Charles Michel neemt eind november afscheid als voorzitter van de Europese Raad. ‘Het is nog niet te laat om de Europese economie aan te pakken, maar we mogen geen tijd meer verliezen.’
Eind november zwaait Charles Michel af als voorzitter van de Europese Raad – de verzameling van Europese staatshoofden en regeringsleiders die om de zoveel maanden samenkomt om de strategische Europese lijnen uit te zetten. Vijf jaar lang probeerde hij de soms woelige vergaderingen in goede banen leiden, voordien zat hij als Belgisch premier aan tafel.
In een gesprek met enkele Belgische media blikt hij terug op zijn ervaringen en nalatenschap. ‘Zonder twijfel begeven we ons momenteel op een zeer gevaarlijk moment in de geschiedenis – niet alleen voor Europa, maar voor heel de wereld’, stelt Michel. ‘Een Derde Wereldoorlog is wel degelijk mogelijk, maar we hebben invloed op het traject van de geschiedenis en moeten alles in het werk stellen om dat te voorkomen. De Europese Unie is er na twee wereldoorlogen in geslaagd om het nationalisme uit de vorige eeuw te beteugelen, en ook vandaag kan de Europese gedachte van samenwerking en welvaart een belangrijk antwoord bieden op de uitdagingen die we het hoofd moeten bieden. Ik ben optimistisch over de toekomst. Kijk maar naar de voorbije vijf jaar: we kregen de coronapandemie, de grootschalige inval van Rusland in Oekraïne en de energiecrisis, en toch is de Europese Unie eendrachtiger en sterker dan voorheen.’
Is dat echt zo?
Charles Michel: Tijdens de pandemie hebben de lidstaten met het coronaherstelfonds hun geloften hernieuwd. En sinds de Russische inval in Oekraïne sanctioneren we Rusland eendrachtig, bieden we resoluut financiële en militaire steun aan Oekraïne en beseffen we dat er op defensievlak een heuse paradigmawissel nodig is om meer op eigen benen te kunnen staan. Kijk, zolang de EU eendrachtig optreedt, zal ze relevant blijven, zeker als we leren om soms nog wat sneller te reageren en een langetermijnstrategie te ontwikkelingen. Ook moeten we erover waken dat de Europese burgers bij de Europese Unie betrokken blijven. Ik behoor intussen tot de derde generatie van politici in het integratieproject. Voor de founding fathers was de Europese vredesidee na de Tweede Wereldoorlog evident, nadien heeft de tweede generatie dat idee met onder meer de euromunt en de Schengenzone versterkt. Nu is het aan ons om een visie te ontwikkelen zodat de vierde generatie een sterkere Europese Unie erft.
‘We moeten alle zeilen bijzetten om te voorkomen dat Europa het museum van de wereld wordt.’
De Europese economieën krijgen het steeds moeilijker, maar een Europees antwoord blijft voorlopig uit. Is de Europese Raad op dat vlak niet tekortgeschoten?
Michel: We moeten alle zeilen bijzetten om te voorkomen dat Europa het museum van de wereld wordt. Daarom is het hoog tijd voor een nieuwe Europese droom. We moeten met het nodige lef durven te werken aan meer innovatie en competitiviteit op Europese bodem. Door de rapporten van Enrico Letta en Mario Draghi over de Europese competitiviteit en de interne markt staat de discussie bovenaan op de Europese agenda. Het is nog niet te laat om die uitdagingen aan te pakken, maar we mogen geen tijd meer verliezen. Momenteel worden beloftevolle Europese bedrijven door de Verenigde Staten of China opgekocht en blijven wij met lege handen achter. Dat mogen we niet laten gebeuren. Daarom steken we de komende dagen opnieuw de koppen bij elkaar om te kijken hoe we de Europese kapitaalmarkten op elkaar kunnen afstemmen en privékapitaal kunnen mobiliseren om de Europese economie nieuw leven in te blazen.
Weldra kennen we de nieuwe Amerikaanse president, en misschien is dat wel Donald Trump. Wat zou dat voor Europa betekenen?
Michel: Het is in de eerste plaats opmerkelijk dat die vraag gesteld moet worden. Ik droom van een Europa waarin mijn kinderen zich niet hoeven af te vragen hoe een buitenlandse verkiezing voor de EU uitdraait. Om op uw vraag te antwoorden: enerzijds heb ik de indruk dat Kamala Harris het Europese project meer genegen is dan Donald Trump, die minder overtuigd lijkt van stabiele banden met de EU. Anderzijds zie ik op sommige vlakken geen al te groot verschil tussen beide kandidaten, bijvoorbeeld als het over de toegang van Europese bedrijven op Amerikaans grondgebied gaat – denk aan staatssteun en handelstarieven. Qua toon en communicatie is Harris misschien wel voorzichtiger dan Trump, maar inhoudelijk zitten de twee min of meer op dezelfde lijn. Bovendien wordt China voor de VS de topprioriteit. Uiteraard willen we sterke banden met de VS, maar dat wil niet zeggen dat de EU daarbij niet voor haar eigen belangen moet opkomen.
‘Als het over de toegang van Europese bedrijven op Amerikaans grondgebied gaat, zie ik niet zo’n groot verschil tussen Kamala Harris en Donald Trump.’
Wat als Trump president wordt en beslist om de steun aan Oekraïne stop te zetten?
Michel: Ten eerste denk ik niet dat afscheidnemend Amerikaans president Joe Biden Oekraïne zo hard had gesteund als de EU niet het voortouw had genomen. Vergeet niet dat de EU meer middelen heeft uitgetrokken om Oekraïne te steunen dan de VS en we er sneller in slagen om die steun vrij te maken dan het Amerikaanse Congres. Dat is voor alle duidelijkheid een normale zaak, maar het helpt wel om de VS ervan te overtuigen dat ze ook ambitieus moeten blijven. Daarnaast klopt het inderdaad dat een overwinning van Trump gevolgen zou kunnen hebben voor de Amerikaanse steun aan Oekraïne en de veiligheid van Europa in het algemeen. Maar ook met een overwinning van Harris is de Amerikaanse samenleving verdeeld, en daarom moet de EU zelf meer verantwoordelijk worden voor haar eigen veiligheid – op dat vlak ben ik het roerend eens met Donald Trump. Ik heb echter de indruk dat de VS vooral willen dat Europese lidstaten Amerikaanse wapens blijven kopen. Dat is hun goed recht, maar het hoeft niet in de weg te staan dat we onze eigen Europese defensie-industrie ontwikkelen.
Trump dreigde er eerder al mee om uit de NAVO te stappen. Is Europa dan geen vogel voor de kat?
Michel: Dat denk ik niet. Als de VS meer stabiliteit voor zichzelf willen, dan hebben ze een vitaal belang bij solide allianties. En de EU is met stip de meest betrouwbare en sterkste bondgenoot die de VS zich momenteel kan wensen.
In Europees verband gedraagt Hongaars premier Viktor Orbán zich steeds vaker als stokebrand. Hoe moet Europa met hem omgaan?
Michel: Ik kan maar vaststellen dat Orbán de Europese Unie veel vaker volgt dan omgekeerd. We moeten kijken naar de feiten in plaats van naar zijn retoriek. Orbán heeft de sancties tegen Rusland goedgekeurd en steunpakketten aan Oekraïne niet geblokkeerd. Natuurlijk houdt Orbán soms belangrijke dossiers tegen, lijkt het alsof een akkoord onmogelijk is en vergt dat soms geduld en de nodige creativiteit. Maar op het einde van de rit, vaak al enkele maanden later, gaat hij steeds akkoord met de andere staatshoofden en regeringsleiders.
‘Het grondrecht op een asielaanvraag is heilig en mogen we niet op de helling zetten.’
Europa schuift in tussentijd wel gevoelig op naar rechts, en haast overal voeren lidstaten in het verhitte migratiedebat nationale grenscontroles in.
Michel: Als Belgisch premier heb ik in de Europese Raad hoogst persoonlijk meegemaakt hoe weinig vertrouwen er tussen de staatshoofden en regeringsleiders bestond als het over asiel en migratie ging. Als voorzitter heb ik heb dat vertrouwen proberen te herstellen, en intussen hebben we het Europees migratiepact goedgekeurd en leggen we ons ook op de externe dimensie van het migratiebeleid toe. Het feit dat asiel en migratie zo vaak op Europese toppen aan bod komt, wil vooral zeggen dat de Europese staatshoofden en regeringsleiders het thema niet zomaar aan meedogenloze mensensmokkelaars en criminele willen overlaten. Heeft de bevolking geen vertrouwen meer in het migratiebeleid, dan verlies ze haar vertrouwen in de politiek – dat is geen kwestie van extreemlinks of extreemrechts. Iets minder dan vijftig procent van de asielaanvragen op Europese bodem wordt negatief beoordeeld, maar we stellen vast dat veel afgewezen asielzoekers niet terugkeren. Dat voedt extremisme en populisme. We moeten de controle terugnemen over wie de Europese binnenkomt, maar steeds in overeenstemming met het internationaal recht. Het grondrecht op een asielaanvraag is heilig en mogen we niet op de helling zetten.
Europa krijgt wel kritiek over dubbele standaarden ten opzichte van Israël en Palestina enerzijds en de Russische inval in Oekraïne anderzijds.
Michel: De Europese Raad heeft de abjecte aanval van Hamas op Israël veroordeeld en vraagt nog steeds om de vrijlating van alle gijzelaars. Tegelijkertijd stel ik vast dat verschillende Europese leiders het associatieakkoord met Israël willen herbekijken. Als we dubbele standaarden hanteren, zowel binnen als buiten de Europese Unie, dan gooien we onze geloofwaardigheid te grabbel. Dubbele standaarden zijn een vergif voor het vertrouwen dat de basis vormt van Europese en internationale samenwerking. Daarom moeten we als EU grondig nadenken hoe we onze waarden en belangen beter op elkaar kunnen afstemmen. Wat het Midden-Oosten betreft, mogen we niet onderschatten welke rol Iran in dit alles speelt. Met Hamas in Palestina, Hezbollah in Libanon en de Houthi-rebellen in Jemen draagt het land een grote verantwoordelijkheid. Iran en Rusland hanteren duidelijk dezelfde methoden: beide landen hebben imperialistische overtuigingen, trachten een regio met behulp van proxyoorlogen te destabiliseren, dreigen met nucleaire vergelding en willen een naburig land kapotmaken.
‘Als we dubbele standaarden hanteren, zowel binnen als buiten de Europese Unie, dan gooien we onze geloofwaardigheid te grabbel.’
Uw relatie met voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen verliep de voorbije vijf jaar erg moeilijk. Hoe blikt u daarop terug?
Michel: Het Europees Parlement, de Europese Commissie en de lidstaten vertegenwoordigen nu eenmaal andere belangen, en dat levert logischerwijs geregeld professionele spanningen op.
Eerder dit jaar kondigde u uw kandidatuur voor het Europees Parlement aan, maar na striemende kritiek trok u die weer in. Hoe blikt u daar op terug?
Michel: Ik wilde in alle oprechtheid open communiceren over mijn professionele toekomst. Maar er is toen een hetze ontstaan tegen mezelf én tegen mijn functie als voorzitter van de Europese Raad. Daarom heb ik na enkele dagen, opnieuw in alle oprechtheid, besloten om mijn kandidatuur opnieuw in te trekken. Ik heb geen spijt van wat ik gedaan heb.
Tot slot: wat zijn uw persoonlijke toekomstplannen?
Michel: Voor het einde van mijn mandaat wil ik daar geen uitspraken over doen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier