Waar gaat het geld dat de Europese Unie aan AstraZeneca gaf naartoe? En waar zijn de vaccins? De Brits-Zweedse vaccinproducent ligt onder vuur in Europa.
Afgelopen vrijdag liet AstraZeneca weten dat het slechts zestig procent van de beloofde vaccins kan opleveren – veel minder dan het aanvankelijk had voorzien. Daarna bleek dat het Brits-Zweedse bedrijf in het eerste kwartaal van dit jaar in het slechtste geval amper 31 miljoen van de voorziene 80 miljoen dosissen kan opleveren van het vaccin, dat gemiddeld genomen bij 82 procent van de inentingen bescherming biedt tegen een covid-19-infectie en volledig tegen hospitalisatie.
‘Onzin’
De aankondiging zorgt voor een flinke brok wrevel bij de lidstaten. Eerst en vooral komen de vaccinatieplannen van de lidstaten – in totaal werden 300 miljoen dosissen besteld – door het recente nieuws in het gedrang. Ook voor België – dat via de Europese verdeelsleutel 7,5 miljoen stuks ontvangt – heeft dat verstrekkende gevolgen. In het eerste kwartaal moest ons land in totaal anderhalf miljoen dosissen ontvangen waarmee het vanaf februari onder meer de eerstelijnszorg zou beginnen te vaccineren. ‘Zo maken ze het ons wel erg moeilijk’, liet minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (SP.A) zaterdag optekenen.
Nochtans heeft de Europese Unie AstraZeneca het afgelopen half jaar flink wat bijkomende middelen toegestopt om de productiecapaciteit op te schalen – volgens verscheidene media gaat het om een driecijferige miljoenensom. Bedoeling was dat AstraZeneca reeds op voorhand zou beginnen te produceren, zodat het meteen na de goedkeuring door het Europees Geneesmiddelenagentschap (EMA) zou kunnen leveren. ‘Waar is de onderneming de afgelopen maanden mee bezig is geweest?’, klinkt het in Europese kringen.
Iedereen zou een beetje minder moeten krijgen in plaats van alle tekorten op één klant af te schuiven.
In die context is het opvallend dat AstraZeneca enkel vertragingen op Europees grondgebied laat optekenen. Elders in de wereld zijn er geen problemen met de leveringen gemeld – ook niet in het Verenigd Koninkrijk. Volgens Peter Liese, Europarlementslid en doctor in de geneeskunde, is het onaanvaardbaar dat de Europese Unie de enige is die door de vertragingen bij AstraZeneca getroffen wordt. ‘AstraZeneca schrijft het probleem aan de toeleveringsketens toe. Maar dat is onzin. Als je tekorten hebt, dan zijn die ook elders voelbaar’, aldus Liese in een briefing maandagmiddag. ‘Iedereen zou een beetje minder moeten krijgen in plaats van alle tekorten op één klant af te schuiven. AstraZeneca zou vaccins vanuit het Verenigd Koninkrijk en elders naar de Europese Unie moeten brengen.’
Transparantieregister
Vraag is dus wat er met het geld of de vaccins gebeurd is. De Europese nieuwswebsite Politico schrijft dat sommige lidstaten AstraZeneca ervan verdenken dat het de Europese middelen heeft gebruikt om de productie op te schalen en vervolgens de extra dosissen aan andere landen heeft verkocht. Die aantijgingen worden door het de onderneming echter ontkend. AstraZeneca schrijft de problemen onder meer toe aan sputterende productie bij zijn bedrijfssite in het Waalse stadje Seneffe.
Om klaarheid te scheppen heeft de Europese Commissie daarom een transparantieregister voorgesteld waarin vaccinbedrijven op Europese bodem hun exportplannen naar derde landen zouden toelichten. Of de regeling verplicht wordt of niet, is nog niet geweten. ‘Geen goed idee’, meent Europarlementslid Kathleen Van Brempt (SP.A). ‘Exportbelemmeringen opleggen om gebrek aan juridische tanden in vaccincontracten te compenseren, zal de verstoorde machtsverhouding tussen overheden en big pharma niet rechttrekken. Het is tijd om de rol van intellectuele eigendomsrechten tijdens gezondheidscrisissen te herzien.’
Voorzitter van de Europese Raad Charles Michel liet afgelopen weekend verstaan dat de Unie nadenkt over juridische stappen tegen het bedrijf. In een brief heeft Eurocommissaris Stella Kyriakides AstraZeneca zondag om meer uitleg gevraagd over de leveringskwestie. Maandagvoormiddag heeft Commissievoorzitter Ursula von der Leyen met AstraZeneca-ceo Pascal Soriot getelefoneerd om opheldering te vragen. Maandag hebben zowel de Commissie als de lidstaten het bedrijf in de Steering Board ter verantwoording geroepen.
Maar volgens Kyriakides volstonden de antwoorden van AstraZeneca niet. Woensdag staat een nieuw overleg gepland om de kwestie verder uit te klaren. Als het tot een rechtszaak komt, is het niet ondenkbaar dat een Belgische rechtbank uiteindelijk over de kwestie zal moeten oordelen. In het contract met vaccinontwikkelaar CureVac is dat alleszins op die manier geregeld.
Het is tijd om de rol van intellectuele eigendomsrechten tijdens gezondheidscrisissen te herzien.
Senioren?
Tot slot meldden Duitse media maandagavond dat het vaccin bij 65-plussers slechts in beperkte mate zou werken. AstraZeneca ontkent de berichten met klem. Ook de Duitse overheidsdiensten doen de berichten van de hand. Wel zouden er te weinig senioren in de derde testfase betrokken zijn, waardoor de resultaten onvoldoende representatief zijn. Het is niet ondenkbaar dat de Europese Commissie een aanbeveling formuleert om het vaccin enkel aan jongere leeftijdscategorieën toe te dienen. Een andere piste is dat de 65-plussers na toediening nauwgelet door de huisarts moeten worden opgevolgd.
Het goede nieuws is daarentegen dat Moderna vandaag aankondigde dat zijn vaccin beschermt tegen de meer besmettelijke virusvarianten die in Zuid-Afrika en het Verenigd Koninkrijk werden ontdekt. Het bedrijf gaat nog verder onderzoeken hoe het zijn product tegen nieuwe mutaties kan opwaarderen. Pfizer heeft op haar beurt aangekondigd dat het reeds deze week opnieuw volledig aan het leveren wil zijn. Tot slot worden deze week ook nog nieuwe data van Johnson&Johnson verwacht. Aangezien er bij Johnson&Johnson slechts één prikje nodig is, zal de uitrol van de vaccinatiecampagne na goedkeuring een stuk sneller kunnen verlopen.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
