parlementair mechanisme uit het begin van de 18de eeuw, is het ‘de nederige plicht’ van ministers bij het paleis aan de bel te trekken met ieder nieuw wetsontwerp dat haar belangen raakt en te vragen om haar instemming. Elizabeth krijgt dan twee weken bedenktijd om het voorstel onveranderd terug te sturen of bezwaar aan te tekenen en op de ministeries te ijveren voor wijzigingen. Het krantenonderzoek maakt duidelijk dat ze niet geneigd is ongeacht op de stippellijntjes haar handtekening te zetten.

Volgens The Guardian hebben ministers 1062 wetsvoorstellen in de 68 jaar van het huidige Elizabethaanse tijdperk, naar het paleis gestuurd. Want ga maar na, moet de filosofie zijn. Er zit altijd wel iets in de kleine lettertjes dat gevolgen kan hebben voor kroonbezittingen of koninklijke privébelangen.

Het Britse staatshoofd is een van ’s lands grootste landeigenaren en dus een van de gulste ontvangers van landbouwsubsidies in Engeland. De koningin heeft miljoenen overheidsgelden geïncasseerd voor boerderijen op haar landgoederen. Ze heeft tenminste acht wetten geverifieerd die in verband stonden met agrarische kwesties.

Maar de Queen is niet alleen grootgrondbezitter. Ze is ook moeder, betaalt inkomstenbelasting, rijdt auto en is bejaard. Je kunt je voorstellen dat ministers, uit hoofde van die eigenschappen, besloten haar te kennen in wetsvoorstellen en wetswijzigingen over kinderbijslag, inkomstenbelasting, wegennet en pensioenen. Maar ik ben waanzinnig benieuwd wat de beweegredenen waren van ministers om het wetsontwerp voor het homohuwelijk naar Buckingham Palace te sturen. Of dat op betaald parkeren. Of rassenverhoudingen en sociale uitkeringen.

Het recht wetsvoorstellen in te zien voordat ze in het parlement besproken worden en uitgenodigd te worden ze goed te keuren is, volgens de website van de Windsors, een ‘oude gewoonte’. Paleismedewerkers doen de Queen’s consent af als een van die onverklaarbare tradities die bij dat rare, Britse koningshuis horen. Zoals de gewoonte van de queen ’s ochtends door doedelzakken gewekt te worden. Of haar recht om als enige in het koninkrijk zwanen uit de Theems te mogen eten.

Zeker is dat de Queen tenminste vier keer achter de schermen succesvol ijverde voor verandering van de wet. Mogelijk vaker.

De Queen’s consent geeft het staatshoofd ‘het soort invloed waar lobbyisten alleen van kunnen dromen’, zegt constitutioneel deskundige Thomas Adams. Een staatshoofd dat een veto heeft en dat heimelijk kan gebruiken zou elders gezien worden als een machtsmisbruiker. Niet in het Verenigd Koninkrijk. De onderzoeksreeks in The Guardian heeft minder losgemaakt dan de voorspelde sneeuwstormen van the beast from the east.

Zolang Elizabeth in Buckingham Palace blijft zitten zal er niks veranderen. Het zou immers hoogst onbeleefd zijn een dame op leeftijd te vragen haar gewoontes te wijzigen. Voorstanders van een aangepaste monarchie moeten wachten op de troonsbestijging van prins Charles. Pas dan is er een kans dat paal en perk gesteld gaat worden aan de vele belangen die de Queen en haar familie in het VK hebben en hoe ze die veilig stellen.