‘Toenemende politieke verdeeldheid zorgt niet alleen in Slowakije voor geweld’

In Slowakije ontsnapte premier Robert Fico maar net aan een aanslag op zijn leven. Politiek bedrijven wordt een gevaarlijke bezigheid.

Het was van midden jaren 1980 geleden dat de eerste minister van een Europese lidstaat het slachtoffer werd van een aanslag op zijn of haar leven. In 1984 overleefde de Britse premier Margaret Thatcher met enig geluk een bomaanslag van de IRA, en in 1986 werd Olof Palme in Stockholm neergeschoten. Vorige week redde alleen een urenlange spoedoperatie het leven van de Slowaakse premier Robert Fico. Het is geen reden om hem dood te willen, maar er wordt aangenomen dat de aanval te maken heeft met het giftige politieke klimaat in zijn land, waar Fico zelf niet weinig heeft toe bijgedragen.

Robert Fico werd in september van vorig jaar al voor de vierde keer premier. Hij zag zich in 2018 nog verplicht om ontslag te nemen in de nasleep van de moord op de journalist Jan Kuciak, die onderzoek deed naar corruptie in hoge zakelijke en politieke kringen. Eind 2023 was hij terug, met een aanpak die een spiegel is van het illiberalisme van zijn Hongaarse buur Viktor Orbán. Het ging Fico altijd meer om macht dan om ideologie. Hij schoof in zijn carrière snel op van het communisme van zijn jeugd, over de sociaaldemocratie tot een nationalistisch populisme dat nu in veel Europese landen opgang maakt.

Zowel in Slowakije als in de rest van Europa werd bezorgd naar zijn polariserende beleid gekeken. Zo schafte hij een gerechtelijke eenheid af die belast was met het onderzoek naar corruptie en verlaagde hij de straffen voor wie op corruptie wordt betrapt. Niet-gouvernementele organisaties met buitenlandse steun krijgen in Kremlinstijl het stempel van ‘buitenlandse agenten’ opgeplakt, en hij maakte zich op om de hele publieke omroep te vervangen door een medium dat volledig onder zijn controle staat. In de oorlog in Oekraïne kiest Slowakije nu, net als Hongarije, de kant van Moskou.

Dat is opnieuw geen reden voor een politieke moord. Toenemende politieke verdeeldheid zorgt trouwens niet alleen in Slowakije voor geweld. In de aanloop naar de Europese verkiezingen is dat bijvoorbeeld ook in Duitsland het geval. Schuldigen moeten er vaak, maar niet uitsluitend, in extreemrechtse kringen worden gezocht. Oproepen om de rust te bewaren maakten alvast in Slowakije weinig indruk: de aanhang van Fico schoof de schuld voor de aanslag meteen in de schoenen van onafhankelijke media en de oppositie. Door die extreme polarisering loopt niet alleen de democratie grote schade op, maar stilaan ook diegenen die haar verdedigen.