‘Een overwinning van Oekraïne, wat wil dat nog zeggen?’

‘Hoe kan Oekraïne de overwinning veiligstellen als het, laten we eerlijk zijn, de uitputtingsslag momenteel aan het verliezen is?’ vraagt Anton Shekhovtsov. Hij gaat in deze bijdrage op zoek naar de minimale definitie om nog van een Oekraïense overwinning. Wat zijn de doelen van Rusland en van Oekraïne? ‘Een Russische mislukking in Oekraïne is existentieel voor het overleven van een verenigd, democratisch Europa.’

Na de verpletterende overwinning van Donald Trump in de Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn de discussies over het beëindigen van de Russisch-Oekraïense oorlog intenser geworden. Dat is niet verwonderlijk. Tijdens zijn campagne heeft Trump herhaaldelijk gezworen dat hij de oorlog zou beëindigen, en de Russische en Oekraïense leiders aan de onderhandelingstafel zou brengen, zelfs nog vóór zijn inauguratie op 20 januari 2025. In juli 2023 zei hij zelfs dat hij de oorlog “binnen 24 uur” kon stoppen.

In een notendop ging Trumps plan als volgt: zeg tegen de Oekraïense president Volodymyr Zelensky dat hij moet gaan onderhandelen met de Russische leider Vladimir Poetin, en zeg vervolgens tegen Poetin dat hij met Zelensky moet onderhandelen. In beide gevallen was een ‘of anders’-clausule voorzien. Als Zelensky niet wil onderhandelen, zou Trump dreigen om minder Amerikaanse militaire steun te geven. Als Poetin niet wil onderhandelen, zou Trump dreigen om meer Amerikaanse wapens aan Oekraïne te leveren.

De beweringen van Trump leidden tot talrijke geruchten over zijn plan om de oorlog te beëindigen. Deze geruchten – vooral verspreid door leden en sympathisanten van de Republikeinse Partij – leken nauwelijks iets toe te voegen aan zijn campagnebeloften. Ze bieden geen echte oplossingen voor de Russisch-Oekraïense oorlog.

Op dit moment moet de president-elect nog met een inhoudelijk gedetailleerd ‘vredesplan’ komen. Ironisch genoeg lijkt Oekraïne, in tegenstelling tot veel Oekraïne-aanhangers in de EU, voorzichtig optimistisch over Trumps nakende presidentschap.

Vrede in Oekraïne zou echter moeten komen met een overwinning van Oekraïne en een nederlaag van Rusland. Dit is een uiterst ambitieus doel. Tegelijk is duidelijk dat het tegenovergestelde scenario niet alleen tragische gevolgen zou hebben voor het Oekraïense volk, maar ook de westerse liberale democratie onomkeerbaar zou verlammen. Een Russische mislukking in Oekraïne is existentieel voor het overleven van een verenigd, democratisch Europa.

Maar hoe kan Oekraïne de overwinning veiligstellen als het, laten we eerlijk zijn, de uitputtingsslag momenteel aan het verliezen is? Om dit te beantwoorden, moeten we eerst de twee totaal verschillende doelen onderzoeken die zowel Rusland als Oekraïne drijven.

Doelen van Rusland

Het uiteindelijke doel van Moskou in zijn oorlog tegen Oekraïne werd al in april 2008 aangekondigd tijdens de NAVO-top in Boekarest, door Poetin zelf: de uitroeiing van Oekraïne als onafhankelijke staat en natie.

Het eerste deel van zijn doel wil het Kremlin bereiken door Oekraïne te ontmantelen, het grootste deel bij Rusland te voegen en de nauwelijks functionerende overblijfselen over te laten aan Europese buurlanden die historische banden onderhouden. Polen zou de regio’s Lviv, Ivano-Frankivsk en Volyn aangeboden krijgen, Hongarije zou Transkarpatië krijgen en Roemenië Boekovina en Zuid-Bessarabië. Russische functionarissen hebben dit al eerder aangeboden.

Vervolgens zou de Oekraïense natie onder de Russische overheersing vernietigd worden door massale uitzettingen, etnische zuiveringen en brutale russificatie van die Oekraïners die ervoor kiezen om onder de bezetting te leven. Oekraïners in Polen, Hongarije, Roemenië en andere Westerse landen zullen worden geassimileerd en verspreid blijven als statenloze etnische minderheden.

Doelen van Oekraïne

Aan Oekraïense kant is het uiteindelijke doel dan weer om de grenzen van voor de annexatie van de Krim in 2014 te herstellen. Het wil Rusland dwingen om zijn strijdkrachten van het Oekraïense grondgebied terug te trekken en de vijandelijkheden te staken. Het wil ook de Russische oorlogsmisdaden door een speciaal internationaal tribunaal laten vervolgen, en volledig lidmaatschap van zowel de EU als de NAVO krijgen.

Rusland en Oekraïne hebben fundamenteel tegengestelde visies op hoe de oorlog zou moeten eindigen. Geen van beide visies is volledig realistisch op de korte tot middellange termijn, rampscenario’s uitgezonderd. Een meer waarschijnlijke uitkomst van de oorlog ligt tussen deze uitersten in. Maar als geen van beide staten zijn belangrijkste doelen kan bereiken, hoe moeten we een overwinning van Oekraïne en een nederlaag van Rusland dan definiëren?

Superieure vuurkracht

De eenvoudigste definitie is deze: een Oekraïne dat zwaar bewapend is, volledig geïntegreerd is in de EU en beveiligd wordt door ijzersterke garanties van verschillende NAVO-lidstaten. Dit Oekraïne zal niet binnen afzienbare tijd de controle terugkrijgen over de gebieden die het sinds 2014 is kwijtgeraakt. Het zal pas over vele jaren volwaardig lid van de NAVO worden, en het zal waarschijnlijk niet meemaken dat Russische oorlogsmisdadigers door een internationaal tribunaal ter verantwoording worden geroepen.

Hoewel dit verre van ideaal is voor Oekraïne, vertegenwoordigt deze situatie de minimumdefinitie van een Oekraïense overwinning. Het zou het land in staat stellen om zich te concentreren op het hervormen en moderniseren van de staat, terwijl de natie wordt genezen en heropgebouwd. Alles minder dan dit zal de uitkomst van de oorlog in de richting van een overwinning voor Rusland verschuiven. Dat zou Moskou toelaten om terug op kracht te komen, nog meer vechlustige internationale bondgenoten te vinden en zijn maximalistische doelen in Oekraïne verder na te streven. Het zou ook de bredere, destructieve Russische agenda in Europa gaande houden.

Een succesvol, gemoderniseerd en bewapend Oekraïne betekent ook de grootst mogelijke nederlaag die aan een kernmacht als Rusland kan worden toegebracht. De kosten van andere opties, die gunstiger zijn voor Oekraïne en het Westen, zijn waarschijnlijk te hoog.

Maar zelfs de minimumdefinitie van een Oekraïense overwinning, met name de veiligheidsgaranties van de NAVO-landen, vereisen dat westerse landen Europese veiligheid op lange termijn eindelijk ernstig nemen. Daarvoor zullen ze uit hun comfortzone moeten stappen.

Liberale democratie en autocratie zijn verwikkeld in een beslissende strijd over de toekomst van Europa. In zo’n wereld worden politieke vrijheden, burgerlijke vrijheden en de rechtsstaat niet enkel gewaarborgd omdat Europese samenlevingen deze als normen omarmen. Ze worden slechts beschermd en gehandhaafd door superieure vuurkracht.

Anton Shekhovtsov is gastprofessor aan de CEU in Wenen. Hij is auteur van verschillende boeken over de Russische invloed via extreemrechts. Deze column verscheen in het Engels op EUObserver.