Ensaf Haidar, vrouw van veroordeelde Saudische blogger Raif Badawi: ‘Práát met Saudi-Arabië’

De Saudische politieke blogger Raif Badawi werd in 2014 veroordeeld tot 10 jaar cel en 1000 zweepslagen. Zijn vrouw, Ensaf Haidar, vraagt de Europese leiders maar één ding: dat ze de Saudische leiders aanspreken over de mensenrechtensituatie in hun land.

Raif Badawi, een van de oprichters van het Saudi Liberal Network, pleitte in zijn blogposts voor vrijheid van meningsuiting, voor meer vrouwenrechten en minder maatschappelijke invloed van religie – tot hij in 2013 werd opgepakt omdat hij daarmee de islamitische waarden zou hebben geschonden. Een jaar later volgde het verdict: een zware boete, tien jaar cel en duizend zweepslagen. Zijn vrouw, Ensaf Haidar, en hun drie kinderen waren Saudi-Arabië toen al ontvlucht. Ze werden uiteindelijk opgevangen in Canada.

Al vijf jaar lang reist Haidar de wereld rond. Om aandacht te vragen voor het lot van haar man en als gezicht van de Raif Badawi Foundation, de stichting waarmee ze zich inzet voor mensenrechten en vrije meningsuiting. We spreken haar in het Brusselse stadhuis, waar ze ontvangen werd door schepen Els Ampe (Open VLD). Ze oogt tenger en kwetsbaar, maar toont zich een stuk onverzettelijker dan begin 2016, toen we haar voor het eerst ontmoetten.

Er is geen sprankeltje hoop op een vervroegde vrijlating, ondanks de zogenaamde liberalisering in Saudi-Arabië.

Hoe gaat het nu met uw man?

Ensaf Haidar: Niet goed. Hij mag me elke week vijf tot tien minuten bellen vanuit de gevangenis – vooraf weet ik nooit wanneer precies. De laatste maanden kun je er niet omheen: hij zit mentaal volledig aan de grond. Er is geen sprankeltje hoop op een vervroegde vrijlating, ondanks de zogenaamde liberalisering in Saudi-Arabië. Hij mist zijn kinderen verschrikkelijk. Hun jeugd gaat voorbij, hè. Toen onze oudste dochter haar papa voor het laatst zag, was ze acht – vandaag is ze vijftien. Onze jongste is elf: zij herinnert zich Raif amper nog.

In januari 2015 gingen de beelden de wereld rond van uw man die de eerste 50 van de 1000 zweepslagen kreeg waartoe hij veroordeeld was. Die geseling heeft sindsdien geen vervolg meer gekregen?

Haidar: Nee. (zwijgt even) Een arts heeft hem nadien onderzocht en concludeerde dat hij fysiek niet in staat was om die straf nog eens te ondergaan. Maar hij moet wel nog ruim vier jaar in de cel blijven. Ook daarna zal hij, in theorie, Saudi-Arabië nog niet uit mogen. Ook de onzekerheid over zijn lot vreet aan hem.

Sinds de voorbije zomer zijn u en uw kinderen Canadese staatsburgers. Heeft dat een verschil voor u gemaakt?

Haidar: Een groot verschil. In de eerste plaats biedt ons nieuwe staatsburgerschap ons meer zekerheid en veiligheid. Sinds we in Canada de Raif Badawi Foundation hebben opgericht, reis ik de wereld rond om aandacht te vragen voor Raif en andere slachtoffers van dictaturen, en dan is een Canadees paspoort toch iets meer dan een vodje papier. En ten slotte is er het mentale aspect: Canada heeft ons opgevangen, mijn kinderen krijgen er alle kansen, ze groeien er in vrijheid op. We voelen ons haast meer Canadees dan de echte Canadezen.

Vreest u nooit dat uw werk als activiste nadelig kan uitdraaien voor uw man?

Haidar: Wat moet ik anders? Raif is gefolterd en zal nog jaren in de cel zitten, omdat hij in zijn blog gepleit heeft voor een langzame liberalisering in zijn geboorteland – niet omdat hij een crimineel is. Er is in mijn ogen maar één oplossing: op plaatsen waar de mensenrechten wél gerespecteerd worden zo veel mogelijk aandacht vragen voor zijn lot en dat van vele anderen. Al die landen die de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens hebben ondertekend, zo veel jaren geleden, kunnen toch niet stilzwijgend blijven toekijken terwijl die rechten elders systematisch worden verkracht?

Mijn man is fysiek niet in staat om nog eens 50 zweepslagen te ondergaan.

Raif is overigens op de hoogte van mijn werk, al kan ik hem aan de telefoon uiteraard niet alles vertellen.

Nadat Canada deze zomer had geprotesteerd tegen de arrestatie van Samar Badawi, de zus van Raif en een vooraanstaand vrouwenrechtenactiviste, verbraken de Saudi’s de diplomatieke relaties met uw nieuwe thuisland. Frustreert het u dat Canada in dezen blijkbaar alleen staat?

Haidar: Absoluut. Daarom probeer ik nu in Europa politieke aandacht te krijgen voor onze zaak. Als wereldwijd veel meer landen geprotesteerd hadden tegen de arrestatie van Samar en Nassima al-Sadah, een andere prominenente vrouwenactiviste, zou Saudi-Arabië veel sneller geïsoleerd raken. Dat land kan moeilijk zijn relaties met de hele Europese Unie verbreken, hè?

De moord op de Saudische journalist Jamal Khashoggi in Turkije is wereldwijd op grote verontwaardiging onthaald. Koestert u toch niet een beetje hoop dat die zaak een breekpunt zal blijken?

Haidar:(denkt lang na) Ik denk dat er misschien wel iets kan veranderen, ja. Maar over de zaak-Khashoggi wil ik eigenlijk niet praten. Het is te gevaarlijk. Ik moet ook aan mijn man denken.

Het Belgische FN Herstal is een van de belangrijkste wapenleveranciers van de Saudi’s: kunnen wapenleveringen een drukmiddel zijn?

Haidar: De diplomatieke relaties verbreken, met een handelsboycot dreigen… Eigenlijk zijn dat vooral politieke spelletjes. Wat ik hier vooral wil bereiken, is dat de 28 EU-lidstaten gaan práten met mijn land. En dat ze het regime duidelijk maken dat het eindelijk de mensenrechten moet respecteren.

Dat lijkt ook voor de meeste Europese landen te veel gevraagd.

Haidar: Inderdaad, en ik begrijp dat niet. Hoeveel moed is er nodig om het met een ander land over de mensenrechten te hebben? Niet veel, lijkt me. De vraag die je aan Saudi-Arabië moet voorleggen, is anders duidelijk: waarom zit Raif Badawi, een blogger die alleen voor wat meer openheid pleitte, in de gevangenis?

Hoeveel moed is er nodig om het met een ander land over de mensenrechten te hebben?

De voorbije jaren leek er stilaan een kentering merkbaar in uw geboorteland: vrouwen mochten plots met de auto rijden, er kwamen opnieuw bioscopen. Betekende dat dan niets?

Haidar: Toch wel. Toen ik in 2012 het land verliet, durfde ik niet eens te dromen dat vrouwen er ooit met de auto zouden mogen rijden. Er ís iets veranderd. Is het niet ironisch dat mijn man in de cel blijft terwijl er net nu ruimte lijkt te komen voor een aantal van de hervormingen waarvoor hij pleitte?

Tezelfdertijd bereiken me tegenstrijdige berichten uit het land. Het is niet altijd duidelijk wat realiteit is en wat perceptie. Maar goed, daarover wil ik het liever niet hebben in de media.

Leeft u, na wat er in Turkije is gebeurd, meer in angst dan de voorbije jaren? Als de zaak-Khashoggi iets heeft aangetoond, dan wel dat kritische stemmen nergens veilig zijn voor het Saudische regime.

Haidar: Er zijn landen waar ik sowieso niets te zoeken heb. Ik kijk dus wel een beetje uit, ja. En natuurlijk is het lastig, maar voor Raif is het oneindig veel zwaarder.

Ik ben niet bang voor wat mij zou kunnen overkomen. Ik weet goed wat ik doe en voor wie ik het doe. Maar bang voor mijn kinderen ben ik wel, ja. Gelukkig kan ik in Canada terugvallen op een aantal mensen die bijna familie geworden zijn, en die voor hen zorgen als ik in het buitenland zit. Maar je weet natuurlijk nooit.