De gok van de Britse regering: gaan megarijken lopen voor de rijkentaks?

De nieuwe Britse regering schrapt belastingvoordelen voor de allerrijksten. Critici vrezen een uittocht. Dat zou wel eens kunnen meevallen, betoogt expert Andy Summers.

Sinds de Britse parlementsverkiezingen van juli 2024 schafte de nieuwe minister van Financiën Rachel Reeves een rist belastingvoordelen af waarvan vooral extreem vermogende buitenlanders profiteerden. Sindsdien staan conservatieve kranten bol van de doemberichten: er zou een massale exodus van de rijken – en hun kapitaal – op til zijn. Andy Summers, professor in de rechten aan de London School of Economics (LSE), doet al jaren onderzoek naar belastingen op grote vermogens. Hij en zijn team onderzochten ook of de rijken bij het kiezen van hun woonplaats echt alleen naar het belastingtarief kijken.

Gaan de rijken nu echt hun biezen pakken?

Andy Summers: Het is een terugkerend fenomeen. Telkens als er een belangrijke belastinghervorming voor grootverdieners en vermogenden wordt aangekondigd, laat een goed georganiseerde en luidruchtige groep ­belasting- en vermogensadviseurs van zich horen. Ze beschrijven in geuren en kleuren hoe mensen hun ­koffers pakken of in hun privéjet stappen. Op dit moment draait dat circuit als nooit tevoren. De hervormingen van minister Reeves zijn dan ook ingrijpender dan eerdere, met de volledige ­af­schaffing van de zogenaamde non-domiciled status of non-dom status.

Die status slaat op Britten die om fiscale redenen in het buitenland gedomicilieerd staan, en op rijke buitenlanders die in het Verenigd Koninkrijk verblijven maar geen belastingen betalen op inkomsten uit het buitenland.

Summers: Die groepen hebben altijd gewaarschuwd voor een massale exodus. Maar uit het ­verleden blijken dat loze woorden. Zo hervormde de regering van Theresa May de non-domiciled status al in 2017. Ook toen weerklonk de roep dat de rijken zouden ­ver­trekken. Oké, sommigen hebben dat gedaan, maar het waren er beduidend minder dan werd beweerd. Of het deze keer anders zal zijn, valt te bezien. Daarvoor is het wachten tot de belastinggegevens meer solide bewijs leveren.

Wie waren de mensen die toen vertrokken?

Summers: Een interessant resultaat van ons onderzoek was dat degenen die de minste belasting hadden betaald het land verlieten. In die groep steeg het percentage vertrekkers van ongeveer 5 procent per jaar naar 10 procent. Die mensen kunnen inderdaad heel rijk zijn geweest, en het valt niet uit te sluiten dat ze veel geld hebben uitgegeven in het Verenigd Koninkrijk. Maar ze betaalden weinig belastingen. Dat suggereert dat de hervorming van de non-domiciled status vooral hen trof. De 90 procent die bleef, betaalde daarna gemiddeld 150 procent meer belasting dan voorheen.

Waarom bleven die mensen dan wel?

Summers: Veel van hen hebben kinderen in het Verenigd Koninkrijk, misschien zaten die toen nog op school. Of ze hebben een netwerk van vrienden en zakelijke contacten opgebouwd. Dat maakt het moeilijk – en mogelijk duur – om te vertrekken.

Voor een ander onderzoek interviewde u tientallen ultrarijken om te achterhalen welke rol belastingen spelen in de keuze van hun woonplaats. Wat bleek daaruit?

Summers: Veel zeer rijke mensen zien Londen als een ‘premiumproduct’ waarvoor ze bereid zijn een premiumprijs te betalen. Veel van hen vinden het een groot voordeel van hun grote rijkdom dat ze kunnen wonen waar ze het liefst willen wonen, in plaats van waar ze de grootste belastingvoordelen genieten. Dat betekent dat veel zeer rijke mensen vrij ongevoelig zijn voor de hoeveelheid belastingen die ze moeten betalen. Ze kunnen zich de belasting veroorloven en willen dicht bij toonaangevende culturele instellingen wonen, zoals het Royal Opera House of de National Gallery. Sommigen zeiden dat ze wel hadden overwogen om naar belastingparadijzen in de Caraïben of Zwitserland of Dubai te verhuizen, maar dat al die plaatsen cultureel te saai waren.

Hoe voordelig was de non-domiciled status eigenlijk?

Summers: Het was een heel goeie deal voor mensen met aanzienlijke fortuinen, maar minder voordelig voor mensen die het grootste deel van hun inkomen ­verdienden met werken. Rijke buitenlanders konden zeggen: ‘Ik woon momenteel in het Verenigd Koninkrijk, maar ik ben van plan om terug te keren naar mijn geboorteland.’ Dat volstond voor de belastingdienst om hen die belastingstatus toe te kennen.

Dat achterpoortje in de wet was al lang controversieel. Waarom wordt het nu pas gesloten?

Summers: Er zijn veel schandalen geweest met ­bekende namen die de non-domiciled status gebruikten. In 2022 kwam aan het licht dat Akshata Murty, de vrouw van Rishi Sunak, de status had geclaimd toen haar man premier was.

Tot voor kort wist de regering zelf niet echt of de afschaffing belastinginkomsten zou opleveren of geld zou kosten. Onze studie uit 2022 was de eerste publicatie met een nauwkeurige schatting van het bedrag dat de afschaffing zou kunnen opbrengen. De regering voerde daarop haar eigen interne analyse uit, en kwam tot een vergelijkbare conclusie.

Wat met het argument dat de ultrarijken ­misschien niet zo veel belastingen betalen, maar toch banen creëren, veel geld uitgeven en dus op andere manieren bijdragen aan de economie?

Summers: De argumenten lopen soms door elkaar. Als deze mensen werknemers hebben, is de economisch relevante vraag wat die werknemers anders zouden doen. Er wordt vaak gedaan alsof dat allemaal extra banen en belastingen zouden zijn. Echt? Die mensen zouden zich misschien zelfs met iets productievers kunnen bezighouden. We weten dus niet hoeveel daarvan een verlies voor de Britse economie zou zijn.

Een ander aspect: dreig je geen welvaartswinst door innovatie te verliezen?

Summers: Als het waar is dat die zeer rijke mensen ook extreem innovatief zijn, en dat dat een positieve invloed heeft op de rest van de economie die door niemand kan worden vervangen, dan zou dat een aspect zijn om ernstig in overweging te nemen. Dat valt niet uit te sluiten. Mijn team werkt er momenteel aan, omdat er nergens ter wereld echt goed bewijs is voor die stelling.

Veel rijken die het land ‘ontvluchten’ verhuizen niet echt.

Summers: In het Britse belastingsysteem heb je een vast en voorspelbaar aantal dagen dat je in het Verenigd Koninkrijk mag doorbrengen zonder dat je als ingezetene wordt beschouwd. Het precieze aantal dagen hangt af van factoren zoals werk en huisvesting. Voor de meeste mensen is de limiet 90 dagen per jaar, maar het kan hoger zijn. Het is dus mogelijk dat sommige van die mensen die al veel tijd in het buitenland doorbrengen, niet per se al hun spullen hoeven in te pakken en het Verenigd Koninkrijk hoeven te verlaten. In plaats daarvan kunnen ze het aantal dagen dat ze in het Verenigd ­Koninkrijk doorbrengen verminderen, en misschien maar een klein beetje.

De algemene opvatting is dat het aantal rijken in het Verenigd Koninkrijk al een aantal jaren gestaag daalt.

Summers: Dat kunnen we niet met zekerheid zeggen omdat we daar geen betrouwbaar bewijs voor hebben – bijvoorbeeld uit belastinggegevens. Maar ik ben het ermee eens dat er anekdotisch bewijs is. De Brexit zal een vrij sterke factor zijn geweest in de verhuizing van bedrijven, met name in de financiëledienstensector, die zeer internationaal is en een hoog inkomen genereert.

Bent u in het algemeen voorstander van hogere belastingen voor de rijken?

Summers: Ik weet niet of de belastingen omhoog moeten, maar ik denk dat onze huidige belastingen voor rijken niet alleen potentieel oneerlijk zijn op veel gebieden, maar ook heel inefficiënt. Er bestaan mogelijke bijsturingen die goed zouden zijn voor de economie en mogelijk progressiever.

U stelt onder andere een ‘exittaks’ voor, die moet worden betaald wanneer mensen verhuizen.

Summers: Het Verenigd Koninkrijk is internationaal een buitenbeentje dat geen belasting heft op de vermogenswinst van mensen die het land verlaten. Binnen de G7 heffen alle landen behalve ­Italië en het VK een vorm van exitheffing op vermogenswinst. De rode draad is het idee dat het eerlijk is om belasting te betalen op vermogenswinst in het land waar je die winst hebt ­gemaakt. Dat wordt vaak gedaan door een succesvol bedrijf op te bouwen.

Wat gebeurt er nog meer?

Summers: In de praktijk verhuizen mensen naar een ander land dat helemaal geen belasting heft op vermogenswinsten, of waar de vermogenswinsten van nieuwkomers zijn vrijgesteld van belasting. Die mensen hoeven dus geen belasting te betalen op de waarde van het bedrijf dat ze hebben opgebouwd tijdens hun verblijf in het Verenigd Koninkrijk. Daarbij hebben ze gebruik gemaakt van de infrastructuur, het onderwijs, de gezondheidszorg en het rechtssysteem van het land en nog veel meer. Velen vinden dat oneerlijk.

Over hoeveel geld hebben we het dan?

Summers: Ons team heeft bewijs gevonden dat hier aanzienlijke belastinginkomsten op het spel staan. Zelfs bij de huidige vermogenswinstbelastingtarieven, die nog altijd relatief laag zijn met een maximum van 24 procent, schatten we dat er minstens 3 miljard euro per jaar aan potentiële belastinginkomsten ­verloren gaat omdat mensen uit het Verenigd Koninkrijk vertrekken zonder vermogenswinstbelasting te betalen. En dat is een voorzichtige schatting.

De invoering van een vermogensbelasting of rijkentaks staat garant voor verhitte discussies. Hoe staat u ertegenover?

Summers: Het meest gehoorde argument tegen de vermogensbelasting is dat ze in verschillende landen is mislukt en daarom slechts in drie landen van de ­OESO wordt geheven: Noorwegen, Spanje en Zwitserland. In 2020 hebben we daar zeer uitgebreid onderzoek naar gedaan. We ontdekten dat in bijna ­alle gevallen waarin vermogensbelastingen werden opgelegd, er eerst een geleidelijke uitholling was door politiek gelobby voor vrijstellingen voor bepaalde groepen belastingbetalers of bepaalde vermogens.

Wat was het resultaat?

Summers: Zodra je bepaalde soorten activa vrijstelt, wordt het mogelijk om de vermogensbelasting te ­ontwijken door te beleggen in die vrijgestelde activa. En mensen hebben dat gedaan. Dan krijg je een ­negatieve spiraal waarbij de belasting steeds ­minder opbrengt omdat iedereen ze gemakkelijk kan ­ontwijken. En dus word je vatbaarder voor mensen die zeggen: deze belasting veroorzaakt veel politieke problemen en brengt niet veel geld op, dus laten we ze afschaffen. En dat is precies wat er is gebeurd. Maar de internationale ervaring toont dus níét aan dat vermogensbelastingen niet werken. Ze toont wel aan dat een vermogensbelasting echt veel­omvattend moet zijn om effectief te kunnen werken.

Dus u bent in het algemeen voor vermogens­belastingen?

Summers: Kijk, er bestaan veel indirecte belastingen op ­vermogen, zoals vermogenswinstbelasting, successierechten en belasting op onroerend goed. In het Verenigd Koninkrijk heb je in die categorieën grote tekortkomingen. Dus ons advies is: maak eerst de bestaande belastingen transparanter. Zodra we een volledig functionerend belastingstelsel hebben, moeten we een debat voeren over de vraag of we een extra belasting op vermogen nodig hebben. Wij geloven dat daar goede argumenten voor zijn, maar alleen voor de rijkste individuen met een vermogen van meer dan 12 miljoen euro.  ● 

Copyright Der Spiegel/Sascha Zastiral