Barsten in het Europese cordon: hoe ver gaat de EVP in haar samenwerking met radicaal-rechts?

In het Europees Parlement brokkelt de barrière tussen conservatieven en radicaal-rechtse partijen af. Samen hebben ze een meerderheid, en ze zijn bereid die te gebruiken.

Tijdens een gezamenlijke vergadering van de fractievoorzitters kort na het zomerreces worden de nieuwe machtsverhoudingen in het Europees Parlement zichtbaar. De christendemocratische EVP vraagt om een debat tijdens de eerste plenaire week over ‘veiligheidsbedreigingen zoals de aanslag in Solingen’, evenals de ‘aanpak van irreguliere migratie’ en ‘effectieve terugkeer’.

De voorzitter van de sociaaldemocratische fractie (PES), Iratxe García Pérez, is het daar niet mee eens, zoals later uit de vergadering blijkt. Ze vraagt om de titel van het debat te veranderen. Ze wil het hebben over terrorisme, maar geen algemene link leggen met migratie. De liberalen zijn het daarmee eens, evenals de groenen en de linksen. Maar EVP-fractievoorzitter Manfred Weber stemt tegen. En met hem de drie radicaal-rechtse fracties. Dat is de meerderheid.

Manfred Weber en Giorgia Meloni richten Europese pijlen op links: ‘Een strijd die enkel zal toenemen’

Draaiende wind

Na de stemming, zo melden deelnemers aan de vergadering, kijkt iedereen verrast naar de Duitse CSU-politicus Weber. Dit is het moment waarop de zogenaamde progressieve fracties – dus sociaaldemocraten, liberalen, groenen en linksen – beseffen dat de wind in de EU is gedraaid. Voor het eerst hebben de conservatieven en radicaal-rechts in het Europees Parlement samen een meerderheid. En ze zijn duidelijk bereid die te gebruiken.

In de vorige zittingsperiode was er nog een links-liberale meerderheid die de EVP, als grootste fractie, kon overstemmen. Die tijd is voorbij. De conservatieven zijn nu machtiger dan ooit en kunnen naar keuze meerderheden organiseren met de progressieven of met radicaal-rechts. In Brussel wordt al jaren gediscussieerd over hoe om te gaan met de groeiende radicaal-rechtse partijen. Afhankelijk van de politieke cultuur hebben zich in de verschillende EU-landen verschillende benaderingen ontwikkeld. In Duitsland bijvoorbeeld heeft de federale CDU besloten niet samen te werken met de AfD.

En in het Europees Parlement? Daar vormden christendemocraten en sociaaldemocraten jarenlang een informele grote coalitie. Samen met de liberalen en groenen zorgden ze ervoor dat radicaal-rechts geen rol speelde: niet bij de verdeling van posities, niet bij belangrijke beslissingen. Dat wordt in EU-terminologie een ‘cordon sanitaire’ genoemd. Al in de vorige zittingsperiode begon die barrière te verbrokkelen, omdat EVP-fractievoorzitter Weber banden aanknoopte met de Italiaanse postfascisten van premier Giorgia Meloni. Haar partij, Fratelli d’Italia, maakt deel uit van de rechtse ECR-fractie in het Europees Parlement.

Soevereinisten en Patriotten

Maar gaat de EVP nu nog een stap verder? Wordt sinds de zomer de deur opengezet voor de twee andere extreemrechtse fracties, de ‘Soevereinisten’ (ESN) en ‘Patriotten’ (PvE)? Tot de Patriottenfractie behoren bijvoorbeeld de Oostenrijkse FPÖ, het Franse Rassemblement National van Marine Le Pen en de Hongaarse Fidesz-partij. Tot de ‘Soevereinisten’ behoort onder andere de AfD. Als ze instemmen met voorstellen en daarmee een meerderheid vormen, dan kan dat niet worden veranderd, zo klinkt het tegenwoordig bij de EVP.

Tijdens de recentste plenaire week in Straatsburg bleek dat er iets aan het verschuiven is. De partijen van het politieke midden konden geen overeenstemming bereiken over een resolutietekst over Venezuela. Alle fracties wilden de autocratische president Nicolás Maduro veroordelen, maar de linkse fracties wilden de oppositiekandidaat Edmundo González niet als president erkennen. De EVP diende toen samen met de Patriottenfractie een voorstel in en kreeg de meerderheid. Een primeur.

Bij links wordt dat manoeuvre gezien als een test: hoe ver kan de EVP gaan? De liberalen protesteerden door in het plenum hun stemkaarten demonstratief in de lucht te steken en namen niet deel aan de stemming, omdat ze tegen samenwerking met de Patriotten zijn.

Bij de EVP zegt men dat de liberalen en sociaaldemocraten niet meer bereid waren te onderhandelen, vandaar het voorstel met radicaal-rechts. Door de verschuiving van de meerderheden is de onderhandelingspositie van de EVP verbeterd. Men wil niets horen over een ‘rechtse koerswijziging’, eerder over een ‘burgerlijke’ EU, waarin de conservatieven meer invloed hebben. EVP-leider Manfred Weber zegt dat hij alleen samenwerkt met partijen die ‘pro-Europa, pro-rechtsstaat en pro-Oekraïne’ zijn. ‘Dat sluit samenwerking met de fractie van de Patriotten duidelijk uit. Daaraan houden we vast, en dat zal niet veranderen.’

Nationalisten laten zich zien

Ook in de toekomstige Europese Commissie onder Ursula von der Leyen wordt de macht opnieuw verdeeld. De sociaaldemocraten krijgen slechts vier posten, vergeleken met negen eerder. De grootste groep Commissarissen komt van de conservatieven. Voor het eerst zal zelfs een ECR-lid vicevoorzitter worden. De Italiaan Raffaele Fitto wordt gezien als een vertrouweling van premier Meloni.

De Commissie moet nog door het parlement worden goedgekeurd voordat ze, zoals gepland, begin december aan de slag kan. In de commissies zullen de linkse partijen proberen zich te verzetten tegen Fitto of de Hongaarse Commissaris. Maar de kans op succes is klein, omdat er geen links-liberale meerderheid meer is. Indien nodig kunnen de rechtse en extreemrechtse fracties hun voorstellen doordrukken of ermee dreigen andere Commissarissen te laten struikelen.

In de afgelopen zittingsperiode lieten radicaal-rechtse parlementsleden zich bijna nooit zien in de commissies. Dat is merkbaar veranderd, zeggen afgevaardigden. Opeens laten mensen zoals Marine Le Pen en Viktor Orbán er hun gezicht zien. Ook de sfeer in het plenum is veranderd. De nationalisten willen nu echte politiek bedrijven. Hoe ver ze daarbij kunnen gaan, wordt nu bepaald door de EVP.