Einde van omstreden ‘Title 42’ in de VS: nieuwe migratieaanpak kent chaotische start

Vannacht liep in de VS ‘Title 42’ af, een regeling die het sinds 2020 mogelijk maakte om de meeste migranten en asielzoekers op basis van covid-risico’s terug te sturen. De nieuwe aanpak, die migranten wil weghouden van de grens, kent een moeizame, onzekere start.

In El Paso, Texas, een grensstad die gemiddeld vrij positief reageert op de in- en doorstroom van nieuwkomers, heeft burgemeester Oscar Leeser voor de tweede keer in zes maanden tijd de noodtoestand uitgeroepen. In december vorig jaar werd de opvangcapaciteit al zodanig overschreden dat honderden migranten in de vrieskou buiten de nacht doorbrachten. Ook op dat moment was het de bedoeling dat ‘Title 42’ zou aflopen, maar na actie van Republikeinen besliste het Hooggerechtshof tot een verlenging van de maatregel. In de nacht van 11 op 12 mei Amerikaanse tijd, om 6 uur in de Belgische ochtend, was het eindelijk afgelopen met een regel die onder Donald Trump werd geïntroduceerd. Trump had covid aangegrepen om migranten en asielzoekers op medische gronden uit het land te houden. De ploeg van Joe Biden, die officieel tegen de maatregel gekant was, liet hem zolang ze kon in voege. In de loop van drie jaar werden op basis van ‘title 42’ plusminus 2,8 miljoen migranten en asielzoekers aan de grens teruggestuurd.

Straatslapers

De opvangcrisis van december 2022 was, zeggen plaatselijke verantwoordelijken, klein bier in vergelijking met de humanitaire crisis die zich eind april in El Paso ontwikkelde. Er was dan wel geen vrieskou meer, maar nu brachten tot 2000 migranten de nacht op straat door. De meesten hadden illegaal de grens overgestoken.

Het merendeel van de straatslapers bevolkte de straten rond de Heilig Hartkerk. Om en bij 850 mensen sliepen bij een vestiging van de ngo Opportunity Center for the Homeless, die noodoproepen verspreidde omdat ze de monden in en buiten de ngo niet langer drie keer per dag kon voeden. In de hitte van april-mei werd ook hygiëne een probleem. Mensen sliepen op centimeters van stinkende noodtoiletten.

Burgemeester Leeser gewaagde op dat moment, op basis van informatie die zijn Mexicaanse collega aan de andere kant van de grens hem doorspeelde, van potentieel 35.000 migranten die in Juarez wachtten op een kans om de grens na 11 mei over te steken.

(Lees verder onder de preview)

Dinsdag waren de straatslapers in El Paso ineens verdwenen. Federale diensten hadden pamfletten uitgedeeld waarbij de migranten de felle aanbeveling kregen zich te registreren. Zo niet riskeerden ze een gevangenisstraf op basis van ‘Title 8’, de oude en opnieuw afgestofte wet, die illegale grensovertochten strafbaar stelt. Ook zouden ze, als ze betrapt werden, na hun uitzetting vijf jaar lang niet in aanmerking komen voor migratie naar de VS.

Dat had een dubbel effect. Vele honderden registreerden zich, en kregen in de meeste gevallen met hun registratie de mogelijkheid door te reizen in de VS, in afwachting van de afwikkeling van hun procedure. De restgroep had er geen vertrouwen in en verdween op eigen houtje, zonder papieren, in de illegaliteit.

De burgemeester kon woensdag op zijn persconferentie wel gewagen van twee positieve punten. Niemand was nog verplicht om buiten te slapen. En bij een nieuw bezoek aan zusterstad Juarez bleken er ineens veel minder migranten te wachten op een overtocht naar de VS. Het waren er 5000 tot 8000, zei hij, hooguit 10.000. Die andere 25.000 zouden zich al aangemeld hebben bij de VS-grensautoriteiten.

De stad, kondigde hij ook aan, had ruim 2000 extra opvangplaatsen klaar voor migranten die vanaf 12 mei zouden toestromen en een officiële procedure zouden beginnen. Die opvangplaatsen waren er onder andere in de school waar hij zijn persconferentie hield. Bedoeling was dat nieuwkomers niet langer dan 24 tot 72 uur in de opvang zouden doorbrengen, en waarbij de maatschappelijk werkers ten gronde, zei een medewerker van de burgemeester, ‘reisagenten zouden zijn, bij gebrek aan een beter woord’. Ze zouden de nieuwkomers gidsen in de richting van hun gewenste bestemming. Verreweg de meeste migranten, aldus de burgemeester, hebben voldoende geld om zelf een ticket te betalen, en voor de anderen zou er een oplossing gezocht worden.

Niet dat de burgemeester optimistisch was. ‘We kunnen niet zeggen dat het ergste voorbij is. We weten dat het niet voorbij is.’

El Paso is maar één stad aan een grens die 3200 kilometer lang is. Zelfs als de toestroom in El Paso onder controle zou zijn, betekent dat nog niet dat het elders ook zo is.

Leeser: ‘Iemand vroeg me onlangs: “Waar lig je wakker van?” Het gebrek aan licht houdt me wakker. Ik zie geen licht aan het eind van de tunnel.’

Iedereen weet, zei hij dat de federale wetgeving moet aangepast worden. ‘We weten dat het systeem niet werkt. Het Congres moet maatregelen goedkeuren, en de impasse van onenigheid doorbreken. Zoals nu kan het niet eeuwig blijven doorgaan.’

Wel en wee van de asielapp

Dat was donderdag ook de teneur tijdens een persbriefing in het Witte Huis door minister van Binnenlandse Veiligheid Alejandro Mayorkas. ‘Onze huidige situatie is het resultaat van het feit dat het Congres een aftands migratiesysteem al ruim twee decennia laat voortbestaan, ondanks algemene overeenstemming dat we wanhopig een wettelijke hervorming nodig hebben.’

De bedoeling van de persbriefing was te tonen hoe fors de ploeg Biden zal optreden tegen illegale migratie, maar Mayorkas’ ontelbare verwijzingen naar wettelijke onmogelijkheden en nog niet gerealiseerde plannen ondermijnden die doelstelling.

Dit zei hij eerst: ‘Wie na middernacht aan onze zuidelijke grens komt, zal geacht worden niet in aanmerking te komen voor asiel en bloot te staan aan zwaardere straffen voor wie illegaal het land inkomt. Daarbij minimaal een verbod om de komende vijf jaar opnieuw het land in te komen en mogelijk gerechtelijke vervolging’.

Dat asielzoekers niet meer in aanmerking komen, heeft te maken met de nieuwe asielapp, die gebruikers in staat moet stellen om hun aanvraag af te werken vanuit het buitenland, waarna ze in principe een vliegreis naar de VS moeten nemen.

Het tweede onderdeel, dat migranten die illegaal het land inkomen, zwaarder gestraft kunnen worden, wordt mogelijk door de heractivering van ‘Title 8’.

‘Ik wil glashelder zijn’, aldus Mayorkas, ‘Onze grenzen zijn niet open. Mensen die onwettig of zonder wettelijke basis tot verblijf de grens oversteken, zullen een snelle procedure doorlopen en verwijderd worden.’  

In de meeste gevallen, zei de minister, zullen mensen snel teruggestuurd worden: na dagen, weken, of hooguit een maand.

Tijdens de vragenronde werden volop gaten geschoten in dat betoog.

De regering Biden wil migratie mogelijk maken via regionale verwerkingscentra doorheen Latijns-Amerika, en zo ‘meer wettelijke kansen’ op migratie creëren en een toestroom vermijden aan de VS-grens van mensen die niet in aanmerking komen voor legale migratie. Maar die verwerkingscentra zijn er nog niet. Het aantal asielaanvragen via de app ligt hoger dan wat de administratie kan verwerken. Plaatselijke tv-zenders tonen hoe asielzoekers aan de Mexicaanse kant van de grens urenlang en vergeefs proberen om in te loggen op de app.

De opvangcapaciteit aan de grens is beperkt. In El Paso zouden ruim 6000 migranten in een gesloten kamp wachten op de eerste stappen in hun procedure. In interne nota’s liet het hoofd van de grenspolitie weten dat bij overbevolking in de grenskampen kandidaat-migranten kunnen vrijgelaten worden. Ze zouden zich dan op woord van eer moeten terugmelden voor de verdere procedure.

En hoe geloofwaardig is een snelle procedure als de rechtbanken nu al een achterstand hebben van 2 miljoen migratiezaken?

Mayorkas kon zuchten en nog eens verwijzen naar het ontbreken van een goede wetgeving en financiering. Hij zegde ook dat er vorig jaar een recordaantal mensen was uitgewezen, 1,4 miljoen, en dat een nieuw akkoord met Mexico het gemakkelijker maakt om mensen terug te sturen.

Maar hij gaf ook aan dat er op dit ogenblik wellicht grote aantallen migranten op de grens afkomen, en dat het een lastige periode wordt. Er zijn ‘20 miljoen ontheemden in ons halfrond’. Vele van die ontheemden zien de VS als hun droombestemming.

Onzekerheid

Natuurlijk ben ik bezorgd, zegt John Martin, die in El Paso ngo Opportunity Center for the Homeless leidt. ‘We bereiden ons op het ergste voor. We weten niet wat er op ons afkomt. We weten niet hoeveel mensen er komen, en wat de procedure is die zal gevolgd worden. Laat de federale overheid de migranten weer los op straat? Worden wij dan geacht om voor opvang te zorgen en krijgen we weer mensen die op straat moeten slapen? Of gaat er een procedure aan vooraf en is er eerst registratie nodig? En zullen de migranten dan gegidst worden naar opvang?’

Is het niet hallucinant dat hij 5 uur voor ‘title 42’ afloopt, niet op de hoogte is van de gang van zaken?

‘Ik wil niemand iets verwijten. Iedereen is van goede wil’, zegt Martin, ‘Maar ik hoop dat de dingen ordentelijk verlopen’.