Ook onder president Joe Biden is het America Alone. Het Afghaanse debacle toont opnieuw dat het militaire gewicht van de Europese Unie beperkt is. Kan er iets veranderen?
De Afghaanse regering, George Bush, Donald Trump en Joe Biden, de Europese lidstaten, de NAVO … Over wie na twintig jaar aanwezigheid in Afghanistan schuld treft voor de machtsovername van de taliban zijn de meningen verdeeld. Feit is dat alle betrokkenen een portie verantwoordelijkheid treffen voor het teleurstellende resultaat dat honderdduizenden mensenlevens en triljoenen euro’s heeft gekost. Nu de overname van de taliban een feit is en enkel chaotische evacuatiepogingen overblijven, kijkt Afghanistan een onzekere toekomst in de ogen.
De recente ontwikkelingen maken opnieuw duidelijk dat het buitenlandbeleid van de huidige en de vorige Amerikaanse president veel minder van elkaar verschilt dan velen in de Europa hadden gehoopt. Is America back? De goedlachse persconferenties moeten bewijzen van wel, maar de realiteit noopt tot andere conclusies. Tot ergernis van heel wat NAVO-bondgenoten voert Biden het akkoord tussen Trump en de taliban zonder al te veel coördinatie uit. Zowel in het Verenigd Koninkrijk als in Duitsland wijzen de beschuldigende vingers naar de andere kant van de Atlantische Oceaan. Hoewel de lidstaten hebben verzaakt om op de gebeurtenissen te anticiperen, viel de vraag om rekening te houden met de Europese belangen in Washington op een koude steen.
Biden wordt vooral gedreven door electorale overwegingen – binnen vijftien maanden staan er in het land alweer cruciale Congresverkiezingen voor de deur. De terugtrekking uit Afghanistan geniet aanzienlijk wat steun bij zowel Republikeinse als Democratische kiezers. Ook de importheffingen op Europees aluminium en staal die Trump in 2018 invoerde, blijven onder Biden van kracht. De Amerikaanse president weet donders goed dat hij het electorale speelveld van de Republikeinen in de Rust Belt, waar zijn verkiezingsoverwinning erg nipt was, moet beperken. Om nog maar te zwijgen over Trumps uitvoerverbod van coronavaccins en dat Biden met de Defense Production Act bestendigde – een maatregel waardoor de Unie aanzienlijk onder vuur kwam te liggen.
Sojabonen
Het zet in de verf wat de EU al veel langer weet: op de Verenigde Staten moet ze steeds minder nadrukkelijk rekenen. Sinds de focus onder Barack Obama stukje bij beetje naar Azië is verschoven, staan de Unie en haar lidstaten er alsmaar meer alleen voor. De Amerikaanse buitenlandpolitiek is er in de eerste plaats een voor de Amerikanen. Ook voor Biden horen de Europese belangen daar steeds minder bij. En terwijl de VS en China een potje armworstelen om het wereldleiderschap wordt de directe omgeving – en de omgeving van de directe omgeving – er niet stabieler op.
Op economisch vlak kan de Europese Unie zich best weren. Door 460 miljoen relatief welvarende inwoners kan ze via handels- en associatieakkoorden de regels van de eengemaakte markt op de buitenwereld projecteren. Het maakt dat Oekraïense slachthuizen Europese regels moeten overnemen als ze hun producten hier willen verkopen. Die Wandel durch Handel genereert macht. De tegensancties waarmee de Commissie-Juncker in 2018 dreigde om Amerikaanse importheffingen op auto’s te counteren, maakten ook in Washington indruk.
Afghanistan is de zoveelste crisis die het streven naar meer strategische autonomie kracht bijzet.
Maar wanneer het zoals in Afghanistan omhard power gaat, is de Unie eerder machteloos. De economische sancties maken wel op partners indruk, maar nauwelijks op autocratische regimes. De Europese Unie is een economische reus, een politieke dwerg en een militaire worm, zoals de boutade van voormalig premier Mark Eyskens luidt. Hoewel die uitspraak uit 1992 intussen is grijsgedraaid, zit er zeker in dat laatste een kern van waarheid.
Traag maar zeker
Kan er iets veranderen? Zeker sinds de verkiezing van Trump en de brexit in 2016 rolt de term ‘strategische autonomie’ in de Brusselse bubbel dagelijks over de tongen. De Unie moet op haar eigen benen leren staan, luidt het devies. Dat geldt voor alle domeinen: van het militaire tot het economische. Tijdens de coronacrisis leerde de Unie bijvoorbeeld hoe het met een transparantiemechanisme en exportbeperkingen zicht kon krijgen op de toeleveringsketens van vaccins.
Een klein jaar geleden riep voorzitter van de Europese Raad Charles Michel nog een virtuele top in het leven om dieper op het concept ‘strategische autonomie’ in te gaan. Op militair vlak proberen initiatieven zoals het strategisch kompas, de permanente gestructureerde samenwerking (PESCO) en een industrieel ontwikkelingsprogramma voor defensie-investeringen (EDIDP) een gemeenschappelijke strategische cultuur te bewerkstelligen.
Omdat de belangen en culturen in de 27 lidstaten vanzelfsprekend uiteenlopen, gaat dat traag. De Europese integratiegeschiedenis leert dat de Unie stappen vooruit zet wanneer uiteenlopende belangen sublimeren in een voor iedereen aanvaardbaar compromis. Crisissen kunnen dat pad versnellen, maar slechts zelden vindt er een totale doorbraak plaats.
Voor wie in sneltempo een Europees leger verwacht: de ontwikkelingen in Afghanistan zullen daar niet meteen voor zorgen. Dat gebeurde evenmin toen het gloednieuwe Gemeenschappelijk Buitenland- en Veiligheidsbeleid tijdens de Joegoslavische oorlogen tandeloos bleek. Wel ontstond er nadien een sanctiebeleid, civiele en militaire operaties en een Europese diplomatieke dienst die voor meer coherentie moet zorgen.
‘Afghanistan is de zoveelste crisis die het streven naar meer strategische autonomie kracht bijzet’, zegt CEPS-onderzoeksdirecteur Steven Blockmans. ‘De Europese Unie moet de ambitie hebben om als collectief te streven naar een sterker buitenlandbeleid om eigen belangen en waarden te verdedigen en uit te dragen. Maar het is te makkelijk om de verbeteringen van de afgelopen decennia als onbeduidend af te doen als je de Europese Unie tegen dezelfde maatstaf legt als de Verenigde Staten, Rusland en China.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
