‘Eerlijke cacao? Niet alleen de lat, ook de bodem moet omhoog’

‘Vandaag vinden letters en figuurtjes hun weg naar vele kinderschoentjes. Tijd om even stil te staan bij de herkomst van al dat lekkers’, schrijven Susanne Boetekees en Koen Van Troos. 

Vandaag vieren we net als ieder jaar Sinterklaas, de hoogmis van onze favoriete zoete zonde. En hier doet de chocoladesector flink aan mee. Letters, figuurtjes van de Sint en zijn trouwe viervoeter, maar ook gewone chocoladerepen vinden in deze tijd hun weg naar kinderschoenen en menig volwassene. Tijd om even stil te staan bij de herkomst van al dat lekkers, en bij de gekende problemen van de cacaoboeren en boerinnen waaraan Fairtrade al jaren het hoofd probeert te bieden. Bedrijven overtuigen om samen te werken aan betere toekomst voor cacaoboeren dankzij eerlijke handelsvoorwaarden, is zeker niet altijd even makkelijk. Het huidige systeem is er dan ook op gericht boeren zo weinig mogelijk te betalen. In die dramatische race-to-the-bottom is juist de bodem het probleem. De bodem moet omhoog.

Lage prijzen, hoge kosten. Ook voor cacaoproducent.

De inflatie waar we wereldwijd mee kampen zorgt voor een stijging van de prijzen van onze dagelijkse levensbehoeftes. Zo ook in West-Afrika, waar veel cacaoboeren al onder de armoedegrens leven. De kosten voor levensonderhoud met name in Ivoorkust, zijn met 14 procent gestegen en de productiekosten voor de cacaoteelt zijn helemaal losgeslagen. De prijzen voor kunstmest bijvoorbeeld, stegen met wel 50 tot 60 procent. Je hoeft geen wiskundige te zijn om te begrijpen dat dit producenten alleen maar verder in de armoede drijft. En armoede is de belangrijkste oorzaak voor kinderarbeid en ontbossing. 

De prijs, de prijs, de prijs

Aan de problemen van de cacao producenten wordt al jaren gewerkt. Met behulp van programma’s en projecten van onder meer het bedrijfsleven doen boeren.innen hun best om productiever te worden, duurzamer te produceren, kinderarbeid aan te pakken en om meerdere inkomensbronnen aan te boren. Die investeringen zijn belangrijk, maar missen hun doel als aankooppraktijken van het bedrijfsleven niet verbeteren. Goede aankooppraktijken, waaronder een eerlijke prijs, maar ook afspraken met boeren over aankoop voor de lange termijn, zijn absolute voorwaarden voor een duurzame cacaosector.

Onlangs kondigde Fairtrade haar ‘Cocoa Price Differential’ aan voor Fairtrade gecertificeerde cacao uit Ivoorkust, voor de inkoop tussen 1 oktober 2022 en 31 maart 2023. Dat is het prijsverschil tussen de door de overheid bepaalde prijs en de Fairtrade minimumprijs dat betaald moet worden om boeren ten minste in staat te stellen om uit de kosten te raken. “Het prijsverschil tussen Fairtrade en niet-Fairtrade cacaobonen is nu wel heel erg groot”, aldus een cacaohandelaar in reactie. En dat klopt. Het prijsverschil is momenteel zelfs 41 procent voor cacaobonen uit Ivoorkust. Het is een schrijnend contrast, maar wél de realiteit.

Niet-onderhandelbare handelsvoorwaarden voor eerlijke handel

En het is hoe Fairtrade zich onderscheid van andere duurzaamheid labels of -programma’s. Door in te zetten op niet-onderhandelbare handelsvoorwaarden met als stokpaardjes de Fairtrade minimumprijs (om boeren te beschermen wanneer de wereldmarktprijs daalt) en de aanvullende Fairtrade premie. Andere initiatieven hebben deze voorwaarden niet noodzakelijk in het eisenpakket en laten bedrijven toe duurzaam te ‘scoren’ zonder ook maar iets te veranderen aan hun inkooppraktijken. Niets daarvan bij Fairtrade, waar de minimumprijsvoorwaarden een eerste stap op weg zijn naar een beter inkomen.

Daarom lanceerden Fairtrade en Tony’s Chocolonely al in 2019 de leefbaar inkomen referentieprijs. Het is een prijs die boven de Fairtrade minimumprijs ligt en die een cacaoboer.in voor één kilo cacaobonen zou moeten krijgen om een leefbaar inkomen te kunnen verdienen. In tegenstelling tot de Fairtrade minimumprijs en premie, is het betalen van deze referentieprijs vrijwillig en een directe verantwoordelijkheid van de cacao-industrie. Het is een belangrijke manier om de toegezegde doelstellingen voor een duurzame cacaosector te realiseren, zoals die ook zijn vastgesteld in het Belgische partnerschap voor een duurzame cacaosector, Beyond Chocolate. In de praktijk is het echter (nog) geen business as usual.

Makkelijk gezegd?

En toch is er ook vanalles gaande (mede dankzij Beyond Chocolate). We zijn trots op de Belgische bedrijven die de eerste stap met Fairtrade hebben gemaakt, zoals Galler en recent nog Guylian, het emblematische Belgische chocoladezeevruchten merk dat voluit de omschakeling naar Fairtrade maakte. Daarnaast zijn er inmiddels diverse merken en supermarkten (Tony’s, Oxfam Bite to Fight, Aldi Choco Changer, Lidl Way to Go, Colruyt boni tablet 72%, etc.) die de vrijwillige leefbaar inkomen referentieprijs hebben omarmd. Deze koplopers laten zien dat het betalen van een eerlijke prijs aan cacaoproducenten wel degelijk mogelijk is én haar vruchten afwerpt.

Helaas is er een groot deel van de bedrijven dat nog altijd streeft naar een zo laag mogelijke inkoopprijs, met milieuschade en schendingen van mensenrechten als gevolg. In deze dramatische race to the bottom is juist de bodem onderdeel van het echte probleem.

Bottom up

Juist hier moet wezenlijk iets veranderen. Echte duurzaamheid kijkt naar wat de boer minimaal nodig heeft om een leefbaar inkomen te kunnen verdienen, zodat hij of zij kan investeren in een duurzame toekomst. De lat moet omhoog, maar de bodem evengoed. En wel naar een minimaal niveau dat de industrie zal moeten betalen voor de cacaobonen die ze kopen.

Veel bedrijven beroepen zich op de noodzaak van een ‘level playing field’ ofwel een gelijk speelveld om een stap richting betere inkooppraktijken te kunnen nemen. Wettelijke kaders voor de aanpak van milieuschade en schendingen van mensenrechten in internationale ketens worden dan ook als een belangrijke ontwikkeling gezien. Maar laten we daar niet op wachten en kijken naar wat nú gedaan moet (en kan) worden. De koplopers hebben het al laten zien: niemand hoeft dan ook te wachten met het nemen van de juiste actie om betere levensomstandigheden voor cacaoboeren te realiseren. 

Susanne Boetekees is beleidsdirecteur bij Fairtrade Nederland.

Koen Van Troos is verantwoordelijke PR en advocacy bij Fairtrade Belgium.