Afscheid van Dries van Agt, de katholieke premier die heel protestants Nederland voor zich won

In Nijmegen overleed Dries van Agt (89). Een ‘jezuïtische griezel’ volgens zijn vroegere CDA-voorzitter Willem Aantjes. ‘Een mysticus van wie je weet wat hem drijft, maar niet waarheen’, volgens zijn socialistische rivaal Joop den Uyl. De politicus met zijn rococo taalgebruik, stapte samen met zijn vrouw uit het leven.

Van Agt komt uit Geldrop als oudste van vijf kinderen van een kleine textielfabrikant. Een kwiek ventje, misdienaar, dat naar het Augustianum in het aanpalende Eindhoven gaat. ‘Augustijnen waren een blije, relativerende orde’, schrijft later zijn biograaf.

Sapristi

Dries wordt de eerste van zijn familie om verder te leren: rechten aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen. Daar leert hij Eugenie Krekelberg kennen. Later, na een verloving van zeven jaar, blijft zij eeuwig zijn ‘meisje’. De jongeman zetelt als preses, studeert cum laude af en vestigt zich even als advocaat om – via een omweg langs de administratie – weer op de unief te landen als hoogleraar strafrecht.

Een studiegenoot, voorzitter van de Katholieke Volkspartij, haalt de juridische scherpslijper naar de partij. ‘Ze kozen mij omdat er geen andere jonge KVP’ers rondliepen’, zegt Van Agt later als meester van de relativering. Het heertje, besmuikt mondje, gepommadeerd kopje, wordt in 1971 – net 40 – minister van Justitie. Dat houdt hij drie kabinetten vol.

Hij bedenkt een visionair gedoogbeleid voor softdrugs, maar voor de rest: een hobbelig parcours. Van Agt moet bakzeil halen als hij ‘de drie (oorlogsmisdadigers) van Breda’ vervroegd wil vrijlaten. Idem wanneer hij de abortuskliniek Bloemenhove dreigt te sluiten. En hij stuurt het leger af op een Molukse treingijzeling met acht doden tot gevolg. Maar als drie confessionele partijen in 1977 samen het Christen-Democratisch Appèl vormen, is Dries hun lijsttrekker. Hij aanvaardt die taak ‘met eenzelfde soort vreugde als ik beleefde toen ik vijf jaar en zittende in de kleuterklas werd aangewezen als kabouterkoning.’

Gezwollen taal, gelardeerd met een ‘sapristi’ of ‘bliksemkaters’, maken hem samen met zijn liefde voor de fiets razend populair. Op bezoek in de Ronde van Frankrijk dreigt zijn landgenoot Johan van der Velde een tijdrit te missen door gebrek aan een volgwagen. De premier zet prompt zijn dienstauto in. Of hij blijft weg van formatiegesprekken want hij schiet liever een wielercriterium op gang. De koningin steigert.

Kierewiet

Van Agt leidt drie opeenvolgende regeringen. Ook omdat de Brabander als katholiek heel protestants Nederland voor zich wint. Hij etaleert een roomse zorgeloosheid, zelfs in staatszaken. ‘Het ‘beneden-Moerdijkse geloven is niet het lopen onder een juk van verplichtingen, maar het wandelen in de zon.’ Buiten torenhoge tekorten verleggen die kabinetten weinig kiezels. ‘Zijn proza was poëtisch, zijn beleid zelden episch’, oordeelt historicus Pieter Gerrit Kroeger.

In 1983 trekt hij zich terug als gouverneur van Noord-Brabant. Maar de bourgondische querulant stapt al snel op. Zijn verbouwingen aan de ambtswoning voor een dan riante 600.000 euro zijn niet eens af. Hij gaat Europa vertegenwoordigen in Japan en later Washington. Als zijn vliegtuig op weg naar Parijs vertraging oploopt door een blikseminslag, legt hij de Franse president uit: ‘J’ai eu un coup de foudre’ (‘Ik was op slag verliefd’).

Net voor zijn 65 – in 1995 – stopt hij. Maar Van Agt blijft een woelwater. Nu eens bepleit hij klassieke misvieringen, dan kapittelt hij Donald Trump (‘hij is kierewiet en braakt onzin uit’). En ongemeen vurig lobbyt hij voor de Palestijnse zaak. Wanneer de Israëlische premier Benjamin Netanyahu Nederland bezoekt, mag die voor hem als ‘oorlogsmisdadiger doorreizen naar het Internationaal Strafhof in Den Haag’. Dat leidt tot een schisma met het CDA. Van Agt vermeit zich dan veel met astronomie. Want, zegt hij altijd tegen zijn meisje, de miljarden hemellichamen doen zijn ontzag voor de Schepper alleen toenemen.