‘Europa kan geen Turks referendum over de doodstraf toelaten op haar grondgebied’

Turks president Erdogan wil een referendum organiseren over het invoeren van de doodstraf. Ook Turkse Belgen kunnen daarin hun stem laten horen, tot groot ongenoegen van onder meer CD&V. Kamerlid Hendrik Bogaert roept België en Europa op de Europese waarden te beschermen en na te denken over de grenzen van de democratische tolerantie.

‘Geen referendum over doodstraf op Europees grondgebied. Is voorbij de ethische grenzen EU.’ schreef ik op 18 april in de nasleep van de discussie over de dubbele nationaliteit en het Turkse referendum. Ik riep toen op tot een boycot van een mogelijks Turks referendum over de doodstraf op het Europees grondgebied. Het voorstel lokte toen vooral kritische reacties uit.

Vandaag ben ik blij dat de drie Vlaamse partijen in de federale regering dit standpunt bijtreden. Daar zijn alle redenen toe.

Als supporter van een inclusieve samenleving ben ik erg bezorgd dat er sub-samenlevingen tot stand komen. Het zou mij niet vrolijk stemmen dat net nu we van de verzuiling verlost zijn, er een nieuwe en veel hardere soort verzuiling zou tot stand komen: een Vlaanderen voor de Turken, een Vlaanderen voor de Marokkanen en een Vlaanderen voor de anderen, is geen ideaal om na te streven.

Dat wil niet zeggen dat in een samenleving geen ruimte mag zijn voor het individu. Het gaat me over de architectuur van de samenleving. Om een samenleving te doen functioneren zijn er gemeenschappelijke waarden nodig, in België maar ook in Europa. Als Europese pleitbezorgers willen dat de bevolking van Europa houdt, dan moet het over meer kunnen gaan dan over een vrijgemaakte markt: over gedeelde Europese waarden, die belangrijk zijn om inhoud te geven aan het Europees paspoort. Onze Europese waarden moeten dan ook gekoesterd, beschermd en gepromoot worden.

Medeplichtigheid en schuldig verzuim

Wanneer Turkije een referendum over de doodstraf in Europa organiseert, ontstaat een ethisch dilemma voor de aanhangers van die Europese waarden, waarin geen plaats is voor de doodstraf.

Men kan enerzijds met goede redenen opwerpen dat de vrijheid van vergaderen en opinie moet gerespecteerd worden, en dat het daarom niet opportuun is Belgische Turken te verhinderen deel te nemen aan het referendum over de doodstraf.

Men kan anderzijds eveneens met goede redenen bepleiten dat we ons niet medeplichtig mogen maken aan een beleid dat indruist tegen onze waarden. Immers, we zijn ethisch niet alleen verantwoordelijk voor wat we doen, maar ook voor wat we níet doen. Kan Europa zomaar toekijken wanneer binnen haar eigen grondgebied een referendum over de doodstraf wordt georganiseerd? Wanneer begint schuldig verzuim?

De argumenten langs beide zijden moeten tegen elkaar afgewogen worden, maar wat mij betreft, zijn de argumenten over het schuldig verzuim doorslaggevend. De doodstraf staat in schril contrast met de Europese waarden en die van mijn partij. Het is niet aan de mens om het leven van een ander mens te ontnemen, onder geen enkele voorwaarde. Wie de doodstraf wil invoeren, kan en mag van ons geen hulp verwachten. Indien Turkije hierover een referendum wil organiseren, dan moeten we als land alle mogelijke juridische middelen inzetten om dat in ons land onmogelijk te maken.

Hier ligt ook een kans voor Europa. Europa kan eensgezind duidelijk maken dat men dit niet zal tolereren. Zo kan ze onze en haar waarden in bescherming nemen en ze ook promoten.

Het is duidelijk dat we ons hier op gevaarlijk terrein begeven. We grijpen immers in op de absolute vrijheid van opinie en de absolute vrijheid van vergaderen. Maar na afweging van de argumenten, is het een te overwegen stap. Meer en meer worden we gedwongen na te denken over de bescherming van onze democratie – niet door de vrijheden van onze burgers af te schaffen en terug te dringen, maar wel om na te denken over de grenzen van de democratische tolerantie. Die discussie is delicaat en zal denkwerk vereisen dat de partijgrenzen overstijgt. Wie de vrijheden van de burgers wil behouden en die van de ‘bandieten’ wil afnemen, bevindt zich op democratisch hobbelig terrein. Laat ons daarover heel duidelijk zijn.

Maar principieel moet het wel kunnen, en alhoewel het terrein hobbelig is, is het – als de tussenkomst van een onafhankelijke rechterlijke macht gegarandeerd is – wel voorzichtig berijdbaar. Ook in sociaal-economische zaken kiezen we niet voor de absolute vrijheid van de markt. We weten uit de wereldgeschiedenis nu eenmaal dat die keuze tot een menselijke ramp kan leiden. Ook op het vlak van samenleven moet de bewegingsvrijheid soms ingeperkt worden van diegenen die het niet goed voor hebben met die vrijheid. Op dat vlak heeft de geschiedenis ons eveneens dure lessen geleerd.

Om al die redenen is het voor mij onvoorstelbaar dat Europa zou toelaten dat dit referendum over de doodstraf op haar grondgebied zou georganiseerd worden.