‘Als Rusland Transnistrië “beschermt”, zal de EU dan Moldavië en Georgië verdedigen?’

‘De uitbreiding van de EU was altijd al een geopolitiek project, maar nog nooit heeft een andere grootmacht ze actief tegengewerkt’, schrijft Sven Biscop. Hij staat stil bij de recente vraag van Transnistrië aan Rusland om bescherming tegen Moldavië. ‘En ook over Georgië moet de EU zich zorgen maken.’

Op 28 februari 2024, de dag voor Poetins jaarlijkse toespraak in het parlement, vroeg Transnistrië Rusland om bescherming tegen Moldavië, de staat waarvan deze regio zich afgescheurd heeft. Een bedreiging tegen een verwant volk fabriceren als voorwendsel voor een invasie: het is een gekend scenario. Dit is hoe Rusland zijn oorlogen tegen Georgië en Moldavië rechtvaardigt, en hoe het de Baltische staten bedreigt (waar Russische minderheden wonen).

Maar het scenario is al veel ouder: in 1938-39 diende de zogezegde onderdrukking van de Sudeten-Duitsers als Hitlers excuus om Tsjechoslowakije over te nemen. Er zijn historische parallellen – maar die lopen niet in het voordeel van Rusland.

Minsk is München niet

Er zijn ook verschillen. De Russen zijn al in Transnistrië, met 1500 troepen, sinds 1992. En de Europese Unie is al in Moldavië, met een EU Partnerschapsmissie (EUPM) van 40 veiligheidsofficieren die sinds april 2023 de weerbaarheid tegen hybride acties helpen versterken. Het Westen laat dus zeker niemand in de steek.

Misschien had Poetin de Minsk Akkoorden, die Frankrijk en Duitsland bemiddelden tussen Oekraïne in Rusland na de annexatie van de Krim in 2014, als een nieuw München verstaan. Het Akkoord van München van 1938 maakte de facto de weg vrij voor Hitlers annexatieplannen tegenover Tsjechoslowakije.

Maar Poetin had dan wel een andere overeenkomst over het hoofd gezien: het Associatieakkoord dat de EU met Oekraïne tekende, ook in 2014. Bewust of onbewust, maar daardoor engageerde de EU zich voor het voortbestaan van Oekraïne, wat de toekomst ook zou brengen. Poetin had zich ook moeten herinneren dat toen Hitler het Akkoord van München schond, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk inderdaad de vernietiging van Tsjechoslowakije niet konden verhinderen – maar ze gaven daarop wel een veiligheidsgarantie aan Polen en verklaarden de oorlog toen Nazi Duitsland dat land binnenviel. Op een gelijkaardige manier bracht de Russische invasie van Oekraïne in 2022 de EU en de VS ertoe om massaal steun te verlenen, weliswaar zonder zelf de oorlog in te treden, maar dat was wel vitaal voor Kyiv. In juni 2022 aanvaardde de EU Oekraïne en Moldavië als kandidaat-lidstaten en versterkte zo nog haar engagement.

Maar de oorlog kan uitbreiden

Poetin vermeldde Moldavië vorige week niet in zijn toespraak. Misschien was de vraag om hulp vanwege Transnistrië eerder een wanhoopskreet. De zaken gaan immers slecht voor de separatistische leiders sinds Oekraïne in 2022 de grenzen sloot en de regio niet langer een draaischijf is voor allerhande smokkel. Vermits Transnistrië ingesloten ligt tussen Moldavië en Oekraïne, kan Rusland zijn troepen moeilijk bevoorraden of versterken. En het is Rusland niet gelukt om Transnistrië te linken aan het grondgebied dat het in Oekraïne bezet. Niettemin, mocht Poetin beslissen een afleiding te creëren, dan kunnen ook de troepen die nu in Transnistrië zijn chaos veroorzaken. Bovendien voert Rusland ook een massale subversiecampagne tegen Moldavië. Volstaat de EUPM dan als hulp?

De EU moet zich ook zorgen maken over Georgië, dat in december 2023 ook een kandidaat-lidstaat geworden is. Ook daar houden Russische troepen afgescheurde regio’s in stand: Abchazië en Zuid-Ossetië. Die grenzen echter aan Rusland; het is Georgië dat geïsoleerd is, in militaire zin. De Conventie van Montreux beperkt de toegang voor oorlogsschepen via de Zwarte Zee. Georgië grenst wel aan Turkije, ook kandidaat voor de EU, maar dat land heeft (hoewel het ook lid is van de NAVO) zijn heel eigen relatie met Rusland. Hoe zou Europese (en Amerikaanse) militaire steun in Georgië geraken in geval van conflict? En ook hier zijn er massale Russische beïnvloedingsoperaties.

Zelfs Armenië lijkt nu naar Europa te kijken om te helpen zijn veiligheid te vrijwaren. Armenië was erg teleurgesteld toen Rusland, zijn traditionele bondgenoot, niet ingreep toen Azerbeidzjan in september 2023 in een korte oorlog de controle over Nagorno-Karabach herwon. In februari 2024 schortte Armenië zijn lidmaatschap op van de Collective Security Treaty Organisation (CSTO), de militaire alliantie met Rusland. Tegelijk is Azerbeidzjan echter een sleutelspeler in de Global Gateway, het nieuwe wereldwijde investeringsprogramma van de EU. De EU moet tussen beide landen geen kant kiezen, maar een strategie voor regionale stabiliteit ontwikkelen.

Verdedig je kandidaat

Een land als kandidaat-lidstaat aanvaarden schept verplichtingen voor de EU, en verandert de geopolitieke positie van de EU haast evenzeer als de eigenlijke toetreding.

De uitbreiding van de EU was altijd al een geopolitiek project, maar nog nooit heeft een andere grootmacht ze actief tegengewerkt. In het verleden heeft de EU landen als kandidaat aanvaard die uit een oorlog kwamen, op de Balkan, maar nooit een land dat in oorlog is, zoals Oekraïne, of waar er een groot risico op oorlog is, zoals Georgië en Moldavië. In geopolitieke termen waren dit drie bufferstaten tussen de EU en Rusland in. Oekraïne en Moldavië zijn nu grensstaten geworden – zij vormen de grens van het Westen. Georgië is echter een moeilijk te verdedigen geopolitieke buitenpost.

De veiligheidsgarantie vervat in Artikel 42.7 van het EU-Verdrag is natuurlijk nog niet van toepassing op deze drie kandidaten. Maar de EU kan ook niet ijdel toekijken wanneer een kandidaat-lidstaat bedreigd of aangevallen wordt, met militaire of hybride middelen, zonder zijn geloofwaardigheid te verliezen. Als de EU zijn kandidaten niet verdedigt, zouden andere machten zelfs kunnen beginnen twijfelen aan de kracht van de solidariteit tussen de huidige Lidstaten, ten koste van de afschrikking.

Door nieuwe kandidaten te aanvaarden, heeft de EU nu al haar geopolitieke situatie veranderd. Dat vergt een actualisering van de EU strategie. Op zijn minst moet de EU dringend plannen uitwerken om indien nodig Georgië en Moldavië op dezelfde manier en even massaal te steunen als Oekraïne. Dat zal moed vergen, en middelen. Maar als de EU hen niet wil verdedigen, had ze deze landen geen kandidaat-lidstaat moeten maken. Geopolitiek en strategie is geen spel voor kleine harten, noch voor kleine beurzen.

Prof. Dr. Sven Biscop is hoofddocent aan de Universiteit Gent en directeur van het programma Europa in de wereld aan het Egmont – Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen in Brussel. Zijn laatste boek is Hoe de grootmachten de koers van de wereldpolitiek bepalen (Lannoo, 2021).