Analyse van het akkoord over het Europees Migratiepact: ‘Aan de terugkeer verandert dit weinig’

Woensdagochtend bereikten het Europees Parlement en de lidstaten een voorlopig akkoord over grote delen van het langverwachte Europese Migratiepact. Er circuleren grote woorden, maar alles hangt af van de implementatie.

‘We did it!’ Met een filmpje uit de onderhandelingsruimte in Brussel kondigde Eurocommissaris Ylva Johansson woensdagochtend een principeakkoord over een groot deel van het Europese migratiepact aan. ‘Na twee dagen en twee nachten onafgebroken onderhandelen, hebben we eindelijk een akkoord bereikt’, aldus een zichtbaar vermoeide Johansson. Sinds de Zweedse het eerste voorstel in september 2020 op tafel legde, werd het Migratiepact meermaals doodverklaard. Na drie jaar zwoegen is de overeenkomst hoe dan ook een opkikker.  

Het nieuwe migratiepact moet Europa de instrumenten bieden om meer controle over asiel en migratie te krijgen. Hoe dan? Migranten die aan de Europese buitengrenzen aankomen, moeten binnen de zeven dagen ter plaatse gescreend worden – denk maar aan vingerafdrukken en een medische controle. Al wie na die korte doorlichting weinig kans maakt op asiel, moet aan de grens blijven voor een grondiger onderzoek dat tot twaalf weken in beslag kan nemen. Daarvoor mogen de lidstaten detentiecentra oprichten waarin ook vrouwen en kinderen tot twaalf weken kunnen worden ondergebracht.

De overeenkomst bevat ook een luik over migratiecrisissen – als er een stijging van de instroom is door een oorlog of wanneer Rusland doelbewust veel migranten naar Europa duwt. In dat geval treedt er een solidariteitsmechanisme in werking waarbij de EU-landen de getroffen lidstaat moeten helpen. In het eerste jaar gaat het om een relocatie van 30.000 migranten, dat na vier jaar tot een maximum van 120.000 wordt uitgebreid. Lidstaten die niet aan dat spreidingsplan willen deelnemen, moeten 20.000 euro per migrant bijdragen aan een Europees fonds.  

(Lees verder onder de preview)

Vragen

Dat alles roept vragen op. Veel vragen. Migranten die momenteel in Europa een asielaanvraag indienen, moeten soms jarenlang wachten vooraleer ze meer duidelijkheid krijgen over de voortgang van hun dossier. Niet zelden worden ze al die tijd vastgehouden in opvangkampen waar de levensomstandigheden zo penibel zijn dat journalisten er de toegang wordt geweigerd. Vluchtelingenorganisaties waarschuwen echter dat het pact zowel administratieve last als de opvang in Zuid-Europa nog meer onder druk zal zetten.

En wat gebeurt er met migranten wier asielaanvraag geweigerd wordt? ‘Die kunnen meteen teruggestuurd worden naar het land van herkomst’, aldus bevoegd staatssecretaris voor Asiel- en Migratie Nicole de Moor woensdagochtend in een reactie. Maar zonder akkoorden met de landen van herkomst komt daar niets van in huis. De Europese landen kijken daarom steeds nadrukkelijker naar eventueel bereidwillige en veilige derde landen – Denemarken en het Verenigd Koninkrijk naar Rwanda, Italië naar Albanië en Duitsland naar onder meer Moldavië en Georgië.

(Lees verder onder de preview)

‘De wettelijke bepalingen waarover woensdag een akkoord bereikt is, gaan enkel over hoe Europa wil omgaan met diegenen die aankomen op Europese bodem’, vertelt Hanne Beirens, directrice van het Migration Policy Centre Europe. Aan de terugkeer doet het akkoord zelf dus weinig, en de ervaring leert dat onderhandelingen met niet-Europese landen over dat onderwerp uiterst moeilijk verlopen. Zo maakte de recente overeenkomst tussen de Europese Unie en Tunesië voorlopig nog geen verschil qua migranten die vanuit het land de Unie proberen bereiken. Wel stierven er migranten in de woestijn bij Libië.

Ook over de opgelegde solidariteit in het akkoord rijzen nog een heleboel vraagtekens. Een migratiecrisis waarmee een lidstaat kan worden geconfronteerd, blijft hoe dan ook beperkt tot twaalf maanden. Bovendien krijgt het spreidingsplan pas na een paar vrijwillige tussenstappen een verplichtend karakter. Onduidelijk is bovendien wat Hongaars premier Viktor Orbán ervan zal overtuigen om de verplichte betalingen uit te voeren – bij vergelijkbare mechanismen tussen 2015 en 2017 weigerde hij resoluut om mee te doen. Zelfs een veroordeling door het Europees Hof van Justitie in 2020 bracht hem niet op andere gedachten.

Implementatie

Met andere woorden: heel veel staat of valt met de implementatie van het akkoord, die minstens twee jaar in beslag zal nemen. ‘The Devil will be in the detail’, benadrukt Beirens.  ‘Vinden we wel voldoende gekwalificeerd personeel om de procedures ter plaatse vlot te laten verlopen? En zullen er genoeg advocaten zijn die de migranten vanaf het eerste moment kunnen bijstaan, zoals het Europees Parlement tijdens de onderhandelingen heeft bedongen?’ Veel zal afhangen van de budgetten die de Europese lidstaten ervoor vrijmaken. En net nu onderhandelen die lidstaten over de herziening van de Europese meerjarenbegroting.

‘Een revolutie’, noemde staatssecretaris De Moor het migratiepact nog in juni. Met dat pact, aldus de CD&V-politica vorige week, zou het aantal asielzoekers in België dit jaar twee derde lager liggen – berekeningen die echter uitgaan van de goodwill van andere lidstaten. Premier Alexander De Croo (Open VLD) drukt zich voorzichtiger uit. ‘Het migratiepact zal de Europese buitengrenzen beter beschermen en de lasten eerlijker verdelen. Maar we mogen niet naïef zijn: het zal geen wonderen verrichten en de hoge migratiedruk op de Europese Unie niet wegnemen’, zegt hij in een speciale Knack-uitgave over het Belgische voorzitterschap van de Europese Unie, die donderdag verschijnt.

Het migratiepact zal de Europese buitengrenzen wat robuuster maken, maar het verandert weinig tot niets aan de instroom van mensen die vanuit Afrika en het Midden-Oosten op zoek zijn naar een beter leven – of dat nu vluchtelingen of economische migranten zijn. Wel zullen die laatsten minder gemakkelijk kunnen doorreizen naar onder meer België, tenminste als de afspraken ook naar behoren worden uitgevoerd. Maar politici die beweren dat het akkoord kwetsbare migranten uit de klauwen van mensensmokkelaars redt of een dodelijke overtocht via de Middellandse Zee voorkomt, verkopen praatjes.