EU-correspondent Caroline de Gruyter: ‘Donald Trump wil van Europa een Amerikaanse kolonie maken’

‘Het grootste deel van de dag houd ik het nieuws niet in de gaten. Niet alleen word je er helemaal knetter van, het belet je ook om de onderstromen te zien. Want daarop focus ik: wat gebeurt er onder dat nieuws? En dan zie je hoe een heleboel tektonische platen vandaag tegen elkaar schuiven.’

Als EU-correspondente volgt Caroline de Gruyter de ontwikkelingen op het Europese continent al decennia. Van dichtbij maakte ze verschillende cruciale momenten mee in de evolutie van de Europese Unie: van de eurocrisis, over de Brexit, tot de asielcrisis. ‘Keer op keer zei men dat Europa dreigde kapot te gaan. En toegegeven, ik heb dat ook wel eens gedacht. Maar telkens als Europese leiders aan de rand van de afgrond stonden, keken ze naar beneden, zagen ze hoe diep het was, en gingen ze weer aan tafel zitten om een compromis te vinden. Mét succes.’

En ook vandaag, nu het einde van de Amerikaanse militaire bescherming van Europa dreigt en de Amerikaanse president Donald Trump economisch schadelijke invoerheffingen oplegt, begrijpt Europa hoe laat het is, zegt de Nederlandse De Gruyter. ‘Honderd jaar geleden waren het de Europeanen die bepaalden wat er in de rest van de wereld gebeurde. Er was dus geen enkele noodzaak om met elkaar samen te werken. Nu bepaalt de wereld wat er in Europa gebeurt. Ik denk dat onze regeringsleiders dat beseffen.’

Vóór de Amerikaanse verkiezingen schreef u dat een overwinning van Trump het einde van ‘het Westen’ als concept zou kunnen inleiden. Heeft het nog een toekomst?

Caroline de Gruyter: Het Westen staat nu op het spel. Trump ontpopt zich steeds meer als een tegenstrever in plaats van een bondgenoot. En hij beweert ook absolute onzin. Zoals dat de EU is opgericht om de VS te ‘naaien’.

Daar is niets van aan?

De Gruyter: Ik weet dat mensen wel wat beters te doen hebben dan de geschiedenis van de Europese Unie te bestuderen, maar je zou het voor de grap toch eens moeten doen. (lacht) De Amerikanen stonden aan de wieg van de Europese integratie. Niet omdat ze ons zo leuk of zo zielig vonden, maar omdat ze een stootkussen wilden tegen het oprukkende communisme. In zijn dagboeken beschrijft president Dwight D. Eisenhower hoe moeilijk het was om iets gedaan te krijgen van die dekselse Europeanen. Ze deden niet anders dan ruziën en elkaar wantrouwen. Daardoor leverden ze niet de nodige bataljons voor de NAVO. En dus hebben de Amerikanen ervoor gezorgd dat we meer gingen samenwerken. Met het dreigement dat we anders helemaal geen hulp zouden krijgen voor de Europese wederopbouw via het Marshallplan.

Het valt toch niet te ontkennen dat we te lang hebben geprofiteerd van de Amerikaanse veiligheidsgaranties?

De Gruyter: Dat klopt, en daar worden we nu voor gestraft. Het is interessant hoe de Franse president Emmanuel Macron voorstelt om de Franse nucleaire paraplu uit te breiden voor heel Europa. De Fransen hebben dat al eens voorgesteld maar daar heeft nooit iemand op gereageerd. Ook de Duitsers niet, die geen zin hadden om de tweede viool te spelen en als een dolle naar Amerika zijn gerend. Ze hebben al hun eieren in het Amerikaanse mandje gelegd. Nu zie je hoe dom dat was.

Dreigen we dezelfde fout te herhalen? Ook in Frankrijk kan uiterst rechts de macht grijpen. Marine Le Pen van het Rassemblement National heeft al duidelijk gemaakt dat de Franse nucleaire paraplu alleen openklapt als Frankrijk wordt bedreigd.

De Gruyter: Dat moet deel uitmaken van de discussie. Ook zonder Le Pen is het de vraag of Frankrijk in de ogen van zijn bondgenoten wel op het goede moment op de rode knop zal drukken. De angst in Frankrijk, maar ook in België en Nederland, is anders dan de angst aan de oostelijke grenzen van Europa. Daar vrezen ze een letterlijke bezetting door de Russen, terwijl wij hier eerder bang zijn voor een raketaanval of iets dergelijks. Daarom zegt de Poolse premier Donald Tusk dat zij misschien ook een kernwapenarsenaal moeten hebben. Die debatten moeten we nu voeren. En daaronder blijft de hamvraag: wat doet dit voor de machtsverhoudingen bínnen Europa?

Zo’n wedloop brengt toch risico’s mee? Vorige week zei de Russische minister van Buitenlandse Zaken Sergej Lavrov dat ‘de EU niet langer een vredevol economisch project is’.

De Gruyter: (stellig) En dat komt honderd procent door de opstelling van Rusland in Oekraïne. De Russen veroveren land dat niet van hen is, wij spreken alleen over verdediging. Weet u, ze zeggen wel eens dat Stalin en Hitler de Karel de Grote-prijs voor Europese vrede moeten krijgen, want samen met de Amerikanen zorgden ze voor de Europese integratie. Vandaag moet die prijs naar Poetin en Trump gaan. Als wij ons nu niet verdedigen, walsen beide heren over ons heen.

Minister van Defensie Theo Francken (N-VA) zegt dat we het hoofd koel moeten houden. Tot nader order is de VS onze bondgenoot.

De Gruyter: (denkt na) Ik denk niet dat dit het einde is van de trans-Atlantische relaties. Trump wil ons niet voor de bus gooien. Ik denk zelfs niet dat hij een einde van de NAVO wil. Wat hij wél wil, is de relaties veranderen. Trump behandelt ons als een voetveeg. Hij wil van Europa een Amerikaanse kolonie maken.

Defensiespecialist Sven Biscop stelt het zo: ‘Wie zich niet kan verdedigen, moet niet verrast zijn als een sterkere bondgenoot hen als een protectoraat behandelt.’

De Gruyter: (knikt) Protectoraat, mandaatgebied, kolonie: het zijn allemaal termen uit de koloniale periode. De kern van de zaak is dat Washington ons in een ondergeschikte positie wil dwingen, een beetje zoals Poetin doet in de Kaukasus. En daarvoor zal hij alle nodige middelen gebruiken. ‘Jullie passen strenge databeschermingsregels toe op Amerikaanse bedrijven als Meta? Oké, dan verscheuren wij Artikel 5 van de NAVO.’ Hij verbindt alles met alles. Dat is niet zonder gevaar voor de VS. Waarom brokkelde het Ottomaanse Rijk in de 19^e en 20^ste eeuw af? Een van de redenen was dat de provincies genoeg hadden van de hoge belastingen die ze de Turken betaalden. In elk geval is de provincialisering van Europa op wereldvlak niet per se iets slechts. Want de 27 EU-leiders beseffen nu dat we er zonder samenwerking allemaal aan gaan.

Wie heeft nu de leiding in Europa?

De Gruyter: Er is niet één natuurlijke leider. Gelukkig maar. Er is wel iets fundamenteel veranderd. We hebben heel lang geen echte leiders nodig gehad, want de hele wereld was een village, de tijden van vrolijke globalisering. Leiders werden vervangen door managers. Nu de geschiedenis in galop gaat, zie ik meer leiders met visie opstaan.

Noemt u ze eens op.

De Gruyter: In Duitsland neemt de toekomstige kanselier Friedrich Merz historische maatregelen, zoals de miljardeninvestering in defensie. Macron, die in Frankrijk in de touwen hing, neemt zijn verantwoordelijkheid: alle ideeën komen uit zijn koker. Tusk is een sterke leider. Ook Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen komt redelijk sterk voor de dag en wordt steeds belangrijker. Of het nu gaat over de 150 miljard euro aan Europese leningen of de gezamenlijke aankoop van wapens, telkens schrijft Von der Leyen snel een voorstel, waarna de Europese leiders punten en komma’s wijzigen en een besluit nemen. Het helpt dat António Costa, de Europese Raadsvoorzitter, haar volmondig steunt. Want iedereen is het erover eens dat zijn voorganger Charles Michel een ware ramp was.

Maar de meest ingrijpende verandering ligt elders. Tot voor kort zeiden de nationale politici dat ze niet meer Europa wilden, omdat ze dan soevereiniteit aan Brussel moesten afstaan. Nu ervaren de leden van de club dat ze soevereiniteit wínnen dankzij hun lidmaatschap. België alleen kan geen vuist maken tegen Rusland, of zelfs niet tegen Mark Zuckerberg of Elon Musk. In de Europese Unie krijgen die techbro’s plots de helft van hun wereldmarkt tegenover zich.

Geldt dat ook voor het Hongarije van Viktor Orbán? Hij wordt het Trojaanse paard van Poetin in Europa genoemd.

De Gruyter: Ook Orbán beseft dat hij soevereiniteit wint, al zegt hij dat niet tegen zijn bevolking. De strubbelingen van Hongarije halen altijd de pers, maar uiteindelijk gaat het steeds weer door de knieën. Waarom? Omdat het een klein land is met een snel verslechterende economie. Oké, het is niet leuk samenwerken, maar Orbán heeft voor elk sanctiepakket tegen Rusland gestemd. Vorige week eiste hij dat enkele Russen van de sanctielijst verdwenen, en dat volstond. In het Habsburgse Rijk gedroeg Hongarije zich precies hetzelfde: altijd het onderste uit de kan proberen te halen en dan door de pomp gaan.

Premier Bart De Wever (N-VA) noemde het Vlaams Belang en de PVDA ‘bijna een vijfde colonne’ van Poetin. Bent u daar bezorgd over?

De Gruyter: Ik zie een langzame schifting. Ook extreemrechtse en -linkse partijen beginnen in te zien dat de positie van een massamoordenaar als Poetin niet langer te verdedigen valt. Marine Le Pen verzwijgt haar warme geschiedenis met Poetin en, misschien nog interessanter, de jonge generatie van haar partij doet in het Europees Parlement plots minder aardig over Rusland. Ze begrijpen ook dat ze elke kans op samenwerken met de mainstream verspelen door hun geld op Poetin in te zetten.

De Britse premier Keir Starmer nodigt deze week militaire bevelhebbers uit om het over de Europese vredesmacht in Oekraïne te hebben. Gaat dat er echt van komen, denkt u?

De Gruyter: Als er vrede komt. Poetin staat er ongelooflijk slecht voor op politiek, militair, maar vooral financieel vlak. Mijn inschatting? Hij heeft vrede nodig. Maar alles hangt af van Trump. Toen de Oekraïense president Volodymyr Zelensky in het Witte Huis om veiligheidsgaranties vroeg, heeft Trump hem alle hoeken van de kamer laten zien. Kennelijk denkt Poetin dat hij de Amerikaanse president in zijn zak heeft. Of dat echt zo is, weten we gewoon niet.

Naast de spanningen rond defensie, zijn er de importheffingen. De EU krijgt tarieven van 25 procent op aluminium en staal op haar bord. Waarom doet Trump dat?

De Gruyter: Zoals ik zei, hij wil het idee van het Westen op een andere leest schoeien. En daarom is hij keihard tegen zijn bondgenoten. Hij verscheurt verdragen en afspraken en de snippers gooit hij uit het raam. Daar horen ook Canada, Mexico en Panama bij. Maar hij schiet alleen zichzelf in de voet. De tegenmaatregelen van de EU op onder meer eieren en rundvlees lagen al klaar. Ook Canada legt nu heffingen op zijn landbouwproducten op.

Opvallend is dat de Europese beurzen het vrij goed doen sinds het aantreden van Trump. Op Wall Street is de sfeer minder prettig.

De Gruyter: De techmiljardairs stonden in de rij bij de inauguratie van Trump en verliezen nu miljarden. Ik denk niet dat zij een tweede Trump-termijn zo hadden begrepen. Je leest nu her en der dat Amerikaanse boeren of autohandelaren die op Trump hadden gestemd spijt krijgen van hun keuze. Hij maakt het leven duurder voor de Amerikanen.

Ten slotte, in een van uw laatste columns schreef u dat wereld behoefte heeft aan een nieuwe Klemens von Metternich, de minister van Buitenlandse Zaken van het Habsburgse Rijk in de 19^e eeuw. Wat heeft hij dat de huidige leiders niet hebben?

De Gruyter: Metternich was de architect van het Congres van Wenen, een eindeloze conferentie die in 1815 werd beëindigd. Na de val van Napoleon besloten ze daar om Europa onder te verdelen in invloedssferen. Alle grootmachten mochten doen met de kleintjes rondom hen wat ze wilden, zolang ze elkaar maar niet aanvielen. Op enkele conflicten na hield die afspraak zo’n eeuw stand, tot aan de Eerste Wereldoorlog.

Ik zeg niet dat we terug naar zo’n systeem moeten, maar op wereldniveau zouden we een Metternich kunnen gebruiken. Zet de EU, Amerika, China, Rusland en India samen en laat hen niet-aanvalsverdragen afspreken. Alles met het oog op – zoals Metternich het noemde – Ruhe, rust. Alleen: kun je wel afspraken maken met Poetin? Tot nu toe zijn zijn beloftes altijd waardeloos gebleken. Maar Ruhe hebben we nodig, want op dit moment vallen er heel veel slachtoffers.