‘Eindelijk, de desillusie: de grote waarden, die hadden wij in Europa toch uitgevonden?

We bevinden ons op een historisch moment, niet enkel door het gigantische onrecht in Gaza, maar ook doordat we in het licht van dat onrecht de fundamenten van onze democratie zien instorten.

Mensenrechten, rechtstatelijkheid en democratie, ik ben opgegroeid met het idee dat dat de exportproducten van Europa waren. Wij hadden ze uitgevonden, wij streden ervoor. Vanuit die morele superioriteit leerde ik naar de wereld kijken. Oorlog, dat was iets voor in arme landen, hier waren wij pacifist.

Natuurlijk kreeg dat geloof met de tijd stevige deuken. Je hoeft niet veel verder dan het Klein Kasteeltje te kijken om te zien dat we die Europese waarden slechts selectief toepassen, en wie langs een standbeeld van Leopold II loopt, begrijpt dat we met die zogezegde morele overtuigingen wel heel gewelddadig kunnen zijn.

Maar de laatste weken werd ik geconfronteerd met hoezeer ik blijkbaar toch vertrouwde op het Europa dat mij is verkocht. De verbazing, de woede, de schaamte en het verdriet dat mij en velen overviel bij het volgen van de genocide in Gaza en de geopolitieke reactie daarop, verraadden dat ik wilde geloven in dat beeld van het Westen. Dat ik toch hoopte te kunnen vertrouwen op de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens of de Verenigde Naties, op een soort integriteit van onze volksvertegenwoordigers.

Die hoop voelt nu naïef, en van dat vertrouwen blijft weinig over. Want wie durft dit nog een rechtsstaat te noemen als het internationale recht zo flagrant overboord wordt gegooid? Wie durft in pacifisme te geloven als het platte pacifisme van de EU gebruikt wordt als alibi voor massamoord en manier om verzet te demoniseren? Wie durft onze mensenrechten toe te vertrouwen aan politici die mensenrechten slechts af en toe belangrijk vinden, als het niet tegen hun belangen ingaat? Wie gelooft nog in vrije meningsuiting wanneer ‘deze mensen mag je niet vermoorden’ als een controversieel statement wordt gezien? Wanneer buschauffeurs er hun job door verliezen en leerkrachten gevraagd wordt er stil over te zijn. Wat blijft van democratie over als de stem van het geld primeert op die van het volk? Als de macht koppig het narratief van de macht blijft uitdragen, ondanks betogingen, petities en stakingen?

We bevinden ons op een historisch moment, niet enkel door het gigantische onrecht in Gaza, maar ook doordat we in het licht van dat onrecht de fundamenten van onze democratie zien instorten. Dat we de ‘westerse waarden’ en de instituten die ze uitdragen ontmaskerd zien. Wie oplet wordt wakker in een andere wereld. En misschien is dat goed, want in deze wereld zitten we gevangen, en is niemand vrij tot we dat allemaal zijn.

Martha Balthazar is theatermaakster. Haar column verschijnt tweewekelijks.