‘EU kijkt toe hoe Oekraïne steeds meer naar autoritaire grote broer Rusland neigt’

De zogenaamde ‘dictatoriale wetten’ die Oekraïne pas invoerde, doet het land afglijden richting dictatoriale grote broer Rusland, waarschuwt onderzoekster Marijke Vermeulen. ‘De EU moet met druk uitoefenen op Oekraïne, eventueel met sancties.’

Op 16 januari stemde het Oekraïense parlement een reeks wetten die bekend staan als de ‘dictatoriale wetten’. Deze wetten werden op z’n zachtst gezegd op een nogal onconventionele wijze gestemd. Terwijl de oppositie het podium vooraan het parlement bezette, zaten de leden van de ‘Party of Regions’ van president Viktor Janoekovitsj samengebogen in de andere hoek van het parlement de omstreden reeks wetten te stemmen. De snelheid waarmee de handen in de lucht gingen bij deze stemming maakte het quasi onmogelijk om correct te tellen. Die wetten werden, ondanks druk van de EU, toch gepubliceerd in het Oekraïense staatsblad. Wat wil zeggen dat ze vanaf vandaag in voege treden. Het verwondert niet dat deze dictatoriale wetten als katalysator voor een nieuwe protestgolf fungeerden.

Opvallend is hoe sterk deze wetten op Russische leest geschoeid zijn. Janoekovitsj geeft met deze ondermijning van de rechtstaat aan hoe zijn regering duidelijk de Russische weg opgaat. Of het Russische autoritaire staatsmodel in goede aarde zal vallen bij de Oekraïense civil society valt sterk te betwijfelen.

De beruchtste van de reeks is de anti-demonstratiewet die zonder enige vorm van discussie of consultatie van de oppositie doorgevoerd werd. Volgens deze wet kunnen deelnemers aan een niet-geautoriseerde demonstratie tot 15 dagen worden opgesloten. Ironisch genoeg leidden deze anti-demonstratiewetten tot een nieuwe demonstratiegolf met gewelddadige clashes tussen politie en betogers. Er vallen ook vandaag alweer drie doden te betreuren. Bovendien is het verboden voor demonstranten om mutsen of helmen te dragen, wat leidde tot absurde beelden van demonstranten met ijzeren vergieten op hun hoofd.

Eveneens naar Russisch voorbeeld stemde het parlement een ‘buitenlandse agentenwet’. Deze wet bestempelt Oekraïense organisaties die buitenlands geld ontvangen als een buitenlandse agent. De term ‘buitenlandse agent’ kreeg tijdens de Sovjetperiode een pejoratieve bijklank als zijnde spion. Deze buitenlandse agenten moeten zich verplicht registreren en zodoende vallen ze ten prooi aan een hele hoop administratieve rompslomp en absurde staatscontroles. Deze wet bemoeilijkt de werking van de desbetreffende organisaties sterk.

Dit zijn slechts twee voorbeelden van een hele reeks ondemocratische wetten. Verder zijn er nog de internetwet, die internetvrijheid sterk aan banden legt. Het verspreiden van ‘extremistische boodschappen’ (een term die bewust vaag gehouden wordt, zodat de Oekraïense overheid vrij kan interpreteren) leidt tot aanzienlijke geldboetes of gevangenisstraffen. Ook is er een wet die het vormen van een konvooi met meer dan vijf wagens bestraft met een rijverbod van twee jaar. Het bezetten van overheidsgebouwen zal aanleiding geven tot een celstraf tot zes jaar.

Dit klimaat van grove beperkingen op burgerlijke vrijheden is bezwaarlijk democratisch te noemen. Met deze ondemocratische wetten legt Oekraïne de basis voor een totalitaire staat. Vanzelfsprekend een zware dobber voor de EU om een gepaste reactie hierop te leveren. De situatie in Oekraïne illustreert het gebrek aan aantrekkingskracht, of soft power, van de EU. Dit zeker in vergelijking met de aantrekkingskracht die Rusland uitoefent dankzij goedkoop gas en andere economische voordelen. Sinds de Oekraïense beslissing om de Associatieovereenkomst met de EU niet te ondertekenen op de top van Vilnius eind november, kiest Oekraïne steeds meer de weg van de Russische integratie.

De nieuwe pro-Europese protestgolf die Maidan Square letterlijk onveilig maakt, toont aan dat er toch nog een grote democratische beweging in Oekraïne aanwezig is. Deze groep mag de EU als democratiepromotor niet in de koude laten zitten. Het veroordelen van de dictatoriale wetten is één stap, maar volstaat niet. De EU dient de rechtmatigheid van deze wetten in vraag te stellen zodat ze vernietigd worden. Sancties tegen Oekraïne kunnen hierbij een drukkingsmiddel zijn. Het is minstens even belangrijk om met Oekraïne te blijven praten, onder welk samenwerkingsakkoord dit ook zal zijn. Het alternatief van niets doen en toekijken hoe Oekraïne, naar Russisch voorbeeld, afglijdt naar een autoritaire staat zal de situatie in de Europese achtertuin allerminst stabiliseren.