De Oekraïense president Volodymyr Zelensky is een dictator, Oekraïne is een agressor en Europa is niet langer een beleidsprioriteit: in een week tijd zette de Amerikaanse president Donald Trump de wereldorde op z’n kop. Welke rol moet Europa in deze nieuwe wereldorde aannemen? Knack vroeg het aan ervaren experts en voormalige vooraanstaande politici.
Guy Verhofstadt, oud-premier en voormalig europarlementslid
‘De acties van de regering-Trump veranderen alles. De VS kennen een lange traditie van isolationisme, maar dit gaat nog een stuk verder. En zoals ze zeggen: als je niet mee aan tafel zit, sta je op het menu. Het probleem is: de realiteit is veranderd, kan Europa mee veranderen en een plaats opeisen aan die tafel? Dat vraagt niet alleen een verregaande integratie van onze defensie, maar ook een omslag in ons economisch, geopolitiek en politiek optreden. Heeft Europa daar de leiders, de kritische massa en de politieke instellingen voor?’
‘We weten sinds 2014 en 2022 welke dreiging Vladimir Poetin vormt. We moeten meer doen, en meer sámen doen. Defensie is een kwestie van schaalgrootte: in een hoogtechnologische wedloop speel je maar mee als je alles – van ontwerp en productie tot planning en ontplooiing – fundamenteel integreert. We moeten naar een European Defence System gaan, met nationale legers als bouwstenen die in één structuur opereren. We hebben ook een Rapid DeploymentForce nodig, als embryo van een geïntegreerd Europees leger. Als we die les nu niet leren, is er reden om pessimistisch te zijn.
‘Als je niet aan tafel zit, sta je op het menu.’
Europa moet niet proberen om Trump op andere gedachten te brengen. Hij gedraagt zich als een pestkop, wij zijn een gemeenschap van regels en rechten. We kunnen niet meegaan in het handjeklap van de zakenman waarbij we een stukje grondgebied inruilen voor grondstoffen en wat wetten opzijzetten in ruil voor tariefvermindering. We moeten juist doorpakken, samen met partners die ook door de VS bedreigd worden – van Canada over Mercosur (douane-unie tussen Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay en Bolivia, nvdr) tot Afrikaanse landen die zwaar getroffen worden door het wegvallen van Amerikaanse steun. Wij moeten in dat gat springen, zowel uit economisch eigenbelang als uit geopolitieke overtuiging. Er zal altijd een markt zijn voor betrouwbare, redelijke partners.’
Stefanie Babst, ex-topdiplomaat van de NAVO
‘President Donald Trump heeft een seismische geopolitieke verschuiving veroorzaakt. Drie jaar geleden heeft Rusland de grootste conventionele oorlog in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog uitgelokt, en vandaag heeft Trump zich aangesloten bij de meest roekeloze agressor van Europa. Trump streeft naar een reset van de betrekkingen tussen de VS en Rusland, hij wil een groot stuk van de Oekraïense zeldzame bodemrijkdommen. Zijn kille verraad van de heroïsche verdediging van Oekraïne tegen Rusland heeft grote gevolgen voor de Europese veiligheid.
De Amerikaanse verdediging van Europa is niet langer vanzelfsprekend. Voor de meeste Europese beleidsmakers komt dat als een enorme schok. Maar dit is niet nog maar eens een wake-upcall, het gaat niet langer om een eerlijker verdeling van de lasten. Dit is een fundamentele verschuiving van de strategische houding van de VS, terwijl Rusland zijn militaire capaciteiten blijft versterken en duizenden extra troepen verzamelt aan de noordoostelijke grens van de NAVO.‘
‘Trump heeft Oekraïne verraden.’
‘Wat Europa nu moet doen? Een sterke toename van de Europese defensie- en afschrikkingscapaciteiten coördineren. Het Verenigd Koninkrijk verbinden met het veiligheidsdomein van de EU. Ernstige gesprekken beginnen met de twee kernmachten van Europa (Frankrijk en het VK, nvdr.) over een Europese nucleaire afschrikking. De gelederen sluiten met gelijkgestemde democratieën zoals Canada, Japan en Zuid-Korea. De militaire steun aan Oekraïne opvoeren. Dat zijn enkele van de meest dringende punten op de agenda van Europa.’
Karel De Gucht, ex-minister van Buitenlandse Zaken en voormalig Europees commissaris voor handel
‘De Amerikanen hebben al vóór Donald Trump afstand genomen van Europa. De zogenaamde pivot to Asia is onder Barack Obama geïnitieerd. Maar wat zich nu afspeelt, is van een totaal andere orde. Europa wordt bijna als vijand gezien. Sommigen zeggen dat Trump het op die manier speelt om dan weer afstand te kunnen nemen, maar daar heb ik mijn twijfels over. Hij is een narcistische gek, en zijn entourage is niet veel beter. Kijk naar JD Vance, die Europa komt zeggen dat we geen democratie hebben. En dan heb je Elon Musk, zowel gek als geniaal, die mogelijk nog een grotere narcist is dan Trump.
Wat wij nu moeten doen, is goed incalculeren dat er met deze president geen land te bezeilen valt en dat we er alleen voor staan.’
‘Ik geloof niet dat alles in duigen valt als de VS zich uit Oekraïne terugtrekken. Europa heeft veel meer geïnvesteerd in de oorlog dan de VS. Ook de coördinatie van de militaire operatie van de VS, de NAVO en Europa wordt door de European External Action Service uitgevoerd. Financieel kunnen wij dit aan, maar het is een kwestie van organisatie.’
‘Er is een coalition of the willing nodig.’
‘Ik vermoed dat er in de komende maanden een coalition of the willing zal opstaan, met landen als Frankrijk, het VK, Duitsland, Spanje, enkele noordelijke landen en misschien ook België en Nederland. Zij zullen buiten EU-verband een strategie uitzetten. We hebben behoefte aan een grote luchtverdediging, luchtafweergeschut en vliegtuigen. We moeten investeren in communicatiemiddelen. Ook kunnen we bestaande akkoorden met de NAVO inroepen om een beroep te doen op haar infrastructuur. Europa staat deels met de rug tegen de muur, maar de geschiedenis heeft aangetoond dat we zo ook het snelst vooruitgaan. We moeten het gewoon doen.
Trump overtuig je niet door vriendelijk te zijn. We moeten niet vriendelijk vragen om ons uit te nodigen aan tafel, integendeel. We moeten zeggen: “Er komt geen akkoord zonder Europa en Oekraïne, er komt geen akkoord zonder veiligheidsgaranties, en het is niet aan u om te zeggen wat de EU met Oekraïne moet aanvangen.” We moeten sterkere taal durven te gebruiken.’
Generaal-majoor Marc Thys, ex-chef van de landmacht
‘De verschuiving binnen de trans-Atlantische relatie is fundamenteel. Europa vertrouwde lange tijd op de VS, ondanks de Amerikaanse vraag dat Europa een eigen veiligheids- en defensiebeleid zou opzetten. Dat vertrouwen is nu verbroken. De uitdaging is dus dat Europa moet leren omgaan met een onmisbare partner die men niet meer vertrouwt. Maar de VS blijven essentieel, zowel op militair als op economisch vlak. Grote operaties zijn zonder Amerikaanse steun op het gebied van inlichtingen en infrastructuur moeilijk uitvoerbaar.’
‘Europa mag niet moedeloos zijn. Het ís al de grootste donor voor Oekraïne. Het moet wel zijn zelfvertrouwen terugvinden én de taal van de macht leren spreken. Die inhaalbeweging is niet te onderschatten, maar ze is haalbaar. In een ideale wereld zou dat betekenen dat Europa het Oekraïense luchtruim verdedigt, de Zwarte Zeevaarroutes openhoudt en troepen inzet op Oekraïens grondgebied om grote steden en de energie-infrastructuur te beschermen. Het categorische ‘nee’ van Rusland tegen NAVO- of EU-troepen toont aan dat Rusland daar bang voor is.’
Helaas leven we niet in een ideale wereld, doordat we onze defensie te lang hebben verwaarloosd. Maar het uitsluiten van Europese troepen zou Poetin in de kaart spelen en laten zien dat Europa niet de taal van macht wil spreken. Rusland heeft al jaren van die Europese angst geprofiteerd. Uiteindelijk zullen Europese troepen moeten worden ingezet, met of zonder goedkeuring van Rusland. Oorlog heeft zijn eigen dynamiek, en door jarenlange desinvestering lopen deze soldaten een groter risico dan nodig is.’
‘Europa moet de taal van de macht leren spreken.’
‘Europa, inclusief Groot-Brittannië en Noorwegen, moet zijn eigen veiligheidsbelangen vooropstellen. Dit kan samen met de VS, maar de Amerikaanse strategie is onduidelijk. Of de VS nog geïnteresseerd zijn in een bondgenootschap zal blijken uit hun bereidheid om nucleaire garanties te bieden. Als die worden ingetrokken, staat Europa er alleen voor.’
Willy Claes, ex-minister en ex-secretaris-generaal van de NAVO
‘We zijn een post-westers tijdvak binnengetreden. De input van het Westen, ook van Amerika, neemt zienderogen af. Geostrategisch volgen de meeste landen een à la carte-politiek. Donald Trump hertekent de plaats en de rol van de VS in de wereld, én de allianties. Europa moet zijn verdiepingsproces versnellen als het niet weggeveegd wil worden van het geopolitieke schaakbord.’
‘De Amerikaanse minister van Defensie stelde duidelijk dat Europa niet langer een prioriteit is, en dat de VS zich willen focussen op andere bedreigingen, zoals China. Econoom Joseph Stiglitz formuleerde het in niet mis te verstane termen: qua veiligheid moet Europa niet langer op Amerika rekenen. Dat laatste werd op onbeschofte wijze verwoord door de vicepresident JD Vance, die Europa tijdens de conferentie in München de les kwam lezen.
Ten eerste moet Europa eisen dat Oekraïne en Europa als volwaardige gesprekspartners deelnemen aan de onderhandelingen tussen Moskou en Washington. Ten tweede moet de militaire steun aan Oekraïne opgevoerd worden om de weerstand op het slagveld te verzekeren. We kunnen ook samenwerking zoeken met bondgenoten als Canada, Japan en Zuid-Korea. Wat economische sancties betreft, moeten we Washington duidelijk maken dat er over elke herziening een consensus moet zijn tussen Washington en Brussel.’
‘Europa is niet langer een Amerikaanse prioriteit.’
‘We moeten Washington ervan verzekeren dat de budgettaire inspanningen van alle NAVO-lidstaten worden opgedreven. Dat kan niet zonder een efficiënte en transparante defensiearchitectuur voor Europa. Inzake de economisch-commerciële verhouding moeten we onderhandelingen voorstellen om tot evenwichtige akkoorden te komen. En als de besparingen op Amerikaanse defensie inhouden dat Amerikaanse troepen uit Europa worden teruggetrokken, moeten we prioritair inzetten op het behoud van de Amerikaanse nucleaire paraplu.’
Yves Leterme – ex-minister-president en oud-premier
‘Om op beide veranderingen een antwoord te kunnen bieden, moeten de landen van de EU uiteraard meer gaan investeren in hun eigen veiligheid en defensie. We moeten een meer autonome, eensgezinde buitenlandse politiek durven te voeren in deze multipolaire wereld, en niet langer zomaar de VS volgen.’
Op korte termijn kunnen we ook actiever de krachten bundelen met landen die ook door Trump en co. worden aangevallen, ook buiten Europa. Denk aan Canada, Mexico, Panama en er zullen er ongetwijfeld nog heel wat volgen. Met zo’n groep bondgenoten kun je een actieve diplomatie voeren en tegenwicht bieden aan Trumps Amerika.’
‘Speel het belang van de Europese markt uit.’
‘Op de middellange en lange termijn moeten we absoluut onze industrie veel sterker ontwikkelen en daarbij resoluut onze afhankelijkheid van de VS afbouwen. En we moeten niet enkel meer investeren in onze defensie, maar eindelijk efficiënt de Europese krachten bundelen.
Trump valt alleen te beïnvloeden door de taal van de macht. We moeten daarbij het belang van onze Europese markt durven uit te spelen. Die markt is belangrijk voor de conglomeraten wier belangen Trump keihard verdedigt. Als zijn industriële achterban moeite begint te ondervinden op de Europese markt, kan die beginnen te morren, wat indirect wel invloed kan uitoefenen op Trumps beleid.’
Caroline de Gruyter – Nederlands journaliste & schrijfster – ‘Europeanen weten niet meer wat oorlog is’
‘Voor Europa is dit een aardverschuiving. De hele naoorlogse periode heeft Europa onder de Amerikaanse veiligheidsparaplu geschuild. Die wordt nu dichtgeklapt. Opeens is Europa zelf verantwoordelijk voor zijn defensie en veiligheid. Dat is de tweede aardverschuiving: de naoorlogse Europese integratie was gericht op het voorkomen van oorlog op het continent.’
‘Europeanen zijn goed geworden in schieten met woorden in plaats van schieten met munitie. Ze zijn ‘s werelds grootste pacifisten geworden. In dat opzicht is de Europese integratie een groot succes: veel Europeanen zijn werkelijk gaan geloven dat er nooit meer oorlog komt. Kijk naar de troepenreductie en slinkende defensiebudgetten sinds de val van de Muur. We weten niet meer wat oorlog is, en herkennen oorlog niet meer. Daarom lieten we Poetin jarenlang begaan.
Nu komt Europa full circle: oorlog komt weer onze kant op. In zekere zin moet Europa nu echt bewijzen dat het een vredesproject is.’
‘Europeanen weten niet meer wat oorlog is.’
‘Wat Europa moet doen, ligt voor de hand: keihard investeren in de Oekraïense en de eigen defensie. Dat is cruciaal. Als Oekraïne onderuitgaat, is de kans groot dat Rusland daarna een van de Baltische staten aanvalt, een Europees en NAVO-land dus.
We moeten niet smeken en bedelen bij Trump. We moeten laten zien dat Europa voor zijn eigen veiligheid kan zorgen. Trump veracht losers, hij wil alleen in zee met winnaars. Daar ligt onze enige kans.’
Victoria Vdovychenko, experte relatie Oekraïne-EU-Navo
‘De VS richten zich steeds meer op China. Die overgang is nog niet voltooid, maar onder Donald Trump is de snelheid ervan wel opgedreven. Het is te vroeg om het partnerschap met de Amerikanen volledig los te laten, er zijn nog mogelijkheden om de shift te vertragen.
Zelensky zegt bereid te zijn om zijn presidentschap op te geven in ruil voor vrede en de toetreding van Oekraïne tot de NAVO. Dat is een duidelijk signaal aan de regering-Trump, die eerder een overeenkomst over zeldzame aardmetalen gebruikte als pressiemiddel. Het is verbijsterend dat de nieuwe Amerikaanse regering zich slechts op één punt toelegt, en weinig doet om het Russische offensief te stoppen of een toekomstige invasie te voorkomen.
Europa moet onmiddellijk een bondgenootschap voor defensie vormen, opgebouwd rond landen zoals het VK, Polen, Tsjechië, de Baltische staten, Denemarken, Zweden en Noorwegen.
‘Versterk de NAVO, vervang ze niet.’
Ja, de Europese NAVO-bondgenoten moeten hun bijdragen verhogen. De defensiecapaciteiten moeten versterkt worden en die moeten de NAVO aanvullen, niet vervangen. Zo waarborg je een robuust partnerschap met de VS. En combineer dat met handelsovereenkomsten op het gebied van energie en technologie.’
Keir Giles,Rusland-expert
‘We weten al jaren dat Europa niet boven aan het prioriteitenlijstje van het Amerikaanse buitenlandbeleid staat. Het enige verrassende is momenteel de snelheid waarmee de Trump-Musk-junta handelt. Hét probleem – zowel voor Europa als voor de VS – is dat Trumps prioriteiten overeenkomen met die van Rusland. Rusland wil de VS aan de kant schuiven om zijn Europese ambities te kunnen waarmaken, het wil zich weer manifesteren als wereldmacht, en het wil de internationale orde ondermijnen.’
Keir Giles
‘Trump geeft Rusland nu wat het wil: hij wil de territoriale eisen van Rusland inwilligen, Rusland rehabiliteren, oorlogsmisdaden laten kwijtschelden door de Verenigde Naties, en elke verwijzing naar Russische agressie blokkeren. Europa wordt nu geconfronteerd met een partnerschap tussen zijn grootste langdurige bedreiging en een nieuwe bedreiging uit een andere hoek.
Oplossingen op korte termijn zijn er niet. Jarenlang verwaarloosde Europa defensie omdat het die irrelevant vond. En nu ontdekken Europese leiders dat hun legers niet in staat zijn om het beleid uit te voeren dat ze willen. Dat werd helemaal duidelijk toen de Britse premier Keir Starmer laatst zijn standpunt bijstuurde. “We moeten Britse troepen stationeren in Oekraïne” maakte plaats voor “We kunnen niet zonder de Amerikanen.”
‘Trumps prioriteiten komen overeen met die van Rusland.’
‘We moeten ervan uitgaan dat Trump niet te overtuigen valt van het belang van de bescherming van Oekraïne. De regering-Trump heeft een duidelijk plan. Het zou me verbazen als ze geen plan heeft voor Europa. En de kans is groot dat Europa dat plan niet kan beïnvloeden.’
Hanna Hopko, ex-voorzitter van de commissie Buitenlandse Zaken in het Oekraïense parlement
‘De gevolgen van een Russische overwinning in Oekraïne zouden niet te overzien zijn. Als het Westen zich zwak blijft opstellen en een staakt-het-vuren of een onderhandelde oplossing naar de wensen van Poetin steunt, zal Rusland een historische overwinning claimen en zich tegenover de westerse wereld nog agressiever opstellen.’
‘Een Russische overwinning zou Rusland, China, Iran en Noord-Korea – de Alliantie van Autocratieën – juist aanmoedigen om hun expansionistische agenda’s verder uit te voeren. Daarom moeten de veiligheidsgaranties voor Oekraïne al vastliggen nog voor de onderhandelingen goed en wel van start gaan. Anders neemt Poetin ons niet serieus.’
‘Rusland zal Oekraïne proberen onder te brengen in een Groot-Russisch rijk.’
‘Concreet moet Oekraïne nog voor aanvang van de vredesgesprekken worden uitgenodigd om lid te worden van de NAVO én moet er een Europese militaire afschrikkingsmissie op Oekraïens territorium komen – op z’n minst op het niveau van militaire adviseurs.
Oekraïne uitnodigen bij de NAVO zou de wereld dichter bij het einde van de oorlog in Oekraïne brengen, niet verder weg. Zolang er in het NAVO-bondgenootschap strategische onzekerheid heerst over het lidmaatschap van Oekraïne zal Rusland proberen om Oekraïne in een Groot-Russisch Rijk onder te brengen.’
Jana Puglierin, onderzoekster European Council on Foreign Relations
‘Washington is begonnen met onderhandelingen met Rusland over de hoofden van Oekraïne en de andere Europeanen heen. Er wordt gevreesd dat de gesprekken niet alleen zullen gaan over het beëindigen van de oorlog, maar ook over de toekomstige Europese veiligheidsarchitectuur.’
‘Trump zou concessies kunnen doen die Joe Biden in december 2021 weigerde te doen, bijvoorbeeld over de stationering van Amerikaanse troepen en wapensystemen in Oost-Europa, of over een Russisch veto over een verdere uitbreiding van de NAVO.’
‘Dit is het echte keerpunt.’
‘Europa dreigt machteloos aan de zijlijn toe te kijken terwijl de fundamenten van de Europese veiligheid instorten. Februari 2022 toonde ons de schaduwzijde van onze afhankelijkheid van Rusland en China op kritieke gebieden. Februari 2025 laat ons zien dat de Amerikanen zich niet langer verantwoordelijk voelen voor de Europese veiligheid – en dat hun belangen fundamenteel anders zijn dan de onze. Dit is het echte keerpunt.’
Steven Van Hecke, hoogleraar Europese politiek (KU Leuven)
‘Het eindspel is nog niet gespeeld. Daarvoor is het gedrag van Donald Trump te onvoorspelbaar. Maar zelfs als dit toch beter zou aflopen dan we nu vrezen, lijkt de cesuur van 2016 – met de Brexit en de eerste Amerikaanse president die het Europese integratieproces niet steunt – verscherpt. De Britten zijn deels terug aan boord en de VS laten Europa finaal in de steek. Daarmee lijkt definitief een einde te komen aan het einde van de Koude Oorlog. Niet alleen is Rusland, zoals de Sovjet-Unie destijds, opnieuw de vijand van Europa, ook de VS keren zich voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog tegen ons.’
‘De EU moet autonoom haar strategie bepalen, los van Moskou en Washington. Dat betekent Oekraïne herbevestigen als kandidaat-lidstaat van de EU, en het verder financieel en militair steunen zodat zijn onderhandelingspositie op korte termijn versterkt wordt. Dat betekent: extra geld en extra wapens.
Vervolgens moeten we zelf een voldoende afschrikwekkende veiligheidsgarantie opbouwen, onder meer via de Franse kernwapens en Europese boots on the ground aan de oostgrens van de EU en in Oekraïne.’
‘Afschrikwekkende veiligheidsgarantie opbouwen, met Franse kernwapens en Europese boots on the ground.’
‘Europa moet Trump een koekje van eigen deeg geven en de taal van het geld en de macht spreken. We moeten onderstrepen hoe afhankelijk Amerikaanse bedrijven zijn van de Europese markt. Daarnaast moeten we benadrukken hoe belangrijk de Britse en Franse militaire basissen zijn in de rest van de wereld.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
