De arbeidsmarkt staat al maanden in brand. Kan de komst van tienduizenden Oekraïners soelaas bieden? ‘Dit is geen structurele oplossing’, zegt econoom Ive Marx (UA).
‘We moeten de mensen de tijd geven om te bekomen van de shock.’ Minister van Werk Hilde Crevits (CD&V) duwde woensdag de rempedaal in tijdens het actualiteitsdebat in het Vlaams Parlement.
De komst van Oekraïense oorlogsvluchtelingen – de meest boude voorspelling gaat tot 200.000 – gaat niet meteen overgaan tot een vlotte doorstroming naar de arbeidsmarkt. ‘De indruk wekken dat het gaat om mensen die allemaal onmiddellijk in staat zijn om aan de slag te gaan, is overdreven.’
Toch zijn er op haar kabinet al verschillende vragen beland. De zorg, kapperszaken, handenarbeid: de krapte is er groot. Heel groot. De VDAB meldde in februari ruim 36.000 vacatures, bijna 60 procent meer dan in februari vorig jaar. De arbeidsmarkt staat in brand, zo horen we al maanden.
Trauma
‘Doordat de Oekraïense vluchtelingen automatisch een verblijfsvergunning en een werkvergunning krijgen, zijn ze in principe inzetbaar’, zegt Johan Wets, migratiedeskundige bij HIVA, KU Leuven. ‘Maar ik denk niet dat die match zo eenvoudig is als het lijkt.’
Zo zal er voor heel wat mensen een adempauze nodig zijn, zoals Crevits vooropstelt. ‘De minister heeft gelijk’, zegt econoom Ive Marx (UAntwerpen). ‘Uit onderzoek naar erkende asielzoekers weten we dat die mensen echt even de tijd nodig hebben om te kunnen settelen.’ Bovendien hebben de Oekraïners recht op een leefloon, en dus een inkomen.
Al moet volgens Marx best alles in stelling worden gebracht om de vluchtelingen minstens de mogelijkheid te geven om naar de arbeidsmarkt door te stromen. Een kwestie van goed beleid, vindt hij.
Dat zegt ook arbeidsmarktexpert Jan Denys van Randstad. ‘Het varieert uiteraard van mens tot mens, maar voor sommigen betekent werken een manier om om te gaan met trauma. In het verleden zagen we soms wrevel omdat mensen wel wilden werken, maar niet konden, omdat hun aanvraag niet in orde was. Daaruit hebben we geleerd dat indien men wil werken, dat ook snel moet kunnen. Daar niet naar handelen, zou neerkomen op verzuim.’
Alleenstaande moeders
Maar dat wil niet zeggen we met alle werkwilligen meteen de arbeidsmarktkrapte oplossen. ‘Mensen heel snel naar knelpuntberoepen toeleiden? Dat zal niet lukken’, zegt Marx. Een structurele oplossing voor de krapte zal er ook nu niet komen. Daar zijn enkele redenen voor.
De groep nieuwkomers bestaat voornamelijk uit vrouwen en kinderen. Dat ziet ook Dienst Vreemdelingenzaken (DVZ) aan het Brusselse registratiepunt: ‘Soms zijn het volledige families, maar ook onvolledige families, omdat de vader is achtergebleven in Oekraïne of helaas soms overleden.’
Als de moeders willen werken, is er dus opvang nodig. Minister van Onderwijs Ben Weyts (N-VA) is bezig met een pakket aan maatregelen, maar evident wordt het niet.
‘Alleenstaande ouders zijn sowieso al een groep die veel problemen ondervindt in de zoektocht naar werk, er moet zoiets zijn als kinderopvang’, zegt Johan Wets.
Heel wat zal afhangen van het type opvang waarin de Oekraïners verblijven. ‘In collectieve opvang zal men wellicht groepsactiviteiten organiseren voor kinderen’, zegt Jan Denys. ‘Maar als ze niet naar de opvang of school kunnen, zal dat automatisch een temperend effect hebben op de tewerkstelling van de moeders.’
Vertrekkers bij 1 op 10 bouwbedrijven dat met Oekraïners werkt
Eind 2021 waren er een kleine 2500 Oekraïense gedetacheerden actief in de Belgische bouwsector, zo laat Confederatie Bouw weten.
‘In 11 procent van de bouwondernemingen die met Oekraïense gedetacheerden werken, zijn er ondertussen vertrekkers naar het thuisland gesignaleerd. Van een massale exodus is dus nog geen sprake, maar we hebben natuurlijk alle begrip voor Oekraïners die hun land willen verdedigen.’
Tegelijkertijd wil 40 procent van de bedrijven Oekraïense vluchtelingen aanwerven, zelfs als dat maar op tijdelijke basis zou zijn. ‘Uiteraard komt het er nu eerst op aan om deze oorlogsvluchtelingen goed op te vangen, maar mochten ze daarna aan de slag willen gaan, zijn ze absoluut welkom in de bouw’, zegt CEO Niko Demeester.
Volgens data van Dries Lens (UAntwerpen) werkten in 2020 13.000 Oekraïners in ons land via detachering.
Zoals vaker speelt ook de taal een rol. Toevallig startte de VDAB op 1 maart ook al met een speciaal traject om inburgeraars in te schakelen. Ook mensen die geen Nederlands kennen worden dan gescreend op wat ze kunnen en indien mogelijk al ingezet. Op die manier zou de nieuwkomer Nederlands al doende leren.
‘Dat heeft voordelen’, zegt Wets. ‘Taal moet bruikbaar zijn. In een cursus kan je de zin “let op de ladder” leren, maar daar ben je niets mee wanneer je in een Antwerps bedrijf “pasoep, een liër” hoort.’
Niettemin is basiskennis van het Nederlands voor veel jobs een basisvoorwaarde. In sommige gevallen zal men met een mondje Engels ook uit de voeten kunnen, maar het is voorlopig onduidelijk in welke mate de Oekraïners die taal machtig zijn.
Korte jobs
Dé hamvraag die telkens opduikt is de duurtijd van het conflict. Spreken we over weken, maanden, of jaren? Hoelang denkt Vladimir Poetin door te gaan?
‘Dat verschil is belangrijk, ook voor de taalverwerving’, zegt Ive Marx. ‘Als je hier permanent wenst te blijven, is het logisch dat je de taal leert. Als men louter tijdelijk wil werken tot het conflict ten einde is, is een aparte taalcursus minder efficiënt.’
Dat geldt ook voor de aard van de opleiding voor specifieke jobs. ‘Een langer lopende opleiding ligt minder voor de hand’, zegt Denys. ‘We zitten ook nog eens midden in het schooljaar.’ Maar hoe langer het conflict duurt, hoe logischer het wordt om een langdurige cursus te volgen.
‘Bij ons is het voordeel dat we veel uitzendwerk hebben’, zegt Denys. ‘Wie kort aan de slag wil, kan dat. Ik veronderstel dat sommigen dat ook willen. Een groot deel van de mensen koestert de gedachte om snel terug te keren. Dan komt een korte job goed uit.’
Bovendien starten we niet van nul, zegt Denys. ‘In tegenstelling tot bijvoorbeeld Syrië kennen we de Oekraïense opleidingen. Heel wat technische opleidingen zijn van een goed niveau. Daarnaast hoop ik op veel gezond verstand. Men zal heel snel zien wat mensen kunnen en wat niet.’
Overgeschoold
Al zal het onvermijdelijk zijn dat heel wat Oekraïners onder hun niveau gaan werken, zegt Marx. ‘In onze arbeidsmarkt tellen kwalificaties. Niet iedereen kan zomaar in eender welke job aan de slag. Velen zullen dus aangewezen zijn op jobs waar ze overgeschoold voor zijn. De vraag is of dat goed voor hen is. Uit ervaringen met Syriërs weten we dat dat voor desillusies kan zorgen.’
De huidige lijst van knelpuntberoepen is heel divers. Er zijn jobs waarvoor er te weinig gekwalificeerden zijn, zoals ICT’ers en verpleegkundigen, maar ook beroepen die weinig kwalificaties vereisen. ‘Vaak gaat het om werk met weinig aantrekkelijke werkuren, zoals de horeca. De kans is dus groot dat we binnenkort bediend gaan worden door Oekraïners’, zegt Marx.
Achter de schermen bij de VDAB wordt er hard gewerkt om de aantallen en de noden in kaart te brengen. ‘Het zit allemaal nog in een beginfase’, zegt woordvoerder Joke Van Bommel. ‘De mensen zijn nog aan het toekomen, en het is onduidelijk over welke aantallen het nu gaat en hoe de populatiemix er precies uitziet’, zegt ze. ‘In elk geval komt huisvesting en stabiliteit op de eerste plaats.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
