Einde van een abortuskliniek in North Dakota: ‘Ik ben doodsbang voor mijn land’

Over enkele weken moet de enige abortuskliniek in de staat North Dakota de deuren sluiten. Directrice Tammi Kromenaker wil tegen dan, of toch ‘zo snel mogelijk’, een kliniek openen over de grens, in de staat Minnesota. ‘Ik kan alleen maar hopen dat dit een verschil zal maken in het stemhokje.’

Na de uitspraak van het Amerikaanse Hooggerechtshof van vrijdag ging in South Dakota het verbod op abortus al enkele uren later in. Het staatsparlement van buurstaat North Dakota had in 2007 beslist dat er bij een wijziging in de federale wet een overgangsperiode zou komen van dertig dagen. Dertien Amerikaanse staten hebben zulke ‘trigger laws’. Na het schrappen van Roe vs. Wade leidt zo’n ‘trigger law’ automatisch tot een verbod op abortus, onmiddellijk of met korte overgang.

Tammi Kromenaker (50), directrice en eigenares van de Red River Women’s Clinic in Fargo, was niet verrast door de uitspraak van het Hooggerechtshof. Begin mei lekte nieuwssite Politico al een versie van het vonnis en dat had haar tijd gegeven om voorbereidingen te treffen. Ze had scotusblog.com aanstaan op haar werkcomputer, een blog die de beslissingen van het Hooggerechtshof ongeveer live meldt. Vrijdag werd duidelijk dat het hof de federale bescherming voor het recht op abortus had geschrapt.

‘Ik schreeuwde het uit’, zegt Kromenaker. ‘Je verwacht het en toch krijg je nog een klap in je gezicht.’ Op vrijdag gebeuren geen ingrepen in de abortuskliniek. ‘Er waren twee medewerkers in het gebouw. We waren overstuur, huilden, tierden, maar vrijwel meteen liepen er telefoontjes binnen. Ik nam op. Het was een patiënte die een afspraak wilde maken. Ze had geen besef van wat er in Washington was gebeurd. Ik verbeet me en maakte de afspraak. Zolang het kan, doen wij gewoon voort – dat was het plan. Volgens de oude wet moeten we een aantal voorwaarden voorlezen aan patiënten. Dat er een wachtperiode is van 24 uur, bijvoorbeeld. Dat tekstje begint telkens met: “De staat North Dakota vereist…” Ik had het gevoel dat ik stikte.’ De vereisten van de staat verdwijnen nu, samen met het recht op abortus.

Antiabortusmensen denken: nu de wet veranderd is, zullen die kinderen gewoon geboren worden. Maar zo zal het niet gaan.

Tammi Kromenaker, directrice Red River Women’s Clinic

Overstuur is Kromenaker nog altijd. Zaterdag legde ze haar telefoon weg, en ze reageerde zich af in haar tuin. ‘Ik moest een paar uur uitpuffen.’ Zondag was ze klaar voor interviews. ‘Ik kan er weer tegen’, zegt ze. ‘Het zal nodig zijn.’ Hoe waren de reacties na de beslissing? ‘We werden overstelpt met sympathie- en steunbetuigingen. Mensen boden hun diensten aan op alle mogelijke niveaus. Ze wilden patiënten escorteren. Ze wilden helpen met IT of onderhoud. Ze boden hotelpunten aan om de reis van patiënten goedkoper te maken. Er was over de hele lijn goodwill.’

‘Donderdag heeft een sympathisant een GoFundMe-pagina opgezet. Dat levert waanzinnige bedragen op. Na drie dagen hebben we al zowat een half miljoen dollar binnengekregen (474.000 euro, nvdr). Ik moet soms even checken dat het echt zoveel is. Ik kan het niet geloven.’

Kromenaker zei al eerder dat ze vrouwen die een abortus nodig hebben niet in de steek zou laten. Ze kondigde in de plaatselijke pers de oprichting aan van een abortuscentrum in Moorhead, in de staat Minnesota, net over de Red River, enkele kilometers van de Red River Women’s Clinic. Minnesota heeft een solide abortuswetgeving, de burgemeester van Moorhead is de nieuwe kliniek gunstig gezind. Het was de bedoeling dat ze klaar zou staan in Moorhead op het moment dat het verbod op abortus in North Dakota inging. Het zou geen verhuizing worden, zei ze enkele weken geleden. Ze zou de vestiging in Fargo houden – om te tonen dat ze de staat North Dakota niet losliet en dat bij de eerste gelegenheid de oorspronkelijke kliniek weer zou opengaan.

Nu geeft Kromenaker toe dat ze destijds misschien te snel had gesproken. Zowel de oude als de nieuwe kliniek is een privé-initiatief. ‘We deden ons sterk voor maar de realiteit was anders. We hebben in Moorhead een gebouw gevonden waar veel werk aan is: we moeten het dak herstellen, het sanitair en de waterleidingen onder handen nemen, een omheining plaatsen zodat de antiabortusbetogers onze patiënten niet kunnen lastigvallen. We wisten niet of we de hypotheek op het gebouw konden betalen. Mijn echtgenoot en ik probeerden te becijferen hoeveel omzet we nodig hadden om de schulden van onze lening terug te betalen. We kwamen er niet uit, zelfs niet als we een groot deel van het huis zelf zouden opknappen.’

Met het GoFundMe-geld wordt het oorspronkelijke plan weer realistischer. ‘Het absolute doel is dat er geen onderbreking komt in onze dienstverlening. We zullen dag en nacht werken. Met het geld van GoFundMe kunnen we hulp inschakelen. We hebben morgen een afspraak met een loodgieter. De overgangsperiode van dertig dagen is nog niet begonnen. De attorney general (minister van Justitie, nvdr) van North Dakota moet eerst bevestigen dat met de uitspraak van het Hooggerechtshof de voorwaarden voor de “trigger ban” zijn vervuld. Alle extra dagen helpen.’

‘Het is de duivel’

Aan de andere kant van het politieke spectrum zit Gary Artz (77). Hij is de plaatselijke leider van North Dakota Right to Life, de grootste antiabortusorganisatie in de staat. Aan de telefoon is hij opvallend terughoudend. ‘Mijn gedachten zijn bij de miljoenen kinderen die niet geboren zijn sinds Roe vs. Wade in 1973 werd goedgekeurd.’ 60 miljoen kinderen, zegt hij, die gedood zijn voor ze geboren werden. Over dat cijfer bestaat geen overeenstemming.

‘Natuurlijk ben ik blij dat er nu in het land minder abortussen zullen zijn, en dat North Dakota geen abortuscentrum meer zal hebben. We hebben altijd betoogd dat het leven bij conceptie begint en dat Roe vs. Wade, dat levensvatbaarheid als criterium hanteerde, fout zat. Nu krijgen we na 49 jaar eindelijk gelijk.’

Dat is geen reden tot vieren? ‘We moeten realistisch zijn. Dit is gevoelige materie. De tegenpartij voelt haar gelijk net zo sterk als ik. We moeten onze overwinning niet te breed uitsmeren, geen zout in wonden strooien. We moeten het ook niet persoonlijk maken. Het zijn niet de mensen die onze tegenstander zijn. Het is de duivel die hen misleidt. Dat geloof ik even sterk als ik geloof dat het leven begint bij de conceptie en heilig is vanaf de conceptie.’

Heeft hij ook begrip voor de concrete noden van vrouwen? Vrouwen worden verplicht kinderen te baren, maar de maatschappij biedt geen opvang, geen adoptie, geen zwangerschapsverlof. Om nog te zwijgen van incest en verkrachting. ‘Je maakt geen kwaad goed met een abortus. En adoptie is zeker wél mogelijk. Kandidaten staan aan te schuiven, ook voor kinderen met een handicap. Op dat gebied zijn wij heel actief. We hebben lange wachtlijsten met mensen die niets liever willen dan adopteren.’

‘Over de andere punten valt te discussiëren. Het klopt misschien dat de voorzieningen er niet zijn, maar dat is geen reden om een leven te beëindigen. Dat ze me overtuigen dat er sociale maatregelen nodig zijn, en ik word hun bondgenoot. Weet je wat me blij maakt? Ik ben katholiek. Ik lees nu dat antiabortusgroepen in Italië onze overwinning ervaren als iets wat hen moed geeft om een tandje bij te zetten. Ik weet dat ze veel weerstand ondervinden. Alles wat hen helpt, is meegenomen.’

Wat wordt nu het doel van zijn vereniging? ‘Voor North Dakota is het probleem abortus van de baan. We zullen ons op andere dingen concentreren.’ Zoals? ‘Infanticide en euthanasie.’

Met infanticide duidt Artz vooral op heel late zwangerschapsonderbrekingen, zoals die in sommige staten occasioneel gebeuren. Dat is niet meteen een probleem in North Dakota, waar abortus kon tot 16 weken zwangerschap. Maar hij vreest dat vrouwen uit de staat misschien elders heel late abortussen zullen hebben. Euthanasie is voor hem ook een probleem. ‘De laatste acht jaar zijn er in deze staat vier wetsvoorstellen ingediend die levensbeëindiging willen reglementeren.’ Daar zal zijn vereniging zich nu met de vrijgekomen energie tegen verzetten.

Voor North Dakota is het probleem abortus van de baan. Wij concentreren ons nu op andere dingen, zoals infanticide en euthanasie.

Gary Artz, voorzitter North Dakota Right to Life

Gaat hij in Moorhead protesteren tegen het nieuwe abortuscentrum? ‘Ik persoonlijk niet. Sommige van onze leden zullen dat ongetwijfeld wél doen, maar ik concentreer me op deze staat.’ Aan het abortuscentrum in Fargo ging hij wel af en toe protesteren, zegt hij.

Volgend doelwit: Californië

Andere tegenstanders van abortus zien het breder. Dat bleek twee weken geleden aan de Red River Women’s Clinic. Op woensdag vinden de abortussen plaats en proberen betogers vrouwen op het laatste nippertje op andere gedachten te brengen. Het was geen aangename confrontatie. Patiënten snelden met gebogen hoofd voorbij de ongewenste toeschouwers. Vrijwilligers van de kliniek, escorts, garandeerden een on- gehinderde doortocht voor die patiënten. Ze zijn gehuld in regenbooghesjes, zijn in grotere getale aanwezig dan de demonstranten en verdedigen de deur tegen ongewenste indringers.

Als er een kleurspectrum is dat de manifestanten niet genegen zijn, dan is het de regenboog, zei directrice Kromenaker die dag. Bij de manifestanten waren er die baden voor de ongeboren vrucht, er was er een die patiënten verwijten toesnauwde, er was iemand die hen confronteerde met een grote poster van een bloedige foetus.

Anderen maakten een praatje vanonder hun borden. Ze proefden de overwinning al, na het lek in Politico. Zij stonden, in tegenstelling tot Gary Artz, wel te trappelen om ook in Moorhead te manifesteren, met hernieuwd enthousiasme, hernieuwde zegedrift. ‘Ieder manifesteert op zijn eigen manier’, zei Dave Foerster (72) over de schreeuwer aan de ingang die vrouwen van moord beschuldigde. ‘Ik zou het zo niet doen. God is liefde. Maar het is een moeilijke lijn. Je wilt die abortus op elke mogelijke manier stoppen. Jezus zou hier ook staan om het ongeboren leven te verdedigen. Zo’n vrucht heeft toch niets misdaan. Waarom dan aborteren?’

Zijn wat jongere buur, Jerry Hillberg (57), wilde het manifesteren niet tot Moorhead beperken, al zeker niet nu het Hooggerechtshof de kant kiest van de manifestanten. ‘Dit is een land dat gefundeerd is op het christendom, op God, op Jezus. We moeten weer meer volgens de Bijbel leven. We hebben nu momentum, we moeten doordrukken. We moeten staat per staat zover krijgen dat ze abortus verbieden. Tot de meest progressieve staten. Tot Californië toe. Dat is het volgende programmapunt.’

Tien meter verder kon een escort haar frustratie nauwelijks verbergen: ‘Ze hebben de mond vol van vrijheid en compassie, van zelfbeschikking. Maar als een vrouw de vrijheid wil om een zwangerschap te onderbreken: ho maar! In hun wereldbeeld wordt vrijheid beperkt tot mannen. En ze denken dat hun God nog altijd de wet voor iedereen mag voorschrijven.’

‘Doodsbang’

Twee weken geleden was Kromenaker nog redelijk optimistisch. ‘Je kunt geen abortuscentrum in North Dakota runnen zonder een beetje optimisme’, zei ze toen. Of ook: ‘Als de slinger ver doorslaat, kan hij niet anders dan weer de andere kant opgaan.’

Nu de beslissing is gevallen, is ze dat optimisme goeddeels kwijt. ‘Ik ben doodsbang voor mijn land. Wat rechter Clarence Thomas in zijn bijdrage aan de opinie van het Hooggerechtshof schreef over anticonceptie, huwelijk tussen personen van hetzelfde geslacht, en zelfs seksuele relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht, baart me grote zorgen. Die rechten moeten volgens hem nu ook ter discussie gesteld worden.’

‘Een kleine groep mensen stuurt dit land op het verkeerde pad. Dit is niet waar de grote meerderheid voor staat. Ik kan alleen maar hopen – en daar blijf ik dan wel optimistisch – dat het een verschil zal maken in het stemhokje. We moeten het schip van koers doen veranderen. In het verleden was abortus voor de Democraten geen electoraal winpunt. Wellicht omdat mensen wanneer ze stemmen aan concrete dingen denken. En abortus is alleen concreet als je er zelf een nodig hebt. Ik hoop van harte dat dat nu anders wordt, en dat abortus, zoals president Joe Biden zei, voor het komende decennium op het stembiljet zal staan.’

Ze komt weer bij haar te ver doorgeslagen slinger terecht. ‘Wie tegen abortus is, heeft de kwestie altijd gebruikt om macht te verwerven. Ze hebben hun belofte nu ingelost. Ze hebben binnengehaald wat ze beloofd hebben. Wat nu? Ze zullen met andere beloftes en standpunten en doelstellingen moeten komen. Zoals de dingen die Thomas aankaartte. Ik hoop dat ze daarmee zwaar verliezen.’

Kan er in North Dakota iets veranderen op politiek gebied? ‘Niet onmiddellijk. Ons parlement heeft een conservatieve supermeerderheid. Die krijg je niet meteen weg. Dat is de tragedie: er zal veel tijd nodig zijn om het schip te keren, en in die tijd zullen zwangere vrouwen de dupe zijn. Vrouwen uit lagere inkomensgroepen zullen met weerstanden te maken krijgen die ze nooit eerder gezien hebben. Er komt een gezondheidscrisis op ons af. De sterfte onder vrouwen zal spectaculair stijgen.’

‘Antiabortusmensen schijnen te denken: nu de wet veranderd is, zullen die kinderen gewoon geboren worden. Zo zal het niet gaan.’ Er komen weer illegale abortussen? ‘Ja, en voor kinderen die wel geboren worden, is er niets. Geen dienstverlening, geen opvang, geen sociaal netwerk om een kind goed op te voeden. Er is geen betaald ouderschapsverlof. Dat zijn allemaal dingen die patiënten in overweging nemen als ze bij ons langskomen met een onverwachte zwangerschap. Als al die voorzieningen er wél waren, zouden veel vrouwen hun zwangerschap niet afbreken.’

Ongeschikt als ouder

Kromenaker komt zelf uit een conservatief katholiek nest. Na een vrijage met een born-again protestant werd ze zelfs radicaal antiabortus, of pro life zoals dat in de VS heet. ‘Ik had als eerstejaars student antiabortusstickers op mijn kamer.’ Ze las antiabortusboeken als vakantieliteratuur. Haar ommezwaai duurde maar enkele minuten. Een goede vriendin werd zwanger. ‘Ik wist meteen: deze persoon is helemaal ongeschikt om nu al een ouder te worden. Ik hoefde daar niet over na te denken: ik stuurde haar geld en hielp haar. Dat was de juiste beslissing. Zo is het begonnen.’

Als student deed ze vrijwilligerswerk en later betaald werk in een abortuscentrum, en toen dat sloot, werd ze in 1998 directrice van het nieuwe centrum. Sinds 2016 is ze ook eigenaar van de Red River Women’s Clinic.

Tot nu waren er om en bij de 1200 abortussen per jaar in Fargo. Kromenaker vermoedt dat het aantal patiënten uit andere staten, bijvoorbeeld uit South Dakota, zal toenemen, en dat de kliniek in Moorhead misschien wel twee dagen per week abortusingrepen zal moeten doen in plaats van één. Die extra patiënten zullen verder moeten reizen dan de vrouwen die tot nu kwamen en die soms vier à vijf uur onderweg waren voor de ingreep.

Of haar kliniek in Moorhead er over dertig dagen zal zijn? Dat wil ze niet langer met stelligheid beweren. ‘Maar ze komt er, dat is zeker.’