De Europese Natuurherstelwet: ‘Het gaat niet meer om de waarheid, maar om de verkiezingen’

Het was aangekondigd als een ware thriller, en dat is het ook geworden: eind juni keurde de Milieucommissie van het Europees Parlement met 44 tegen 44 stemmen de omstreden Europese Natuurherstelwet af. Het was de derde keer in drie weken tijd dat een voorbereidende commissie in het halfrond het wetsvoorstel van de hand wees.

De Europese Natuurherstelwet van de Europese Commissie moet de belabberde biodiversiteit in Europa gevoelig verbeteren. 30 procent van alle verzwakte ecosystemen in de EU moet tegen 2030 hersteld zijn, tegen 2050 geldt dat voor 90 procent van zulke gebieden. Ook in de steden mag er tegen het einde van dit decennium geen groene ruimte meer verloren gaan. Stapsgewijs moeten ze verplicht groener worden.

Voor de natuur, het klimaat én de landbouwers is de Europese Natuurherstelwet van cruciaal belang, menen voorstanders. Opponenten waarschuwen dan weer dat ze de boerenstiel en industrie in moeilijkheden zal brengen. Midden juni kwamen de 27 lidstaten wel tot een gezamenlijke positie, in het halfrond staat de wet op het randje van de afgrond. Pas wanneer de lidstaten en het Parlement een compromis bereiken, wordt de wet bindend. De bal ligt dus in het kamp van de 705 Europarlementsleden die zich op 10 juli over de wet buigen.

‘We geven de hoop niet op. Dit is het sluitstuk van het Europese klimaatbeleid’, vertelt Vooruit-Europarlementslid en voorstander van de Natuurherstelwet Kathleen Van Brempt, in een gesprek met haar CD&V-collega Tom Vandenkendelaere. Hij stemde in de Milieucommissie van het Europees Parlement samen met zijn Europese Volkspartij (EVP) tegen. ‘Met het huidige voorstel kunnen we gewoon niet akkoord gaan.’

Kathleen Van Brempt: Waarom wandelen jullie dan weg van de onderhandelingstafel? Dat heb ik in het Europees Parlement nog nooit gedaan. Wij willen over al jullie bezorgdheden praten. Doe gewoon voorstellen in plaats van weg te stappen.

Tom Vandenkendelaere: Samen met het linkse kamp dachten jullie dat de buit binnen was en weigerden jullie nog toegevingen te doen. We zijn aan de kant gezet tijdens de onderhandelingen. Het had geen zin meer om nog met jullie te praten.

Van Brempt: Wel een beetje eerlijk blijven. Dat is niet waar. Geef toch gewoon toe dat het dossier deel uitmaakt van een campagne. De EVP is in een kramp geschoten na de verkiezingsoverwinning van de BoerBurgerBeweging in Nederland. Sindsdien is het voor jullie een symbooldossier geworden en verspreiden jullie fake news. Jullie fractieleider Manfred Weber beweert nog altijd dat de Natuurherstelwet voor voedseltekorten zal zorgen, terwijl experts en wetenschappers dat al lang weerlegd hebben. Het gaat niet meer om de waarheid, maar om de verkiezingen van volgend jaar. Ik vind dat echt verontrustend. Van sommige conservatieven en zeker van extreemrechts verwacht ik niet anders. Maar van jullie?

De staat van de Vlaamse natuur is gewoon rampzalig.

Kathleen Van Brempt

Vandenkendelaere: Sorry, maar wij hebben het grootste deel van de Europese Green Deal met volle overtuiging gesteund. Dat wij met extreemrechts zouden samenspannen is gewoon een leugen. Het zegt veel over hoe links vandaag denkt.

Van Brempt: In steeds meer Europese lidstaten sluiten christendemocraten coalities met extreemrechtse partijen.

Vandenkendelaere: Daar heb ook ik bedenkingen bij.

Vlaams minister van Landbouw Jo Brouns (CD&V) waarschuwt dat we door de Natuurherstelwet moeten kiezen tussen een boom en een ziekenhuis. Klopt dat?

Van Brempt: Nee, dat is nog zo’n voorbeeld van angstretoriek.

Vandenkendelaere: Zulke situaties zijn helemaal niet uit de lucht gegrepen. De Natuurherstelwet kan wel degelijk voor een vergunningsstop zorgen. Tussen Beernem en Wingene wachten inwoners al meer dan tien jaar op honderd meter fietspad omdat er een vleermuizenpopulatie woont. Een vzw stapte er naar de rechter en die trok de vergunning in wegens de Europese Habitatrichtlijn uit 1992. Ook in de stikstofcrisis zien we hoe verregaand de gevolgen van Europese wetgeving kunnen zijn. We dreigen die fout nu te herhalen. Daarom ben ik liever voorzichtig.

Van Brempt: Zo vind je altijd wel ergens één belachelijk voorbeeld. Trouwens, het fietspad tussen Beernem en Wingene is Vlaams vergunningsbeleid.

Vandenkendelaere: Alsof Vlaanderen geen rekening moet houden met de omzetting van Europese regelgeving.

Van Brempt: Natuurlijk moet Vlaanderen dat doen. Maar de Vlaamse regering heeft veel vrijheid om de Europese afspraken in te vullen, en dat is ook bij de Natuurherstelwet het geval. Vlaanderen moet een eigen natuurherstelplan opstellen en kan zelf bepalen hoe en waar het aan natuurherstel wil werken. De staat van de Vlaamse natuur is gewoon rampzalig, onder meer omdat de Vlaamse regering mét de CD&V al meer dan tien jaar lang achter de feiten aanloopt. Elke dag verdwijnt er in Vlaanderen een volledig voetbalveld aan bosgebied. Dat jullie nu op Europees niveau zo tekeer- gaan, lijkt me vooral een manier om de aandacht van jullie eigen wanbeleid af te leiden.

Zullen rechters de Natuurherstelwet dan niet aangrijpen om vergunningen tegen te houden of in te trekken?

Van Brempt: Ik hoop dat het nooit zover komt. Maar dat hangt af van de Vlaamse regering. We moeten ernstige wetten maken, en de lidstaten of regio’s moeten die vervolgens naar behoren omzetten. Als dat laatste niet gebeurt, dan moeten we net blij zijn dat rechters ons wijzen op de internationale afspraken die we hebben gemaakt.

Wat is het probleem van de EVP-fractie met de Natuurherstelwet?

Vandenkendelaere: Onze landbouwers zitten in de problemen, ze zien het licht aan het einde van de tunnel niet meer. Dat merk je als je geregeld met hen praat. Ze hebben het gevoel dat de hele wereld tegen hen is. En geef ze eens ongelijk: de landbouwsector heeft de afgelopen jaren zijn stinkende best gedaan om zich steeds weer aan nieuw beleid aan te passen. En dat zou nu met de Natuurherstelwet nog eens moeten gebeuren. Vorig jaar hebben we op de biodiversiteitstop in Montreal al besloten om tegen het einde van dit decennium 30 procent van ons land- en zeegebied te beschermen. Maar nu komt de Commissie nog met extra doelstellingen daarbovenop. Waar houdt het op?

Van Brempt: De grootste bedreiging voor onze boeren is net het verlies aan biodiversiteit en de klimaatverandering. Op welke landbouwgronden willen jullie voedsel verbouwen als er binnenkort geen bijen meer rondvliegen of geen grondwater meer is? Klimaat en biodiversiteit zijn geen twee verschillende dingen, en de natuur is met voorsprong de goedkoopste manier om iets aan de klimaatverandering te doen. In de haven van Antwerpen pompen we miljarden Europees geld in nieuwe technologie om de uitstoot te verminderen. Dat is geen slechte zaak, maar natuurherstel is een pak efficiënter. Ook voor de steden is het dilemma eenvoudig: gaan we meer groen en water in onze steden aanleggen, of steeds meer airco’s laten draaien met fossiele brandstoffen?

Lopen de kosten voor de boeren niet nog hoger op als we niets doen?

Vandenkendelaere: Ook de EVP vindt natuurherstel en biodiversiteit uiterst belangrijk, maar het gaat over de manier waarop het probleem moet worden aangepakt. De wet houdt nauwelijks rekening met zeer verstedelijkt en versnipperd gebied zoals Vlaanderen. De fundamenten van de Natuurherstelwet deugen niet. Het is jammer dat veel mensen daar een stemming van maken die zogezegd ‘voor’ of ‘tegen’ natuur is.

Jullie beweren toch ook dat het een stemming ‘tegen de landbouwer’ is?

Vandenkendelaere: Niet noodzakelijk. De Europese Commissie moet haar huiswerk gewoon opnieuw maken. We hebben Green Deal-Eurocommissaris Frans Timmermans pas in de Landbouwcommissie gezien toen zijn voorstel aan een zijden draadje hing. Dat getuigt van weinig respect. Het ontbreekt Timmermans precies aan realiteitsbesef. Dit jaar is het groenste Europese landbouwbeleid ooit van start gegaan met minder geld voor de boeren. De landbouwsector moet sinds kort voldoen aan bijkomende emissienormen en is vaak de pasmunt bij Europese vrijhandelsakkoorden. En daar houdt het niet op. Er komt Europese wetgeving aan over industriële uitstoot, dierenwelzijn, pesticiden … Laten we daarom de voet even van het gaspedaal halen en kijken naar voorstellen die wél breed gedragen worden. Want ook onder de lidstaten haalde de Natuurherstelwet het maar met de hakken over de sloot.

Twintig lidstaten, die samen meer dan twee derde van de Europeanen vertegenwoordigen, hebben voor hun compromis gestemd. Dat is toch een brede meerderheid?

Vandenkendelaere: Het voorstel is nu al in de Visserij-, Landbouw- én Milieucommissie van het Europees Parlement weggestemd. Veel duidelijker zal het niet worden.

Van Brempt: De plenaire stemming in het voltallige halfrond is de enige die telt. Al de rest is voorbereidend werk.

Vandenkendelaere: Op die manier gooien jullie onze argumenten opnieuw van tafel.

Van Brempt: Als mijn wetsvoorstellen in de commissies van het Europees Parlement goedgekeurd worden, dan weet ik dat de buit nog niet binnen is. De plenaire vergadering is altijd doorslaggevend. Ik wil maar zeggen dat alles nog mogelijk is. Bovendien trapt men in de Landbouw- en Visserijcommissie doorgaans meer op de rem als het over klimaatbeleid gaat. De Milieucommissie is dan weer een pak progressiever. Net daarom heeft jullie fractieleider daar zo hard ingegrepen.

Meneer Vandenkendelaere, net zoals zes andere EVP-Europarlementsleden bent u geen lid van de Milieucommissie maar ging u er wel tegen de Natuurherstelwet stemmen. De voorstanders van de wet in uw fractie die normaal gesproken moesten stemmen, waren nergens te bespeuren. Wat is er gebeurd?

Vandenkendelaere: Wij vinden de toekomst van de landbouw een prioriteit en hebben ons daarom goed georganiseerd. Dat er leden worden vervangen, is in het Europees Parlement helemaal geen uitzondering.

Van Brempt: Ik ben ook al eens in een andere commissie gaan stemmen als een partijgenoot niet kon, maar wat jullie hebben gedaan is ongezien.

Vandenkendelaere: Ik wil ook geen verschoning inroepen.

Onder de lidstaten waren enkele EVP-ministers of regeringen met EVP-partijen wél voorstander van de wet. Hebben zij dan een fout gemaakt?

Vandenkendelaere: Iedereen kijkt op een eigen manier naar de belangen in zijn of haar eigen land.

Ook Zuhal Demir (N-VA), de Vlaamse minister van Omgeving, was bereid om voor te stemmen.

Vandenkendelaere: De Vlaamse regering heeft niet voor de Natuurherstelwet gestemd, die gevaarlijke fout is gelukkig vermeden.

Van Brempt: De Vlaamse regering draagt een verpletterende verantwoordelijkheid voor het feit dat België zich steeds weer op het Europese toneel moet onthouden. Van de N-VA kan ik dat begrijpen, maar vroeg of laat zullen de CD&V en de Open VLD toch een keuze moeten maken: willen ze Europa nog vooruithelpen.

De lidstaten hebben het oorspronkelijke voorstel van de Europese Commissie aanzienlijk afgezwakt. Zouden jullie voor die tekst kunnen stemmen?

Vandenkendelaere: We zeggen niet bij voorbaat ‘nee’, maar integraal de Raadstekst overnemen zou wel een blamage zijn voor het Europees Parlement.

Van Brempt: Dat klopt. Maar nogmaals: jullie hebben de onderhandelingstafel verlaten.

Met welke concrete zaken in het huidige voorstel heeft de EVP een probleem?

Vandenkendelaere: In Vlaanderen dreigt bijvoorbeeld 10 procent van de Vlaamse landbouwgrond uit productie gehaald te worden. Eén hectare landbouwgrond kost momenteel ongeveer 100.000 euro. Met de Natuurherstelwet geef je aan de boeren de boodschap dat ze per hectare landbouwgrond 10.000 euro moeten afgeven. Probeer in zo’n situatie maar eens geld te lenen bij een bank voor nieuwe investeringen.

Dat staat zo niet in de tekst. Men stelt voor dat 10 procent van de Europese landbouwgrond tegen 2030 landschapselementen met grote diversiteit moet vertonen. In België is dat al voor 4,15 procent het geval. Bovendien vraagt niemand om in het midden van een wei een haag of een poel aan te leggen.

Vandenkendelaere: Dat klopt. Maar toch zal de impact groot zijn en bestaan er nog heel veel onzekerheden. Het verslechteringsverbod zoals het vandaag in de tekst staat, riskeert een enorme impact te hebben op vergunningen voor de Vlaamse industrie en landbouw zolang de inspanningsverplichtingen niet beter omkaderd worden. Er is gewoon te veel onduidelijkheid. Weet u hoe vaak België in de impactinschatting van de Europese Commissie voorkomt? Tweemaal. Op meer dan 600 bladzijden.

Van Brempt: (hoofdschuddend) Maar dat is typische Europese wetgeving waarbij we samen afspreken wat de algemene Europese doelstellingen zijn. Het is aan de lidstaten om daar zelf mee aan de slag te gaan. Timmermans heeft minister Demir persoonlijk gegarandeerd dat hij maximale flexibiliteit wil voor lidstaten en hun regio’s. In het wetsvoorstel zitten niet eens sancties als lidstaten hun verplichtingen niet nakomen. Dat is toch precies wat jullie willen?

Vandenkendelaere: Dat zijn inderdaad mooie beloftes, maar die zijn er te elfder ure bij gegooid, terwijl wij daar al maandenlang om vragen. Bovendien hebben we geen enkele garantie dat die in het uiteindelijke akkoord tussen het Europees Parlement en de lidstaten zullen belanden.

Van Brempt: Maar het Europees Parlement is een van de twee wetgevende kamers. Jij en ik zitten aan de knoppen! Laten we toch gewoon samen afspreken om die beloftes in de tekst te krijgen? Als jullie meer garanties willen dat we nog ziekenhuizen en windmolens kunnen bouwen, dan werken wij daar maar al te graag aan mee.

Houden de sociaaldemocraten wel voldoende rekening met de grieven van de landbouwers?

Van Brempt: Wij beseffen donders goed dat klimaatmaatregelen voor onze landbouw en industrie op korte termijn niet altijd even gemakkelijk zijn. Maar op lange termijn wegen de voordelen overduidelijk tegen de nadelen op. Uit de impactinschattingen blijkt dat elke euro die we in deze Natuurherstelwet investeren uiteindelijk tussen de 8 en 38 euro opbrengt. Als we nu niet in gang schieten, lopen de kosten nog veel hoger op – ook voor de boeren.

Moeten de boeren gecompenseerd worden voor hun investeringen en eventueel verlies aan landbouwgrond door de Natuurherstelwet?

Vandenkendelaere: Dat lijkt me niet meer dan logisch. De huidige versie van de Natuurherstelwet verwijst alleen maar naar de geldpot van het Europees Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, maar dat geld moet voor de landbouw zelf dienen.

Van Brempt: Via het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid vloeit er jaarlijks al een kleine 40 miljard euro aan inkomenssteun naar de boeren. Dat is met voorsprong de hoogste uitgavenpost van de Europese Unie. Dat mag gerust zo blijven, maar de landbouwers hoeven vandaag veel minder rekening te houden met de Europese klimaatdoelstellingen dan andere sectoren. Ik besef dat boeren in moeilijkheden verkeren, en dat is onze eigen schuld: jarenlang heeft Europa de landbouwers alleen maar gesteund om almaar groter en industriëler te produceren. Dat is niet waar de toekomst van de landbouw ligt. We moeten ons richten op meer kleinschalige en biologische landbouwers die een connectie met de natuur zoeken. Dat is ook precies wat de Natuurherstelwet beoogt.