In een nieuw rapport waarschuwt 11.11.11 voor het toenemende geweld dat Europese lidstaten tegen migranten inzetten. De voorbije jaren zijn verschillende minderjarige asielzoekers aan de Europese buitengrenzen van ontbering omgekomen. (Illegale) pushbacks zijn er schering en inslag. ‘Frontex stelt voortdurend schendingen vast, maar daar gebeurt niets mee.’
Europese lidstaten gaan steeds driester te werk om asielzoekers aan de grenzen te weren. Dat blijkt uit een rapport van 11.11.11, de koepelorganisatie voor Internationale Solidariteit. Voor dat rapport werkte 11.11.11 samen met acht andere Europese mensenrechtenorganisaties.
Het rapport, dat vandaag gepubliceerd wordt onder de titel Pushed, beaten, left to die, schept een ontluisterend beeld van hoe het er momenteel aan de Europese buitengrenzen aan toe gaat. Zo werden afgelopen jaar maar liefst 120.457 pushbacks op Europees grondgebied geregistreerd. Het rapport benadrukt dat het cijfer een grove onderschatting is van het werkelijke aantal.
Pushbacks – het ‘terugduwen’ van migranten nadat ze irregulier de grens zijn overgestoken – zijn illegaal volgens internationaal en Europees recht. Toch zijn ze ondertussen gemeengoed geworden in Europese lidstaten. ‘Pushbacks zijn geen excessen of uitzonderingen, maar een dagelijkse praktijk aan de Europese buitengrenzen,’ zegt Flor Didden, migratie-expert bij 11.11.11. ‘Het is zo systematisch dat het duidelijk bewust beleid is. Ondanks de enorme bewijslast is zowel in Bulgarije als in Griekenland nog nooit een agent gestraft omdat hij zijn boekje te buiten ging. De facto zijn pushbacks vandaag gewoon het Europese migratiebeleid.’
Daarbij valt op dat overheden opmerkelijk open over hun pushbackbeleid communiceren. De Hongaarse politie publiceerde bijvoorbeeld dat ze in 2024 in totaal 5713 pushbacks had uitgevoerd. Ook de Bulgaarse politie rapporteert het aantal migranten dat ‘vrijwillig terugkeert’ naar Turkije nadat ze door de Bulgaarse politie zijn onderschept.
Migratie-expert Gerald Knaus: ‘Grenscontroles dringen het aantal asielaanvragen niet terug’
Gedwongen terugzwemmen
De toestand is vooral acuut aan de grens tussen Bulgarije en Turkije, waar dit jaar minstens 52.543 pushbacks plaatsvonden. Volgens rapporten gaan de pushbacks steevast gepaard met politiegeweld. Migranten worden daarbij geregeld uitgekleed en beroofd. Volgens een rapport van het Balkan Investigative Reporting Network dwingt de Bulgaarse politie migranten soms om naar Turkije terug te zwemmen, ‘zelfs als ze daar niet terecht kunnen of daar niet meer de kracht voor hebben’. Bij minstens een gelegenheid werd een minderjarige Syriër in het been geschoten toen hij de grens probeerde over te steken.
In december 2024 leidde die brute aanpak tot een tragedie waarbij drie Egyptische minderjarigen stierven aan de Turks-Bulgaarse grens. Volgens plaatselijke ngo’s zou de Bulgaarse grenspolitie reddingsteams die een noodoproep kregen geblokkeerd hebben. De jongeren werden uiteindelijk niet bereikt. Het drietal stierf uiteindelijk van ontbering.
Een extra markant detail is de aanwezigheid van Frontex, het Europese grensagentschap, aan de Bulgaarse grens. Hoewel Frontex-officieren niet mogen deelnemen aan pushbacks en verplicht zijn om onregelmatigheden te melden, blijft die regel doorgaans dode letter. ‘Frontex stelt voortdurend schendingen vast, maar daar gebeurt niets mee,’ zegt Didden. ‘In Bulgarije weten we dat Frontex-agenten die onregelmatigheden zien geïntimideerd worden om geen rapport in te dienen. Het is ronduit problematisch dat Frontex dergelijke praktijken tolereert.
Gewelddadiger
Het rapport bemerkt bovendien dat pushbacks over heel Europa gewelddadiger worden. Volgens een BBC-rapport zouden pushbacks in Griekenland van 2020 tot 2023 voor minstens 43 doden gezorgd hebben. In Letland heeft de politie in oktober 2024 het vuur geopend op een bus migranten, waarbij twee migranten schotwonden opliepen. De ngo Save the Children documenteerde de zaak van een 11-jarig Syrisch doofstom meisje dat zonder ouders de Kroatische grens werd overgeduwd. Die evolutie speelt ironisch genoeg mensensmokkelaars in de hand, voor wie de oversteek alleen maar lucratiever wordt.
Bovendien nemen de betrokken overheden steeds drastischere maatregelen om hulp aan migranten in te perken. Hongarije heeft het recht op asiel in 2020 min of meer afgeschaft. In mei 2024 werd in Griekenland een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen mensenrechtenactivist Tommy Olsen, de oprichter van de ngo Aegean Boat Report, een ngo die de vluchtelingenproblematiek op de Egeïsche Zee monitort. In Letland riskeert een Nederlands koppel een celstraf van acht jaar omdat het vluchtelingen geholpen zou hebben.
Miljoenenverspillingen bij Europees grenswachtagentschap Frontex: een medewerker getuigt
Belarus
Bovendien is er de ingewikkelde situatie aan de Poolse, Letse en Litouwse grens met Belarus. Daar zijn volgens een rapport van vier plaatselijke ngo’s al 116 grensdoden gevallen sinds 2021. Polen, Letland en Litouwen hebben de voorbije jaren al draconische maatregelen genomen om de oversteek te bemoeilijken. Zo heeft Polen in juni 2024 een ‘no-gozone’ ingevoerd aan zijn grens met Belarus. In Litouwen is sinds 2022 een noodtoestand van kracht, waardoor migranten die irregulier het land zijn binnengekomen geen asielverzoek kunnen indienen – hoewel dat ingaat tegen Europese rechtsregels.
De problematiek aan de Belarussische grens is extra gecompliceerd door de geopolitieke dimensie. Het Belarussische regime zet sinds augustus 2021 immers vluchtelingen in om zijn EU-lidstaten te destabiliseren. Door vluchtelingen op te pikken in de handen van herkomst en vervolgens de grens over te jagen hoopt het een grenscrisis te creëren. Die geopolitieke strijd wordt evenwel ingezet als excuus om migranten geen eerlijke asielprocedure te geven, stelt 11.11.11.
In een rapport van Artsen zonder Grenzen getuigen migranten dat ze door EU-grenswachten aan de Belarussische grens zijn ‘beschoten, geslagen, bestolen en bedreigd met tasers, honden, metalen staven en kettingen’. ‘Polen, Letland en Litouwen gebruiken die Belarussische druk als een uitvlucht om de Europese regels te negeren,’ zegt Didden. ‘Ze gebruiken de situatie om bijna alle asielzoekers te verjagen.’
Migratiepact
Met het nieuwe Europees Asiel- en Migratiepact, dat vanaf 12 juni 2026 van toepassing moet zijn, zal de focus van het Europese migratiebeleid nog meer naar de buitengrenzen verschuiven. Zo moeten asielzoekers een snelle procedure aan de buitengrenzen krijgen, waarbij uitgeprocedeerden snel naar hun land van herkomst worden teruggestuurd. ‘Wij vrezen dat het in de praktijk zal neerkomen op grootschalige detentie, waarbij migranten voor lange periodes in onmenselijke omstandigheden worden vastgehouden,’ zegt Didden.
Tegelijk is de koepelorganisatie een sprankeltje hoop in een recente uitspraak van het Europees hof voor de rechten van de mens. Daarbij veroordeelde het Hof Griekenland voor het terugduwen van een Turkse vrouw en bevestigde het dat Griekenland systematisch pushbacks toepast. Dat kan een belangrijk precedent zijn, meent Didden. ‘Dit vonnis geeft de Europese Commissie de mogelijkheid om strenger op te treden. De Commissie kan op basis hiervan een inbreukprocedure opstarten, waarbij lidstaten die hun beleid niet aanpassen financiële sancties kunnen opgelegd krijgen. Die uitspraak is een eerste stap om de druk op te voeren.’
Migratie-expert Hanne Beirens: ‘België het afvoerputje van het asielbad noemen, dat is een brug te ver’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier