‘Europa moet de Catalaanse republiek meteen erkennen’

Kevin De Laet van Vlinks pleit voor een snelle erkenning van de Catalaanse republiek. Hij was vorige week aanwezig toen in Catalonië het referendum over onafhankelijkheid werd gehouden.

De wereld kon het niet negeren; op 1 oktober 2017 gingen de Catalanen massaal naar de stembus en werden daar in elkaar gemept omdat ze wilden stemmen. Het waren taferelen die men eerder zou verwachten in het Turkije van Erdogan dan in de Europese Unie. Er is veel gepalaverd geweest over het ‘illegale’ karakter van het referendum en over de opkomst (verderop meer informatie hierover), waar heel wat misverstanden over bestaan. De opkomst was wel degelijk heel hoog, alleen raakten stemmen niet uitgebracht door het politiegeweld. De Spaanse pers en nogal wat Vlaamse na-praters spraken zelfs over ‘een staatsgreep’ door ‘een radicale minderheid’, wat wel redelijk cynisch is als je de beelden ziet van de Guardia Civil die zelfs hoogbejaarden die gewoon wilden stemmen in elkaar slaat.

Het waren intense dagen in Barcelona toen ik er verbleef, taferelen die ik niet voor mogelijk hield in het Europa van vandaag. Ik ken de situatie er ondertussen redelijk goed, maar toch. Wenende oudjes in een rolstoel, die de dictatuur van Franco hadden meegemaakt en nu naar eigen zeggen eindelijk hun leven vervolmaakt zagen toen ze hun stembiljet in de bus stopten. Studentes -waarvan de broer die ochtend voor de stembus in elkaar gerammeld was- op de metro wenend omdat ze voor het eerst in hun leven mochten stemmen. Een dame kwam in bruidsjurk, ze was getrouwd op de dag dat Franco stierf. Enkele Koerden stemden ook, want ze konden het niet in hun thuisland waar ze moesten vluchten voor staatsgeweld, dus deden ze het hier.

En ja, de nee-stemmers waren er ook. Enkelen met Spaanse vlaggen, soms die van de Tweede Republiek, tegen onafhankelijkheid op zich, maar wel voor het recht om er over te beslissen. En zo ongeveer iedereen liet zich fotograferen toen die zijn of haar stembriefje in de bus stak, als bewijs van deelname aan deze historische dag. De vastberadenheid waarmee de schoolpoorten werden verdedigd toen Guardia Civil en Policia Nacional aankwamen was groot, zoals de televisiebeelden toonden.

Een dikke pluim voor de Catalaanse regionale politie, die ons meermaals was komen waarschuwen wanneer de Spaanse politie in aantocht was. En uiteraard de boeren en de brandweer, die met hun brandweerwagens en tractors ter hulp waren gekomen. Ik bezocht zes stemlokalen waar deze dingen gebeurden, de tientallen Vlaamse internationale waarnemers daar vertelden over gelijkaardige taferelen. Dit was Europa, 2017. Een volk in verzet, het leek wel de prille begindagen van een ‘Europese Lente’. Laat ons hopen dat deze dan wel ergens toe leidt.

De heilige wetten

Nog steeds houden heel wat mensen -ook in Vlaanderen- vol dat het politiegeweld misschien wel ‘erover’ was, maar toch vooral de schuld van die stoute separatisten zelf, die het aangedurfd hadden van tegen de heilige grondwettelijke orde in te gaan. Volgens de letter van de wet was dit referendum misschien ongrondwettelijk, maar wel rechtvaardig.

Men vergeet wel eens dat vele, zo niet alle lidstaten van de Europese Unie op destijds ongrondwettelijke en illegale manier zijn tot stand gekomen, te beginnen met de Belgische staat zelf, die illegaal van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden afscheurde. Estland, Letland en Litouwen, Oekraïne, Tsjechië en Slowakije, Slovenië, Bosnië, Servië, Kroatië, de republiek Ierland, allemaal EU-landen of bijna-EU landen die technisch gezien illegaal tot stand kwamen, sommigen zelfs met bloederig oorlogsgeweld, enkelen op basis van referenda met lagere opkomst dan die in Catalonië. In een aantal landen kwam trouwens het algemeen stemrecht ook op feitelijk ongrondwettelijke manier tot stand.

Wie zich verschuilt achter het argument van de ongrondwettelijkheid zal de separatisten misschien graag extremisme verwijten (want ze breken de wet), maar is zelf in zeker zin ook een extremist, blind voor de nuchtere historische vaststelling dat ‘de wet’ niet altijd moreel en rechtvaardig is. Erdogan zwiert ook met verve opposanten de cel in met “de wet” als argument. We zullen ons onthouden van een ‘reductio ad Hitlerum’ maar u kent het gezegde: er zijn verschr

ikkelijke zaken gebeurd die volstrekt legaal waren volgens de toen geldende wetten en heel wat zaken die we nu toejuichen waren illegaal. Dit argument van ongrondwettelijkheid gaat dus maar ten dele op. Een grondwettelijke orde die toelaat dat miljoenen vreedzaam stemmende mensen zo brutaal worden aangepakt, is een grondwettelijke orde die geen plaats heeft in het Europa dat zichzelf zo graag wentelt in de ‘Europese waarden’ van democratie en vrijheid. De morele verliezer is wel degelijk de Spaanse staat.

Opkomst en uitslag

Hoe zit het nu juist met de uitslag van dat referendum? Daar werd nogal over gepalaverd, vaak klinkt het dat de ja-stemmers niet de reële meerderheid van de Catalanen vertegenwoordigen, dat ze met andere woorden een luid roepende minderheid zijn. Het is maar de vraag welke luid roepende minderheid er ooit in zou slagen zo massaal te mobiliseren.

Hier volgt onze interpretatie van de cijfers: het totaal aantal succesvol uitgebrachte stemmen, na verificatie, telling en hertelling dus (mét aanwezigheid van internationale waarnemers), is 2.262.424. Daar zijn 770.000 verloren gegane maar wel uitgebrachte stemmen niet in meegerekend. Op het totaal aantal kiesgerechtigden (5.313.564) is dat een opkomst van 42,58%. Let wel: dit zijn enkel de succesvol getelde stemmen die niet in beslag werden genomen. Daarvan stemden 2.020.144 mensen ja (89,29%), 176.565 nee (7,87%), 65.715 blanco of ongeldig. Dit zijn de cijfers die steeds worden aangehaald, en die zouden moeten aantonen dat slechts 38% van de kiesgerechtigden voor onafhankelijkheid heeft gestemd. Mensen die dit beweren zien dan wel de 770.000-tal stemmen over het hoofd, waarvan bekend is dat ze zijn uitgebracht maar waarvan de stembiljetten verloren zijn geraakt door het politiegeweld in enkele honderden stemlokalen. Met deze verloren stemmen erbij gerekend was de geregistreerde opkomst 57,1%. Hoger dan verschillende verkiezingen. Als we die verloren (lees: gejatte) stemmen volgens dezelfde ratio -een extrapolatie van de officiële resultaten die op 89,29% wijzen voor het ja-kamp- toewijzen, brengt dit het totale aantal ja-stemmen op ruim 2,7 miljoen. Dat is goed voor 51% van de 5,3 miljoen stemgerechtigden. Een weliswaar bescheiden maar toch absolute meerderheid. En dan gaan we er voor het gemak nog van uit dat iedereen die niet is komen opdagen nee zou hebben gestemd, wat zeer onwaarschijnlijk lijkt.

De Spaanse en een deel van de Vlaamse pers heeft met hetzelfde gemak alle niet-uitgebrachte stemmen gerekend als nee-stem (of als tegenstanders van het referendum), maar zoals uitgelegd is dat niet correct. Veel kiezers hebben gewoon geen stem kunnen uitbrengen door het vroegtijdig sluiten van stemlokalen of omdat ze door de Spaanse politie werden tegengehouden. Zij waren dus wel aanwezig, maar konden zich niet registreren, wat betekent dat de feitelijke opkomst eigenlijk nóg hoger was dan die 57,1% geregistreerde stemmen.

Heel wat mensen hebben het ook niet meer aangedurfd om naar de stembus te gaan, na de berichten over het geweld. Je zal als jonge ouder van een klein kind maar het ziekenhuis in worden gemept of opgepakt… of als gehandicapte, bejaarde of zieke, want de Spaanse politie rammelde mensen in elkaar zonder onderscheid, vooral de gemakkelijkste doelwitten (te trage oudjes en zo). Het staat dus vast dat er nog gemakkelijk tienduizenden, zo niet honderdduizenden stemmen extra naar het ja-kamp hadden moeten gaan. Kortom, een absolute meerderheid was volgens mij zeer waarschijnlijk geweest.

We mogen ook niet vergeten dat Spanje geen opkomstplicht kent. Doorgaans wordt bij referenda en verkiezingen er van uit gegaan dat wie niet gaat stemmen simpelweg verzaakt aan zijn stem en dus ook niet hoeft meegeteld worden. Heel wat regeringen in Europa regeren en regeerden met een feitelijke minderheid aan stemmen. Een opkomst van 57% geldt doorgaans als redelijk representatief, de laatste Europese verkiezingen in Spanje hadden een lagere opkomst (43,8%).

Een brede beweging

Een veel gehoord argument is dat heel deze ‘onafhankelijkheidshetze’ opgeklopt is door een aantal beroepspolitici, die het doen voor de postjes. Vaak wordt daarbij verwezen naar de “enorme corruptie bij de Catalanen” (meer specifiek naar de zaak Pujol, meteen ook de énige zaak die men doorgaans kan opnoemen).

Het postjesargument kan echter eenvoudig weerlegd worden. Een illegaal referendum organiseren en bij een ja-stem eenzijdig de onafhankelijkheid uitroepen is helemaal géén garantie voor postjes. Saaie stabiliteit en conformisme is dat veel meer, zeker in een land waar corruptie zo zit ingebakken als Spanje. Indien Catalaans president Puigdemont werkelijk alleen maar “voor het postje” op zijn presidentiële stoel zit, had hij beter braafjes aan het Spaanse machtsapparaat meegedaan, zich zo verzekerd van een lucratieve carrière.

Door het referendum te organiseren riskeert hij zware boetes. De vorige president Artur Mas kreeg een boete van 5 miljoen euro voor het referendum van 2014 (te betalen uit eigen zak, er hangt hem zelfs een celstraf boven het hoofd). Niet bepaald een politieke carrière met jobzekerheid dus. Kortom: een onzinnig argument.

Dat deze hele situatie enkel het werk zou zijn van een paar demagogen is ook een vreemde stelling. Eigenlijk gebeurde het tegendeel: vanaf 2010 kwam een zeer sterke onafhankelijke burgerbeweging op met honderdduizenden leden, die jaar na jaar massabetogingen kon organiseren, in alle gemeenten en wijken actief was. Deze breed gedragen burgerbeweging was zelfs veel radicaler dan de regeringspartijen (en met name de liberalen). Zij legden de zweep er op en organiseerden talloze grootschalige campagnes voor een referendum. De regering moest ‘par la force des choses‘ gedwee volgen. Haast alle geledingen van de maatschappij waren in deze basisbeweging vertegenwoordigd, van de brandweer tot de studenten, van boeren tot leerkrachten, culturele kringen, vakbondsmilitanten,… De regering had er de facto geen controle meer over. Het was een zelden geziene ‘grass roots’ beweging, de spontane acties en actieve debatten konden over alles gaan. Door er zelf aan deel te nemen ben ik pas echt beginnen beseffen hoe vastgeroest de Belgische en Vlaamse politiek is, waar alles vanuit partijcenakels wordt bepaald.

De kwestie van de corruptie is volgens mij ook een hypocriet argument. Er zijn inderdaad corruptiezaken, vooral in het oude establishment van de rechts-liberale partij van Carles Puigdemont, Artur Mas en icoon Jordi Pujol. Pujol werd echter berecht en heeft al jaren niks meer met de politiek te maken, al helemaal niet met de brede burgerbewegingen. De pogingen om een beweging van miljoenen mensen te discrediteren door ze te linken aan of zelfs verantwoordelijk te stellen voor enkele corruptiezaken van enkele politici van een enkele partij is niet alleen een zeer vuil spel, maar ook behoorlijk hypocriet.

De meest corrupte partij in Europa is immers de Partido Popular, de partij die zo ongeveer symbool staat voor “de Spaanse staat”. Op haast alle bestuursniveau’s zit deze partij diep in de modderpoel van vriendjespolitiek, fraude en politieke benoemingen (zelfs de rechtspraak is politiek gekleurd, niet in het minst het Grondwettelijk Hof dat voor de huidige problemen verantwoordelijk is). Als men de zaak Pujol zou vereenzelvigen met de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging, dan moet men consequent zijn en de massale corruptie van de PP ook vereenzelvigen met het Spaans unionisme. En, met alle respect voor de slachtoffers van de corruptie van de Catalaanse regeringspartij, maar die komt nog niet tot aan de knieën van de Partido Popular, Europa’s trieste kampioen.

En nu?

De Catalaanse beweging heeft nog een harde strijd te voeren, want het staat vast dat een formele onafhankelijkheidsverklaring een harde reactie zal uitlokken vanwege de Spaanse regering. Europa veroordeelde het geweld van zondag in bedekte termen, maar ingrijpen doet het niet want “het is een binnenlandse kwestie”. Nogal hypocriet als je weet dat Europa hysterisch doet wanneer hetzelfde elders in de wereld gebeurt. De komende dagen en weken zal het echter geen ‘interne kwestie’ meer zijn, maar staat het voortbestaan van de Europese Unie zelf op het spel.

Vooreerst komt natuurlijk de kwestie van erkenning op tafel. Als Europa zwijgt of nee zegt tegen Catalonië, legitimeert het de facto het repressieve en autoritaire regime van Madrid en zegt het dat gaan stemmen niet meer hoeft, want verandering is onmogelijk. Het bekende gezegde: moesten verkiezingen iets veranderen waren ze al lang verboden.

De erkenning zal ook voor de Belgische regering (en vooral de N-VA in het bijzonder) een probleem worden, want als die de nieuwe Catalaanse staat niet erkent dan heeft de N-VA haar raison d’être feitelijk opgegeven. Een “tweede kans” zal er niet direct komen want bij mislukking zal de hele beweging hard vervolgd worden en is de kans groot dat de separatistische partijen simpelweg verboden worden. De droom van een “Europa der volkeren” zou dan definitief begraven zijn.

Nog gevaarlijker zal het worden als Madrid artikel 155 van de Grondwet zal aanwenden om met militaire middelen de Catalaanse onafhankelijkheid op te schorten. De Catalaanse regeringsleiders kan men misschien arresteren, net als de meerderheid in het parlement, maar de burgerbeweging is vastberaden en zal desnoods zelf die onafhankelijke republiek uitbouwen. Men zal tienduizenden verkozen gemeenteraadsleden moeten arresteren, die gereed staan om meteen een tegenregering te vormen. Het leger nog massaler inzetten is voor Madrid dan nog de enige optie, en dat kan meteen het einde van de Europese Unie zelf betekenen.

Erkenning

Wat Vlinks betreft, is er één ideale oplossing: erken nu meteen de Catalaanse republiek. Een nieuwe staat, die meer democratisch zal zijn dan de voorafgaande, ontstaan door een brede burgerparticipatie, kan een model zijn voor een veel beter Europa. De regering in Madrid moet ter verantwoording geroepen worden, zelfs tot ontslag gedwongen en als het even kan, moet Europa de Partido Popular laten berechten als ondemocratische en corrupte partij. Dat zal Europa natuurlijk nooit doen omdat de christendemocratische partijen (waar naast de PP ook de CD&V in zit) nogal stevig de macht in handen hebben.

Laat het ons dus houden op de snelle erkenning van die Catalaanse republiek.

Kevin De Laet is kernlid van Vlinks