Nooit maakte een toppoliticus sneller carrière dan voormalig Oostenrijks kanselier Sebastian Kurz. Nu blijkt hoe die snelheid illegaal en kunstmatig werd opgedreven, is zijn carrière mogelijk alweer voorbij.
Oostenrijkse politiek wordt in de regel pas wereldnieuws als er iets te melden valt over de FPÖ (Freiheitliche Partei Österreichs), een radicaal-rechtse partij met wortels in het nazisme. Sebastian Kurz zorgde in de herfst van 2017 voor een uitzondering op die regel. Zijn verkiezingsoverwinning was tot ver buiten Oostenrijk voorpaginanieuws. Het verhaal was dan ook, in meer dan één opzicht, opzienbarend.
Kurz was nog geen 31 jaar toen hij in mei 2017 voorzitter werd van de christendemocratische ÖVP (Österrreichische Volkspartei). Net als zoveel andere christendemocratische partijen verkeerde de ÖVP op dat ogenblik in zwaar weer. Maar kijk, nauwelijks was de nieuwe voorzitter aangetreden of de zon brak door de wolken. In geen tijd schoot de partij van 18 naar meer dan 30 procent in de peilingen. Zes maanden na zijn machtsovername won de ÖVP met bijna 32 procent van de stemmen de verkiezingen. Kurz, intussen 31 geworden, werd kanselier en mocht zich de jongste Europese regeringsleider ooit noemen.
Bij nieuwe verkiezingen kan hij zich presenteren als het slachtoffer van een ontspoorde justitie.
Zijn weg naar de top was sensationeel, een Autobahn waarop hij het ene politieke axioma na het andere aan zijn laars lapte. Meteen nadat hij tot partijvoorzitter was gekozen, had Kurz de stekker uit de regering met socialisten getrokken. Dat leek een groot risico: politici die een regering ontbinden, komen daar zelden als winnaar uit. Maar aan dat soort oude wetmatigheden had de jonge snaak duidelijk lak. Ook aan de theorie dat je antimigratiepartijen nooit kunt vloeren door hun antimigratiediscours over te nemen had hij geen boodschap. Kurz, ooit een groot supporter van Angela Merkel, kantte zich tijdens de campagne tegen het Duitse asielbeleid, en maakte van zijn partij een soort FPÖ-light. De resultaten leken zijn gelijk te bevestigen: de kopie deed het bij de verkiezing nog beter dan het origineel.
‘Ein Arsch’
Ein Wunderwuzzi, zo werd Sebastian Kurz in de Oostenrijkse pers genoemd. Een tovenaar. Maar wanneer begint een tovenaar een oplichter te zijn? Sinds twee weken worden hij en enkele van zijn naaste medewerkers officieel verdacht van verduistering en medeplichtigheid aan omkoping. Kurz zette, ‘in het belang van het land’, een stap opzij. Er staat dan ook veel op het spel. ‘Het gaat hier om de vraag of het succesverhaal van het wonderkind Sebastian Kurz herschreven moet worden,’ schreef het weekblad Der Spiegel vorige week, ‘en of zijn weg naar de top van de partij en het land gebaseerd is op een corrupt systeem dat zijn omgeving, zijn partij en de machtigste mediamakers van het land omvat.’
Om te begrijpen wat de afgetreden kanselier precies wordt aangewreven, moeten we terug naar 2016, toen Kurz nog minister van Buitenlandse Zaken was in een regering met de socialisten. Kurz aasde op dat ogenblik nadrukkelijk op het voorzitterschap van de ÖVP, een functie die toen nog werd bekleed door Reinhold Mitterlehner. Uit de tienduizenden chatberichten waarop de onderzoekers beslag konden leggen, blijkt dat Kurz en zijn vertrouwelingen – zelf hebben ze het over een ‘pretoriaanse garde’ – bepaald geen hoge pet op hadden van Mitterlehner. Hij werd ‘ ein Arsch‘ (beleefd vertaald: een ‘dommekloot’) genoemd en moest zo snel mogelijk de voet worden gelicht, uiteraard ten voordele van Kurz.
Bij die beschadigingsoperatie werd de hoofdrol vertolkt door Thomas Schmid, een vertrouweling van Kurz die in 2016 de nummer twee was op het ministerie van Financiën. Vanuit dat ministerie werden verschillende peilingen besteld bij de bevriende, intussen gearresteerde opiniepeiler Sabine Beinschab. De resultaten van die peilingen zouden niet zelden in het nadeel van Mitterlehner en/of in het voordeel van Kurz zijn vervalst. Om die resultaten wereldkundig te maken, werd gebruikgemaakt van de gratis tabloid Österreich. Beinschab stuurde voor haar diensten facturen van in totaal 144.000 euro naar het ministerie van Financiën. Daar werden de kosten geboekt onder de rubriek ‘onderzoek naar fraudebestrijding’.
Het ministerie van Financiën was mogelijk ook verantwoordelijk voor nog een andere bedenkelijke deal. Alweer in Österreich, een krant die eigendom is van de gebroeders Wolfgang en Helmut Fellner, liet Schmid in twee jaar tijd voor meer dan één miljoen euro aan advertenties plaatsen. Als tegenprestatie zou Österreich zich redactioneel welwillend opstellen tegenover Kurz. In de in beslag genomen chatberichten legt Schmid zelf uit hoe de deal precies werkt. ‘Een geniale investering’, schreef hij begin 2017 in een WhatsApp-bericht aan Kurz. ‘En Fellner is een kapitalist. Wie betaalt, bepaalt. Daar hou ik van.’
Flashmob
Dat er achter het beleefde, propere en immer vriendelijke gelaat van Sebastian Kurz een soms niet zo propere en brutale machtspoliticus school, was op zich geen groot nieuws. Al in 2017 had het Oostenrijkse nieuwsmagazine Falter documenten gepubliceerd die blootlegden hoe zijn machtsovername het resultaat was van een zorgvuldig uitgekiend, niet altijd even koosjer plan. Zo verzamelden Kurz en zijn hofhouding op weg naar de top potentieel schadelijke privégegevens van politieke opponenten. Een klein maar sprekend detail: voor het geval Kurz door toedoen van de oudere partijsoldaten naast het voorzitterschap zou grijpen, was er een ‘spontane’ ‘Wij zijn voor Sebastian Kurz-flashmob’ door jongeren gepland.
Het is niet de eerste keer dat Kurz in aanraking komt met justitie. Zo was het al even geen geheim meer dat hij tijdens de campagne van 2017 veel meer geld had uitgegeven dan wettelijk was toegelaten. Waar dat geld vandaan kwam, is tot vandaag niet helemaal uitgeklaard.
En dan was er, recenter nog, het gerechtelijk onderzoek naar de benoeming van Thomas Schmid als ceo van het overheidsbedrijf Öbag. Schmid zou die topjob hebben gekregen na een tussenkomst van zijn goede vriend de kanselier. Hoewel chatberichten duidelijke aanwijzingen in die richting geven, ontkende Kurz voor een parlementaire onderzoekscommissie elke betrokkenheid. Het gerecht onderzoekt of Kurz wegens meineed veroordeeld moet worden.
Ibiza
Het onderzoek naar Schmids benoeming is, net als het recente ‘advertentieschandaal’, een indirect gevolg van ‘Ibizagate’. Die affaire maakte in 2019 een einde aan de politieke carrière van voormalig FPÖ-voorman en vicekanselier Heinz-Christian Strache. De zaak kwam aan het licht door een in het geheim gemaakte video waarin te zien was hoe Strache op Ibiza illegale deals probeerde te sluiten met een vrouw die zich uitgaf voor een nicht van een Russische miljardair. Strache stelde de vrouw voor om aandelen te kopen van de populaire krant Kronen Zeitung, die dan voortaan een pro-FPÖ-koers zou gaan varen. Met de steun van Kronen Zeitung zou de FPÖ makkelijker in de regering raken. Zodra ze in de regering zou zitten, zou de FPÖ de Russen bedanken met mooie overheidsopdrachten.
Sebastian Kurz hoopt dat hij met een iedereen-tegen-Kurz-campagne opnieuw kan winnen.
De Ibiza-affaire leidde tot nieuwe verkiezingen en een electorale afstraffing van de FPÖ. De grote winnaar was Sebastian Kurz. Wat hij toen nog niet wist, was dat diezelfde affaire ook zou leiden tot een onderzoek dat zijn politieke doodsteek kan betekenen. ‘Het onderzoek naar de Ibizaonthulling is gaandeweg vertakt in nieuwe onderzoeken’, vertelt een gerenommeerd onderzoeksjournalist die met de dossiers vertrouwd is aan Knack. ‘In het kader van een van die afgeleide onderzoeken werd onder meer de telefoon van Thomas Schmid in beslag genomen. Uit de chats blijk dat hij nog geprobeerd heeft om alle berichten te wissen, maar dat is niet gelukt. De speurders konden een back-up vinden.’
De informatie die op Schmids telefoon werd gevonden brengt Kurz in een bijzonder lastig parket. In een recent tv-interview beweerde de ex-kanselier dat hij met de hele zaak niets te maken heeft. De beschuldigingen zouden gericht zijn tegen ‘medewerkers van het ministerie van Financiën’. Op het eerste gezicht lijkt die verdediging niet erg geloofwaardig. Ze impliceert dat Schmid en consorten op eigen initiatief en buiten zijn medeweten peilingen hadden besteld die Kurz zo snel mogelijk in het zadel moesten helpen. ‘Kurz’ strategie lijkt erin te bestaan dat hij zich zo ver mogelijk wil distantiëren van Thomas Schmid en zijn eveneens in opspraak gekomen media-adviseur Gerald Fleischmann’, stelt de onderzoeksjournalist. ‘Maar makkelijk zal dat niet zijn. Het is algemeen bekend dat het gaat om zijn naaste vertrouwenspersonen. Het gaat over de mensen met wie hij in het weekend gaat wandelen, en met wie hij, zoals blijkt uit de chats, heel vertrouwelijke informatie uitwisselde. “Ik ben een lid van uw pretoriaanse garde”, stuurde Schmid aan Kurz. “Ik maak geen problemen maar los ze op.”‘
Daarbij komt nog de vraag of elke steen in deze zaak al is omgedraaid. Zou het bijvoorbeeld kunnen dat de deal met de tabloid Österreich niet de enige was in zijn soort? Der Spiegel stipte vorige week aan dat onder Kurz’ bewind de uitgaven voor advertenties in de media explodeerden. In 2020 zou de regering voor bijna 50 miljoen euro aan advertentieruimte hebben gekocht. ‘Toeval of niet,’ schrijft Der Spiegel, ‘maar in april 2020 stonden de waarderingscijfers voor Kurz met 40 procent op recordhoogte. Een bijkomend probleem is dat die miljoenen aan overheidsadvertenties niet voor alle media even voordelig zijn. De grootste begunstigden zijn de kranten met de grootste oplages van het land: Österreich, Heute en de Kronen Zeitung. Dat zijn ook de kranten die de regering het meest welwillend tegemoet treden.’
‘Linkse cellen’
Het idee dat de recente onthullingen mogelijk maar het topje van de ijsberg zijn, leeft ook bij de oppositiepartijen SPÖ (sociaaldemocraten), FPÖ en Neos (liberalen). Zij kondigden vorige week aan dat ze een nieuwe onderzoekscommissie zullen oprichten. Ze zou de opdracht krijgen duidelijkheid te verschaffen over de ‘beschuldigingen van corruptie tegen leden van de ÖVP-regering’. Daarnaast moet de commissie ook opheldering brengen in ‘de promotie van niet-gekwalificeerde partijaanhangers naar hoge overheidsfuncties’. De Oostenrijkse Groenen, die sinds 2019 deel uitmaken van de regering, lieten al weten dat ze de oppositie in dezen zal steunen. En dan is er uiteraard nog het gerechtelijk onderzoek. Dat ligt voorlopig stil omdat Sebastian Kurz, als lid van het parlement, onschendbaarheid geniet. Het Openbaar Ministerie liet vorige week weten dat het zijn immuniteit wil opheffen. Eerder had Kurz al aangegeven dat hij zijn immuniteit niet wil inroepen.
Kan Sebastian Kurz dit schandaal overleven? Ook volgens de recentste peilingen ziet het er niet goed uit voor hem. Van de 37,5 procent die de ÖVP in 2019 behaalde, zou nog 25 procent overblijven. Binnen de ÖVP viel vorige week op te tekenen dat Kurz en de partij het slachtoffer zijn van ‘linkse cellen’ binnen justitie. Aan dat verhaal lijken niet zo veel Oostenrijkers geloof te hechten. Volgens een peiling denkt maar 23 procent van de geënquêteerden dat de ex-kanselier ten onrechte van corruptie wordt beschuldigd.
Volgens Barbara Tóth, een onderzoeksjournaliste die al vaker publiceerde over het systeem-Kurz, is de kans groot dat de ex-kanselier zich niet zomaar gewonnen zal geven. In een filmpje voor het magazine Falter voorspelt ze dat Kurz spoedig zal aandringen op nieuwe verkiezingen. ‘Zo kan hij zich presenteren als het slachtoffer van een ontspoorde justitie. Hij hoopt dat hij met een iedereen-tegen-Kurz-campagne opnieuw kan winnen.’
Tóth hoopt dat het niet zover zal komen, en kijkt daarvoor naar Alexander Van der Bellen, de groene Bondspresident. Hij zou samen met de oppositie een ‘regering van propere handen’ kunnen vormen, en zo het land kunnen geven wat het volgens haar nodig heeft: ‘een ruwe maar reinigende herfst’.
KURZ’ OPVOLGER NEEMT EEN VALSE START
Alexander Schallenberg, tot voor kort Oostenrijks minister van Buitenlandse Zaken, volgde zopas Sebastian Kurz op als Oostenrijkse regeringsleider. Op Schallenbergs palmares staan voorlopig alleen maar blunders.
Sinds begin vorige week is Alexander Schallenberg Oostenrijks bondkanselier. Zijn aanstelling kwam er op aangeven van zijn voorganger en nog altijd ÖVP-partijleider Sebastian Kurz, die beschuldigd wordt van corruptie.
Schallenberg staat voor de opgave om het zwaar gehavende imago van kanselierspartij ÖVP te herstellen. Voorlopig lijkt dat niet echt te lukken. Al in zijn eerste toespraak beging hij een misstap. Toen het ging over het onderzoek dat tegen zijn voorganger loopt, sprak Schallenberg over ‘valse beschuldigingen’ door justitie – een soort voorbarige vrijspraak door de regeringsleider. Zelfs in het door schandalen geplaagde Oostenrijk was dit ongezien.
En daar bleef het niet bij. Bij zijn eerste optreden in het parlement legde de leider van oppositiepartij Neos het huiszoekingsbevel van het Openbaar Ministerie op de regeringsbank. Schallenberg pakte de documenten vast en smeet ze vervolgens demonstratief op de grond. Het tafereel speelde zich af voor de camera’s, en deed de monden van de politieke waarnemers openvallen van verbazing.
Een goede kennis van Schallenberg neemt zijn verdediging op. Het voorval zou geen blijk geven van minachting voor het parlement, wel van onervarenheid, heet het. Schallenberg was nooit parlementslid geweest, en zou geen gevoel hebben voor wat gepast is.
Ook een volgend optreden van Schallenberg was weinig geruststellend. In het belangrijke nieuwsprogramma Zeit im Bild 2 werd de nieuwe kanselier geconfronteerd met soms zeer beledigende chatberichten van Kurz. Op de vraag of die nog de morele integriteit heeft om ooit nog kanselier te worden, antwoordde Schallenberg: ‘Zeker.’ Zelfs de conservatieve krant Die Presse noemde het tv-optreden weinig overtuigend en vroeg zich openlijk af: ‘Kan Kurz-epigoon Schallenberg kanselier worden?’
En dan was er nog de kwestie van de verwisselde Twitteraccounts. Op het profiel van Sebastian Kurz werd vorige week een foto geplaatst van Schallenberg in Brussel: ‘Mijn eerste reis als kanselier’, stond erbij. De blunder zorgde niet alleen voor hoongelach, hij wekte ook de indruk dat Schallenberg maar een tijdelijke plaatsvervanger is, een soort stroman die naar het pijpen van zijn voorganger en partijleider danst.
De groene coalitiepartner probeert er het goede humeur niet bij te verliezen. Maar wie met de Groenen spreekt, hoort tussen de regels een onmiskenbare bezorgdheid.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
