‘Vaak denken we dat enkel blanke Britten voor de brexit hebben gestemd’, zegt Harry De Paepe. ‘Maar ook Aziatische wijken stemden voor Leave, omdat die mensen bang waren hun job te verliezen aan Oost-Europeanen.’
Deze zomer laat Knack.be elke week een specialist zijn of haar favoriete boeken voorstellen. Deze week Harry De Paepe over het Verenigd Koninkrijk. Meer boekentips op Knack.be/boekentips.
Harry De Paepe is een Engeland-kenner die voor Knack.be, VrtNws en Doorbraak bijdragen schrijft over het Verenigd Koninkrijk. In 2017 schreef hij samen met journalist Filip Feyten Stiff Upper Lips, Waarom de Engelsen zo Engels zijn. Dat boek heeft ondertussen zeven herdrukken gehad. Einde september verschijnt zijn nieuwste boek De twee kanten van het kanaal. Een geschiedenis van Engeland en de Nederlanden.
Als eerste boek hebt u gekozen voor Brexitland van de Nederlandse journalist Mathijs Schiffers. Deze week was er een zoveelste episode in de brexitsaga: de omstreden Boris Johnson is de nieuwe voorzitter van de Conservatieve Partij geworden en daarmee ook de nieuwe premier. Wat voor figuur is hij?
Harry De Paepe: Johnson wordt vaak voor een idioot versleten, maar is dat niet. Hij is als classicus opgeleid in Oxford, kan grote stukken van de Ilias in het Oud-Grieks citeren en heeft verschillende boeken geschreven. Maar hij rijdt enkel voor zichzelf en wil in de eerste plaats zijn eigen carrière vooruithelpen. Daarom schrikt hij niet terug voor een leugen. Dat deed hij niet toen hij vroeger journalist was en niet nu hij politicus is. We moeten afwachten hoe hij zich zal ontwikkelen als premier.
Boris Johnson rijdt enkel voor zichzelf en wil in de eerste plaats zijn eigen carrière vooruithelpen.
Hoe zal de brexit nu verlopen?
De Paepe: Dat weet niemand. Johnson heeft campagne gevoerd met de belofte dat de Britten op 31 oktober uit de EU zullen stappen, maar dat wil ik nog eens zien. De voormalige eurocommissaris en minister van Buitenlandse Zaken Karel de Gucht (Open VLD) zei het onlangs goed: het probleem is dat de Britten er gewoon niet uit raken.
Waarom hebt u het boek van Schiffers gekozen?
De Paepe: Schiffers heeft zowel voor als na het brexitreferendum het land rondgereisd om met mensen te praten. Daarbij ging hij zowel naar de universiteitsstad Oxford als naar Birmingham, een echte smeltkroes. Maar hij bezocht ook plaatsen als Sunderland, een van die noordelijke industriesteden die in verval zijn. Vaak denkt men dat enkel blanke Britten voor Leave hebben gestemd. Maar Schiffers toont dat de brexit niet zwart-wit is. Zo stelt hij vast dat bepaalde Aziatische wijken in Birmingham voor Leave hebben gestemd, omdat ze bang zijn dat Oost-Europeanen hun jobs zullen afpakken.
Is de brexit een reactie tegen de migratie?
De Paepe: Dat speelt zeker een rol. Net zoals de heimwee die sommige mensen koesteren naar het Britse wereldrijk. Maar er zijn ook meer positieve argumenten, zoals het verlangen om een eigen democratie te organiseren. Schiffers laat Britten aan het woord die niet boos zijn op de wereld en geen hekel hebben aan Brussel. Ze willen gewoon zelf beslissingsrecht, een perfect valabel argument.
De ondertitel van Schiffers boek luidt Een onverenigd koninkrijk. Is de verdeeldheid zo groot?
De Paepe: Er is de Schotse kwestie, de Ierse kwestie, in Wales is er steeds meer verzet tegen Londen… de woorden Verenigd Koninkrijk lijken nauwelijks nog toepasselijk te zijn. Maar die breuklijnen zijn vaak erg complex. Schotland heeft voor Remain gestemd. Maar Schiffers heeft een Schotse nationalist ontmoet die wil dat Schotland onafhankelijk wordt, en die tegelijkertijd een brexiteer is die los wil komen van Europa. Zulke separatisten heb je wel meer in de Scottish National Party (SNP), waardoor het Schotse onafhankelijkheidsstreven veel complexer is dan soms wordt voorgesteld.
Maar ook binnen Engeland zelf wordt de verdeeldheid steeds groter. In het Noorden zijn veel arbeiders hun job kwijtgeraakt, toen de mijnen en fabrieken sloten. Zij zijn boos op de elites in Londen en hebben daarom voor Leave gestemd.
Schiffers toont dat de brexit niet zwart-wit is.
De brexit was een gigantische schok op het continent.
De Paepe: Nochtans had dat ons niet zo hoeven te verrassen. Op het continent is het euroscepticisme pas vrij recent belangrijk geworden en is het een reactie op de banken- en de vluchtelingencrisis. Bij de Britten gaat dat veel verder terug. De eengemaakte economische markt kwam er ooit op hun aanraden. Maar een monetaire en politieke eenmaking? Daar verzet een grote groep zich al van kort na de Tweede Wereldoorlog tegen.
Het tweede boek is een standaardwerk: De geschiedenis van Engeland van de ondertussen overleden Vlaamse professor Raoul Van Caenegem.
De Paepe: In het Nederlandstalige gebied is er geen beter boek over de Engelse geschiedenis. Als ik wil weten hoe iets in elkaar zit op politiek of cultureel vlak, grijp ik daarnaar terug.
De geschiedenis bepaalt het heden. Neem bijvoorbeeld de Britse fixatie met taking back control en making our own laws, die allebei zo’n belangrijke rol hebben gespeeld in de brexit-campagne. Dat verlangen is gebaseerd op hun aparte geschiedenis als eilandbewoners.
Zijn de Britten zich bewust van hun verleden?
De Paepe: Enorm, en misschien is dat wel een deel van het probleem. (lacht) Het is niet enkel de overheid die veel tijd en geld investeert in de geschiedenis, ook allerlei vrijwilligersorganisaties en goede doelen doen dat. Het beste voorbeeld is The National Trust, een caritatieve instelling die erfgoed bewaart en leeft van schenkingen.
De Engelsen horen niet bij het continent, benadrukken ze zelf. Maar Van Caenegem wees erop dat veel van hun koningen geen Engelsen waren. Willem de Veroveraar was een Normandiër en Willem van Oranje een Nederlander.
De Paepe: En de Windsors, het huidige vorstenhuis, hebben Duitse roots. Maar de Britten vinden dat niet noodzakelijk erg: ze laten zich er graag op voorstaan dat iedereen een Brit kan worden. Dat was ook een argument in de brexitcampagne, zowel bij het Leave-kamp als bij Remain.
Is de monarchie nog steeds populair?
De Paepe: Ja, op dit moment is er geen noemenswaardige republikeinse beweging. Enkele jaren geleden gaf de voorzitter van de republikeinse beweging zelfs schoorvoetend toe dat het weinig zin had om iets te doen zolang koningin Elizabeth nog leefde, want zij is bijzonder geliefd. En de bekende BBC-journalist Jeremy Paxman was ooit een republikein, maar is ondertussen een monarchist geworden, omdat hij vindt dat er geen beter systeem is voor het land.
Elk volk heeft zijn eigenaardigheden. Maar de Engelsen hebben echt een eilandmentaliteit.
Momenteel is de monarchie een unificerende factor. Johnson is een zeer omstreden premier, maar de koningin staat daarboven en is een rustpunt in een heel onrustig koninkrijk.
Het derde boek is een absolute bestseller: Watching the English van de Britse antropologe Kate Fox.
De Paepe: Het Verenigd Koninkrijk is vandaag nog steeds een klassenmaatschappij. Daar bestaan zeer activistische boeken over, maar Fox benadert dat op een antropologische en meer ludieke wijze. Ze toont aan hoe het klassenonderscheid de cultuur en geestesgesteldheid van de Britten bepaalt. Dat doet ze met veel humor. Dat is geen toeval, want ironie is de standaardinstelling van de Britten: op die manier kunnen ze de spanningen die het gevolg zijn van die klassenverschillen deels ontmijnen.
Volgens Fox zijn de Engelsen het meest geremde volk ter wereld.
De Paepe: Dat is natuurlijk kort door de bocht. Maar de gereserveerde Engelsman bestaat nog, en niet alleen in de bovenklasse, maar ook bij de working class.
Tegelijkertijd is Engeland het land van de dronken voetbalsupporters.
De Paepe: Die vulgariteit kun je aan het werk zien als je een avondje uitgaat. Onlangs ging ik in Engeland op restaurant en het was daar ontzettend lawaaierig. Wij zouden nooit terugkeren naar zo’n restaurant, maar in Engeland vinden ze dat normaal. En dan heb je nog het probleem van ladderzatte mannen en vrouwen die na zo’n avond letterlijk in de goot belanden.
Zijn de Engelsen een raar volkje?
De Paepe: Elk volk heeft zijn eigenaardigheden. Maar de Engelsen hebben echt een eilandmentaliteit. Wie op hun stukje grond woont, hoort erbij, de rest niet. Omdat ze het gevoel hebben dat ze het samen moeten redden, zijn ze veel toleranter voor wie anders is. Zo zijn excentriekelingen een belangrijk deel van de Engelse cultuur. Hetzelfde geldt voor Japanners, die ook op een eiland wonen. Als de Britten een vreemde buurman hebben, denken ze nogal laconiek: ‘Och ja, hij is raar, but he doesn’t do any harm.’
Boekentips van Knack
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
