18.000 verdwijningen van alleenreizende kinderen in Europa

Tussen 2018 en 2020 zijn in Europa 18.292 verdwijningen geregistreerd van niet-begeleide minderjarige vreemdelingen. Dat blijkt uit een onderzoek van het journalistencollectief Lost In Europe waar Knack en De Standaard aan meewerkten.

Niet-begeleide minderjarige vreemdelingen blijven massaal van de radar verdwijnen in Europa. Nochtans lopen zij het risico om slachtoffer te worden van mensenhandel en slavernij. In 2016 al waarschuwde Europol voor minstens 10.000 verdwijningen van de bijzonder kwetsbare kinderen en jongeren na hun aankomst in Europa. Op basis van cijfers uit 30 Europese landen berekende het journalistencollectief Lost In Europe nu dat de voorbije drie jaar liefst 18.292 verdwijningen zijn geregistreerd.

De nieuwe cijfers zijn verzameld door datajournalist Adriana Homolova van Lost in Europe. Zij vroeg 30 Europese landen (de EU-lidstaten plus Zwitserland, Moldavië en Noorwegen) om de beschikbare informatie over verdwijningen tussen 2018 en 2020. Tijdens een tweedaags online databootcamp heeft Lost in Europe deze gegevens samen met twintig experts geanalyseerd.

Het daadwerkelijke aantal verdwijningen ligt sowieso nog hoger dan de geregistreerde 18.292 gevallen. Meerdere landen – waaronder Frankrijk en Roemenië – registreren de verdwijningen immers niet. Slechts 10 van de 27 EU-lidstaten verstrekten cijfers over het afgelopen jaar. In die 10 landen verdwenen in 2020 5768 alleen reizende minderjarige vreemdelingen van de radar.

Niet alle Europese landen houden bij welke nationaliteit de kinderen hebben die vermist raken. Uit de data die wel beschikbaar zijn komt naar voren dat de top 5 van verdwenen minderjarigen afkomstig is uit Marokko, Algerije, Eritrea, Guinee en Afghanistan.

Fedasil: 583 verdwijningen in België in 2020

In België registreerde Fedasil, het Federaal Agentschap voor de Opvang van Asielzoekers, in de periode 2018-2020 in totaal 2642 verdwijningen van minderjarigen uit zijn Observatie- en Oriëntatiecentra (waar jongeren in eerste instantie worden opgevangen): 987 in 2018, 1072 in 2019 en 583 in 2020. Dat bevestigt Fedasil aan Knack en De Standaard. Die cijfers zijn meegeteld in de 18.292 verdwijningen.

De sterke daling vorig jaar heeft volgens Fedasil alles te maken met de coronapandemie. ‘Covid-19 heeft een negatieve impact gehad op de instroom en registratie van de doelgroep en dus ook op het aantal verdwijningen’, zegt Lies Gilis, adjunct-woordvoerder van Fedasil.

Ze stipt ook aan dat van de 583 verdwijningen 14 als ‘onrustwekkend’ worden bestempeld. In 344 gevallen ging het dan weer om jongeren die een toewijzing weigerden of niet aankwamen in het opvangcentrum. 225 vertrokken spontaan uit de centra.

Dienst Voogdij: 638 verdwijningen in België in 2020

Niet enkel Fedasil houdt in België cijfers bij over verdwijningen. Wanneer de politie, overheidsdiensten, ngo’s of maatschappelijk werkers in België niet-begeleide minderjarige vreemdelingen aantreffen, moeten ze dat verplicht melden aan de dienst Voogdij van de federale overheidsdienst Justitie.

‘In 2020 registreerde de dienst Voogdij 638 verdwijningen, waaronder 93 onrustwekkende’, zegt woordvoerster Christine-Laura Kouassi. In 2019 ging het nog om 862 verdwijningen, in 2018 om 697. Kouassi: ‘Van die 638 verdwijningen vorig jaar zijn 242 minderjarigen teruggevonden, maar helaas verdween een deel van hen daarna opnieuw. Voor 220 jongeren bestond er twijfel over hun leeftijd. 49 bleken na een leeftijdstest ouder dan 18 jaar. 88 van de jongeren had een voogd.’

Bijna negen op de tien verdwenen jongeren waren mannelijk. Wat herkomstlanden betreft, zijn de meeste verdwenen jongeren afkomstig uit Marokko (177), Algerije (99), Afghanistan (80) en Eritrea (63).

Kouassi benadrukt ook dat de cijfers maar een schatting zijn en daarom voorzichtig moeten worden gehanteerd. ‘Niet alle verdwijningen of teruggevonden jongeren worden meegedeeld, en een aantal verdwijningen wordt verkeerdelijk gesignaleerd.’ Kouassi voegt eraan toe dat het melden van een verdwijning bij de politie gebeurt. ‘Die is samen met het parket verantwoordelijk voor de opvolging van verdwijningen.’

Volgens Kouassi werkt de dienst Voogdij aan een snellere identificatieprocedure. ‘Voor de heel jonge niet-begeleide minderjarigen die verdwijnen, wijzen we zeer snel een voogd aan. En er worden opleidingen en richtlijnen voorzien voor voogden over het omgaan met verdwijningen van niet-begeleide minderjarigen.’

Ook Child Focus, de Stichting voor Vermiste en Seksueel Uitgebuite Kinderen, houdt cijfers bij over verdwijningen, maar wordt alleen ingelicht bij onrustwekkende verdwijningen en als het parket dat nodig vindt. In 2019 behandelde de organisatie 318 zaken van vermiste niet-begeleide minderjarige vreemdelingen, waaronder 113 nieuwe.

Kabinet-Mahdi: ‘Niemand wil kinderen op straat zien dolen’

In 2017 kondigde toenmalig staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) de oprichting aan van een Taskforce Verdwijningen. Die bracht alle betrokken overheidsdiensten samen om inlichtingen uit te wisselen over niet-begeleide minderjarige vluchtlingen die van de radar waren verdwenen. Ze probeerde ook tot één aanpak van verdwijningen te komen. Maar de taskforce kwam na een tijdje niet meer samen.

Huidig staatssecretaris voor Asiel & Migratie Sammy Mahdi (CD&V) beloofde in zijn beleidsverklaring een ‘zo sluitend mogelijke’ opvolging van niet-begeleide minderjarige vreemdelingen. ‘Niemand wil kinderen op straat zien dolen’, reageert zijn woordvoerster Sieghild Lacoere. ‘Op vraag van ons kabinet is de taskforce terug bijeengeroepen om structureler samen te zitten. De naam is veranderd naar Werkgroep NBMV Verdwijningen, en de samenstelling is aangepast. Ook de gemeenschappen en parketten zitten steeds mee rond de tafel – dat was nog een ontbrekende schakel.’

‘De eerste vergadering, in januari, focuste op de preventie. Volgende week staat een nieuwe vergadering gepland, over aangepast aanbod voor niet-begeleide minderjarige vreemdelingen die niet in het opvangnetwerk willen integreren. Daarna volgt nog een vergadering over de mogelijkheden binnen pleegzorg. Iedereen rond de tafel heeft dezelfde instelling: stappen vooruit zetten in zowel preventie van verdwijningen als de opvolging ervan.’

Lacoeure bevestigt ook dat een gedeelde rapportering van verdwijningen het uiteindelijke doel is. ‘Niet elke organisatie afzonderlijk. En het is belangrijk dat het parket de officiële cijfers heeft om dit fenomeen op te volgen.’

‘Handboeien kunnen niet’

‘Voor mij is van belang dat er een strategie bestaat voor elke jongere die op de radar komt’, reageert Kamerlid Ben Segers (Vooruit), die het dossier opvolgt. ‘We willen dat die procedures nu echt sluitend worden gemaakt. Voor zo’n plan heb je een regie nodig. Het is vandaag niet duidelijk wie de regie heeft. Het ontbreekt aan definities en duidelijke methodiek. Wat mij betreft moet de dienst Voogdij nog een duidelijkere rol krijgen in het hele proces. Dan gaat het onder andere over het systematischer aanstellen van gespecialiseerde voogden, bijvoorbeeld toegelegd op Maghrebijnse jongeren of Vietnamese jongeren in transit. Voor elke jongere die op de radar komt, moeten we een plan hebben. En opgepakte jongeren mogen in de regel niet meer gehandboeid worden. Want anders verlies je hun vertrouwen.’

Makkelijke prooi voor criminele netwerken

Niemand weet wat er met de kinderen gebeurt nadat ze uit de opvang zijn verdwenen. Mogelijk reizen ze door naar familie elders, of naar een land waar ze een betere toekomst verwachten. Het is in Europa zo geregeld dat lidstaten verantwoordelijk zijn voor alleenstaande minderjarigen op hun grondgebied. Toch weten de autoriteiten niet waar de kinderen blijven. Zo kunnen deze kinderen een makkelijke prooi worden voor criminele netwerken.

Lost in Europe deed de afgelopen twee jaar onder meer onderzoek naar verdwijningen van Vietnamese minderjarigen. We ontdekten dat Vietnamese jongeren uit de opvang verdwijnen omdat zij naar Engeland willen. Maar zij doen dat onder druk van mensensmokkelaars die de reis organiseren, en die hen in Engeland laten werken om hun (zogenaamde) reisschulden af te betalen. De jongeren verrichten dwangarbeid in nagelstudio’s of op wietplantages.

‘Aanhoudende manco’s aanpakken’

Een woordvoerder van de Europese Commissie stelt dat de verdwijningen een thema zijn ‘waar de Commissie en de lidstaten duidelijk verdere inspanningen moeten verrichten om de aanhoudende manco’s in bescherming aan te pakken. De recent aangenomen EU-Kinderrechtenstrategie bevat verschillende relevante aanbevelingen.’

De Europese politiedienst Europol – die bij monde van toenmalig topman Brian Donald in 2016 de kat de bel aanbond – ziet alvast géén groeiende trend qua kidnapping van minderjarige migranten. ‘We hebben ook geen kennis van gesmokkelde minderjarigen die vervolgens verhandeld worden door criminele organisaties’, zegt een Europol-woordvoerder. ‘Het is belangrijk om hierbij wel toe te voegen dat onze kennis is gebaseerd op rapporten die we van Europese lidstaten hebben ontvangen, en op individuele casussen die we hebben ondersteund.’

Dit artikel kwam tot stand in samenwerking met Lost In Europe, Roeland Termote, Monica Lam, Sanne Terlingen en Adriana Homolova. Meer info op www.lostineurope.org. De Belgische Lost in Europe-partners zijn Knack, De Standaard en VRT NWS.