Erdogan belooft in 2028 op te stappen. Kan hij dat wel?

Afgelopen vrijdag kondigde Recep Tayyip Erdogan aan dat hij in 2028 niet langer verkiesbaar zou zijn. Experts zijn skeptisch. ‘Hij heeft zich geïsoleerd. Hij kan niemand meer vertrouwen.’

Houdt hij er binnenkort mee op? Afgelopen vrijdag kondigde Recep Tayyip Erdogan plots aan dat het stilaan genoeg is geweest. ‘Ik werk non-stop’, sprak de Turkse president tijdens een speech bij TÜGVA, de jongerenorganisatie waaruit Erdogans AKP graag rekruteert en waar zijn zoon bestuurder is. ‘We lopen onszelf buiten adem omdat het voor mij mijn laatste (campagne, nvdr) is.’

Erdogans huidige mandaat als president loopt nog tot 2028. Op dat moment zal hij 75 jaar oud zijn. Sinds 2003 is hij onophoudelijk aan de macht; aanvankelijk als premier, en sinds 2014 als president. De voorbije jaren kampte de president geregeld met gezondheidskwalen. Tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen van vorig jaar moest hij bijvoorbeeld geregeld verstek laten gaan voor meetings.

Volgens de Turkse grondwet mag een president slechts twee ambtstermijnen vervullen. Daaraan valt binnen het autoritaire Turkse systeem uiteraard een mouw te passen. Erdogan zelf is nu al aan zijn derde ambtstermijn bezig. In 2017 liet hij de grondwet aanpassen, zodat het zwaartepunt van de macht bij de president kwam te liggen. Toen hij in 2023 toch meedeed voor een derde ambtstermijn, beweerde Erdogan dat de teller in 2017 terug op nul was gezet en dit dus pas zijn tweede ambtstermijn is. Met zijn opmerkingen lijkt Erdogan te beloven dat hij geen nieuwe truc zal uithalen.

Devote achterban

Murat Somer, professor politieke wetenschappen en internationale relaties aan de Özyegin-universiteit in Istanbul, toont zich uiterst sceptisch over Erdogans belofte. ‘Politici als Erdogan kunnen hun machtspositie niet opgeven,’ stelt Somer. ‘Ze passen de grondwet aan om herkozen te worden, of ze geven hun positie door aan een vertrouweling die ze kunnen controleren, zoals Poetin indertijd met Medvedev deed.’

Het is niet de eerste keer dat Erdogan op zijn vertrek hint. Ook tijdens de campagne vorig jaar hintte hij al dat het zijn laatste verkiezingen zouden zijn. Sowieso heeft Erdogan het de voorbije jaren steeds moeilijker om electoraal zijn stempel te drukken. Ondanks de staat van totale devotie waarin een groot deel van zijn achterban verkeert, waren de vorige verkiezingen nipter dan de AKP zelf toegeeft. ‘Erdogan controleert zowat het volledige Turkse medialandschap,’ zegt Amanda Paul, Turkijekenner bij het European Policy Centre. ‘Als de vorige verkiezingen eerlijk waren verlopen, had Erdogan die perfect kunnen verliezen.’

Verdeelde oppositie

Erdogan deed de uitspraken in de context van de lokale verkiezingen die op 31 maart plaatsvinden. Hoewel hij bij die verkiezingen geen kandidaat is, voert de president enthousiast campagne voor zijn partij. Bij de vorige lokale verkiezingen in 2019 leed de AKP zowel in Istanbul en Ankara als in Izmir een pijnlijke nederlaag. Vooral het verlies van Istanbul, waar oppositiekandidaat Ekrem Imamoglu toenmalig AKP-premier Binali Yilidirim versloeg, was voor Erdogan ronduit vernederend. Als burgemeester van Istanbul geldt de charismatische Imamoglu als de man die de kemalistische CHP in 2028 terug aan de macht kan brengen.

Vandaag liggen de kaarten voor Erdogan evenwel een stuk gunstiger. Imamoglu ligt in de peilingen nek aan nek met AKP-kandidaat Murat Kurum. Waar de oppositiepartijen in 2019 zich allemaal achter de CHP-kandidaat schaarden, schuiven het conservatieve Iyi en de pro-Koerdische HDP nu zelf een kandidaat naar voren. ‘Het is onwaarschijnlijk hoezeer Erdogan in zijn carrière is geholpen door zijn politieke tegenstanders’, zucht Paul. ‘Opnieuw slaagt de oppositie er niet in zich tegen hem te verenigen.’

Het belang van de burgemeestersverkiezingen in Istanbul kan onmogelijk overschat worden. ‘Ekrem Imamoglu is vandaag de grootste bedreiging voor Erdogans macht’, benadrukt Somer. ‘Hij is de enige politicus die Erdogan en de AKP al drie keer op rij verslagen heeft. Als Imamoglu nu nog eens wint, wordt hij hét alternatief tegen de almacht van Erdogan. Erdogan heeft het zelf met zoveel woorden toegegeven: wie in Istanbul wint, wint uiteindelijk Turkije.’

In die zin dienen Erdogans uitspraken vooral om zijn eigen basis, die niet noodzakelijk warm loopt voor lokale verkiezingen, naar de stembus te jagen. ‘Hij hoopt hen te verleiden om hem nog een laatste keer te helpen’, zegt Somer. ‘Zijn aankondiging dient tegelijk als een soort geruststelling voor de Turken die bang zijn dat Erdogan voor de rest van zijn leven aan de macht zal blijven. Al is het maar de vraag of zij hem nog zullen geloven.’

Schoonzoons

In autoritaire systemen is de machtsoverdracht vaak de achilleshiel. Autoritaire leiders hebben vaak heel wat rekeningen open staan. Bij gebrek aan rechtsstaat en onafhankelijke rechtbanken komen opvolgers maar al te snel in de verleiding om achter hun voorgangers aan te gaan. Een bekend voorbeeld in de regio is het lot van de Kazachse president Noersoeltan Nazarbajev, die in 2019 na 28 jaar alleenheerschappij de macht aan een vertrouweling doorgaf. Nauwelijks drie jaar later werd Nazarbajev genadeloos aan de kant geschoven.

Amanda Paul gelooft niet dat Erdogan na zijn politieke afscheid veel te vrezen heeft. ‘De AKP heeft overal haar mannetjes geposteerd’, aldus Paul. ‘De rechtbanken, de ministeries, de presidentiële administratie: het lijkt wel één grote AKP-octopus. Zelfs als de oppositie na Erdogan weer aan de macht komt, zal het nog jaren duren om al die AKP-mensen uit het gerechtelijke apparaat te weren.’ Bovendien is er ook de vaststelling dat de oppositie uitkijkt naar Erdogans vertrek. ‘Waarom zou je dan moeilijk doen als hij weggaat?’

Er is momenteel geen kroonprins die naam waardig. Lange tijd leek Berat Albayrak, Erdogans schoonzoon die al minister van Energie en minister van Financiën was, in polepositie te liggen voor de opvolging. Maar Albayraks naam raakte bedoezeld toen de Turkse economie onder zijn ministerschap de dieperik in duikelde. Tegenwoordig lijkt Selçuk Bayraktar, een andere schoonzoon van Erdogan, een waarschijnlijkere keuze als mogelijk erfgenaam. Als architect van de bekende Turkse Bayraktar-drone is Bayraktar bekend als een soort Turkse versie van Elon Musk.

Sowieso wordt Erdogans opvolging een moeilijk vraagstuk, besluit Murat Somer. ‘Erdogan heeft zich geïsoleerd, zoals alle autoritaire leiders. Vijftien jaar geleden had Erdogan nog talentvolle politici en gedegen bestuurders om zich heen. Die zijn er nu niet meer, omdat autoritaire leiders zoals hij meer waarde hechten aan loyauteit dan aan competentie. Hij kan niemand meer vertrouwen.’