‘De Europese asielpolitiek is traag, slordig en hypocriet’

Als politiek alleen maar theater was, dan zou een getalenteerd regisseur in de nieuwste migratiedeal een grap kunnen ontwaren. Anderen zien vooral tragiek. Staatssecretaris voor Asiel Nicole de Moor (CD&V) haalde vorige week het adjectief ‘historisch’ nog eens van stal na een felbevochten compromis tussen de Europese lidstaten. Kort gezegd komt het akkoord erop neer dat er meer gevangenissen zullen komen aan de rand van Europa, al mag u die ook ‘detentiecentra’ of ‘vluchtelingenkampen’ noemen. Voor de EU maakt het niet zoveel uit: de lidstaten zwijgen daar toch liever over.

Er wordt wél veel lawaai gemaakt over een nieuwe asielprocedure voor inwoners van de zogenaamde ‘veilige’ landen. Voor de Italiaanse wet, bijvoorbeeld, zijn dat onder meer Marokko en Algerije. Die procedure zou tot twaalf weken ingekort worden. Op de cruciale vraag wat er moet gebeuren als die landen hun burgers niet willen terugnemen wordt amper ingegaan. Het antwoord is nochtans eenvoudig: zij zullen eindigen in die kampen.

De ‘frontlijnstaten’ Italië en Griekenland, die zo worden genoemd omdat daar de meeste migranten arriveren, kregen de belofte dat er sterkere druk komt om asielzoekers op te nemen op de lidstaten die zich níét aan de frontlijn bevinden. Wie niet wil meedoen moet 20.000 euro per geweigerde asielzoeker betalen. ‘Een koopje’, volgens sommigen, maar voor de Nederlandse premier Mark Rutte is het alvast in Nederland niet de bedoeling om de hele asielstroom af te kopen.

Minder migratie? Misschien moeten we wat minder over onze mensenrechten toeteren.

Historisch? De Nederlandse migratie-expert Ruud Koopmans zegt dat de deal niet veel zal veranderen. Dat vindt ook Gerald Knaus, de Oostenrijkse architect van de migratiedeal met Turkije, die erop wijst dat de zogenaamde pushbacks blijven bestaan. Dat is het illegaal terugduwen van migranten naar landen buiten de EU. In de versnelde asielprocedure zouden er ook wel eens meer mensen onterecht kunnen worden afgewezen. Het wijst, kortom, allemaal in dezelfde richting: een steeds strengere migratiepolitiek, onder een steeds dunner laagje mensenrechtenvernis. Let op het woord ‘frontlijn’ en je weet genoeg. We willen het geen oorlog noemen, ons migratiebeleid, maar ons vocabulaire vertelt iets anders.

De felicitaties voor de EU komen ondertussen vooral van de EU zelf. Ten eerste is er op dit moment nog helemaal niks beslist. De deal moet nog langs het Europees Parlement, en dat is geen detail. Maar wat echt blijft hangen, is de hardnekkige nadruk op de mensenrechten, net op het moment dat die weer een beetje dieper onder de mat worden geschoven. Je hoeft geen briljante scenarist te zijn om de wrange comedy te voelen in de nobele verklaringen over onze Europese waarden. Die statements rollen over onze schermen terwijl we de poort verder dichtdraaien, met een strategie van ‘ontmoediging’ als het kan, en met geweld als het moet.

Ook dat geweld wordt bij voorkeur in eufemismen gehuld. In haar Knack-interview van vorige week sprak Nicole de Moor van een ‘steviger’ bewaking van de grenzen met ‘patrouilles en technologie zoals camerabewaking’. In Griekenland gebruiken ze ondertussen al een hele tijd technologie zoals matrakken en politiekogels.

Minder migratie of mensenrechten? In de feiten hebben we al lang gekozen voor het eerste. Dat betekent dat we de mensenrechten zachtjes afbouwen, met allerlei politieke constructies, ‘solidariteitsmechanismen’ en deals met autoritaire regimes. Afgelopen weekend sloot de EU een verregaand akkoord met de Tunesische president Kais Saied, een autocraat die critici gewoon in de gevangenis gooit. In ruil voor véél geld zal de halve dictator nu vluchtelingen tegenhouden en terugnemen – of dat hoopt Europa toch. Zelf ontkent hij met klem dat Tunesië de politieagent van andere landen zal spelen.

De Europese asielpolitiek is traag, slordig en hypocriet, en daar kunnen we niet veel aan veranderen. Je kunt voor terugkeerdeals met landen als Rwanda pleiten, zoals Gerald Knaus doet, maar of dat zoveel humaner is, dat valt nog te bezien. Je kunt de procedures helemaal buiten de EU organiseren, zoals N-VA-kamerlid Theo Francken wil, maar dat vereist ook dure akkoorden met autocraten.

Behalve de hypocrisie, misschien. Als we minder ‘irreguliere’ migratie willen – en daar lijkt in heel Europa een meerderheid voor te vinden – dan moeten we misschien wat minder over onze mensenrechten toeteren. Europese waarden? We zullen ons zelfbeeld de komende jaren nog maar eens moeten bijstellen. Voor alle duidelijkheid: naar beneden. Ook dat is historisch.