Een revolutie broedt in Madagaskar: ‘Onze president verkoopt het land aan de Chinezen’

Zaterdag vielen er vier doden op het eiland voor de zuidoostkust van Afrika tijdens wat de president van Madagaskar ‘niet minder dan een staatsgreep’ noemt. De Europese Unie veroordeelt het geweld in de voormalige Franse kolonie en roept op tot kalmte. Knack was aanwezig.

In Madagaskar, een van de armste landen ter wereld, leeft meer dan tachtig procent van de bevolking onder de armoedegrens van 1,25 dollar per dag. De levensverwachting voor 25 miljoen bewoners ligt iets boven een magere 65 jaar. Ter vergelijking, in België worden mensen gemiddeld ouder dan 81 jaar. Net als vele andere Afrikaanse landen kampt Madagaskar met een bevolkingsexplosie gekoppeld aan een plattelandsvlucht die de economie onder druk zet.

Hoewel de betoging zaterdag op de Avenue de l’Independence voor het gemeentehuis van de hoofdstad Antananarivo officieel verboden was, daagden er toch enkele duizenden betogers op. Agenten en militairen wachtten hen op in pick-ups, op motoren, met of zonder bivakmutsen en kogelvrije vesten. Toen ik enkele uren later een agent al rokend terloops vanop een pick-up traangas zag afschieten op betogers, leek het dat de verzamelde troepenmacht niet moest onderdoen voor mijn beeld van een huurlingenleger.

De betogers werden opgeroepen door parlementsleden van de oppositiepartijen die zich verzetten tegen drie kieswetten die begin april door de twee kamers van het parlement werden goedgekeurd. De oppositie beschuldigt president Hery Rajaonarimampianina ervan haar met deze wetten te willen muilkorven voor de presidents- en parlementsverkiezingen die dit jaar nog zouden moeten plaatsvinden. Een definitieve datum ligt nog niet vast en zelfs het plaatsvinden van de verkiezingen blijft hoogst onzeker.

President Rajaonarimampianina is sinds begin 2014 president van Madagaskar en heeft voorlopig nog niet gezegd of hij zich opnieuw kandidaat zal stellen, al wordt dit wel verwacht. Hij zou de strijd dan moeten aangaan met twee voormalige presidenten: Marc Ravalomanana die president was van 2002 tot 2009 en Andry Rajoelina die Ravolomana met een staatsgreep van de troon stootte en tot de komst van de huidige president de plak zwaaide. Maar de vraag blijft of zij zich kandidaat zullen kunnen stellen, dat was in 2013 alleszins niet het geval.

De huidige president is niet populair bij de bevolking, al bracht zijn aantreden aanvankelijk wel stabiliteit na een politiek erg woelige periode. Bij de inauguratie van Rajaonarimampianina liep het al mis toen hij nagenoeg letterlijk een campagnespeech van voormalig Frans president Nicolas Sarkozy bracht. De misstap versterkte het beeld van de president als marionet van de Franse regering.

De avond voor de betoging werd al bericht dat de president de stad ontvlucht was. ‘Maar dat werd natuurlijk verteld op het radiostation van de oppositie’, lacht Joelina Rasolofo. Hij is al vijftien jaar aan de slag als journalist bij Radio Don Bosco en neemt me met zich mee naar de betoging. Het is een van de grootste radiostations in het land en de enige zender die tijdens de politieke crisis van 2009, waarbij 135 doden vielen en Rajoelina aan de macht kwam, bleef berichten over de situatie in het land. Een pak traangasgranaten van de politie later zal hij me vertellen dat ‘de situatie vandaag erg lijkt op hoe het allemaal begon in 2009’.

Normaal is de Avenue de l’Independence een enorm drukke straat, maar vandaag zijn alle winkels gesloten en werden de deuren gebarricadeerd. Er heerst een gespannen sfeer deze voormiddag. Nagenoeg uitsluitend lokale journalisten lopen nieuwsgierig rond, politieagenten en militairen bereiden zich net als groepjes betogers voor op de strijd om het gemeentehuis.

Alain Patrick is 24 jaar oud en studeert aan de Universiteit van Antananarivo. Hij zegt geen lid te zijn van een politieke partij, maar wou hier toch zijn: ‘Ik ben patriot en hou van mijn land, maar we zijn de corruptie beu. Deze president wil aan de macht blijven en dat dulden we niet.’ Of hij bang is? ‘Neen, wij zijn niet de slechteriken hier.’

De betoging begint met een knal wanneer plots langs een van de zijstraten een grote groep mensen al fluitend en zingend op agenten afstormt en richting het centrale plein trekt. De wapperende vlaggen van Madagaskar worden beantwoord met traangasgranaten die in salvo worden afgevuurd. Het traangas trekt in een wolk door de straat, de betogers beginnen stenen te gooien en een lokale journaliste valt flauw. Ik kom haar later opnieuw tegen. Manoa Raoelii is 24 jaar oud en werkt voor Free FM. Ze werd gegrepen door het traangas, maar is intussen weer bij bewustzijn: ‘Ik weet niet of dit zal escaleren net als in 2009, ik was toen nog piepjong. Maar ik heb dit nog nooit meegemaakt.’

Een grote fles water maakt me populair bij de lokale journalisten en betogers wiens ogen en kelen branden door het traangas. Ik heb zelf een natte zakdoek aan mijn bril gebonden om mijn gezicht te bedekken en ontdek dat azijn op het gezicht smeren het branden tegengaat.

De politie heeft in haar pogingen om betogers uit elkaar te drijven namelijk weinig aandacht voor journalisten en alle communicatie ontbreekt. Enkele groepen betogers worden geleid door parlementsleden van de oppositie die trots hun sjerp dragen en naar het plein marcheren. Ik praat met een van hen wanneer de politie plots traangas recht op ons afvuurt, de dictafoon van een collega vliegt op de grond en iedereen vlucht.

Rossy, geboren als Paul Bert Rahasimanana, is een verkozen parlementslid en de meest bekende Malagassische artiest uit de jaren negentig. Hij leefde een tijdje in zelfgekozen ballingschap in Frankrijk. Net voor het traangas onze richting uitvliegt brult de charismatische man me nog het volgende toe: ‘Ik eis dat de president morgen aftreedt.’

Ik duik even later samen met zelfverklaard presidentskandidaat Alain Andriamiseza van de kleinere oppositiepartij MCDM een cafeetje binnen. Hij bestelt twee espresso’s en steekt meteen van wal. ‘Hier is geen vrije pers. Je hebt zelf gemerkt hoe journalisten hier behandeld worden.’ Ik maak de zakdoek los van mijn bril en knik.

‘De kieswetten waarover het Grondwettelijk Hof zich nog moet uitspreken vertonen dictatoriale trekjes. Ze zijn niet meer dan een middel om kandidaten uit te sluiten van de komende verkiezingen. Wat het Grondwettelijk Hof ook beslist, of de wetten in lijn zijn met onze grondwet of niet, het maakt niet uit. We moeten namelijk dringend een nieuwe grondwet krijgen, een grondwet die de naam waardig is.’

Andriamiseza is een van de politici die de bevolking heeft opgeroepen hier massaal aanwezig te zijn. Hij ziet voldoende redenen voor de betoging: ‘Ons land staat stijf van de corruptie en het nepotisme. Onze president verkoopt Madagaskar aan de Chinezen om zichzelf te verrijken. De mijnbouw verwoest ons land en de lokale bevolking verarmt steeds meer.’ Ik denk terug aan de Chinese opschriften op het materiaal van enkele politieagenten en begrijp zijn frustratie die overigens gedeeld wordt door de meerderheid van de plaatselijke bevolking.

Hij voorspelt dat de regering zal vallen. ‘Wacht maar af, 13 mei is het afgelopen met deze president.’ Het is een symbolische datum. Op 13 mei 1973 trokken duizenden manifestanten naar exact dezelfde plaats in de hoofdstad om de vrijlating te eisen van studenten die gevangengenomen waren tijdens hun pogingen het onderwijs te democratiseren en de hegemonie van de Franse taal te bestrijden. Bijna veertig mensen lieten het leven en het werd het einde van de eerste Republiek van Madagaskar. ‘In tegenstelling tot andere Afrikaanse bevolkingen, kunnen we niet vluchten. We zitten vast op Madagaskar en moeten dus een andere toekomst voor ons land afdwingen.’ Ik neem afscheid en trek opnieuw het plein op.

Wanneer het traangas me later even te veel wordt, kan ik op adem komen bij enkele Zusters van Don Bosco die op de Avenue de l’Independence verblijven. Ik krijg er de kenmerkende gele sinaasappelen uit het land te eten en kan op krachten komen.

Ik zie vanop het balkon hoe betogers zijstraat per zijstraat het plein proberen te bereiken en hun numeriek overwicht willen laten gelden. Meer dan tweehonderd zwaargewapende agenten en militairen zijn er niet aanwezig en de groep betogers zwelt aan. Geroep en gezang kondigt aan langs welke straat de volgende aanval wordt ingezet. Het kat-en-muisspel duurt enkele uren, maar de betogers naderen gestaag het plein en slagen er zelfs in met barricades bepaalde straten ontoegankelijk te maken voor de pick-ups vol traangasgranaten.

Uiteindelijk wordt het gemeentehuis ingenomen en ontwikkelt de betoging zich tot een embryonale staatsgreep wanneer de politie en militairen zich compleet terugtrekken onder luid gelach en gehoon van de betogers. Vanop het balkon van het gemeentehuis wordt de overwinning uitgeroepen en het plein loopt vol met tienduizenden zingende en dansende mensen. Ijsjesverkopers duiken plots op, ze vervoegen de verkopers die al tijdens de betoging papieren gasmaskers aan de man brachten. De protserige fontein voor het gemeentehuis wordt nu gebruikt door betogers om zichzelf te verfrissen, gewonden worden weggedragen en een heus volksfeest barst los.

Ik vervoeg de mensenmassa voor het gemeentehuis. Er wordt tot vijf keer toe in m’n broekzak geknepen, waar enkel de natte zakdoek die me even geleden nog beschermde van het traangas te vinden is. Als enige blanke vorm ik hier voor gauwdieven een prachtig doelwit. Een van hen grijp ik vast: ‘Qu’est-ce que tu cherches mon ami?’ Ik lach en hij druipt af.

De parlementsleden van de oppositiepartijen betreden het balkon van het gemeentehuis en spreken de massa toe, waarna antikoloniale strijdliederen in het Malagasi door speakers knallen. Het hele plein zingt mee.

Er vielen in totaal vier doden, waaronder twee kinderen die bedwelmd werden door het traangas, en een zestiental gewonden. Nieuwe acties zijn reeds aangekondigd door de oppositie en de president heeft met een televisieboodschap gereageerd: ‘Ik roep alle mensen van Madagaskar op om kalm te blijven en de democratie te respecteren. Wat gebeurd is, is niet minder dan een staatsgreep.’ Hij zei ook dat de autoriteiten in de toekomst met nog meer daadkracht zullen optreden. De Europese Unie veroordeelde het geweld en riep de leiders van het land op om zich terughoudend op te stellen en steunt ‘geloofwaardige, transparante en inclusieve presidentsverkiezingen in 2018’.

Terwijl op het balkon parlementsleden van de oppositiepartijen tussen het zingen door de corruptie in het land veroordelen, kruip ik in een taxi en laat ik het volksfeest achter me. Twee politieagenten houden even later de gammele Deux Chevaux tegen. ‘Je hebt je paspoort niet mee?’ Een beetje acteerwerk van de agenten moet laten uitschijnen dat ik in de problemen zit. Ik stap uit en loop naar hen toe: ‘Alors, combien?’ Ze lachen en geven me de hand. Ik betaal elk 10.000 ariary (ongeveer €2,5) en kruip terug in de taxi.