De Russische bewegingen aan de Oekraïense grens zorgen voor zenuwachtigheid op het wereldtoneel. Maar volgens Sim Tack, geopolitiek en militair analist bij Force Analysis, is een juiste interpretatie van de feiten broodnodig om escalatie te voorkomen.
Over de afgelopen maand heen werden we overstelpt door berichten over inlichtingen en analyses die erop zouden wijzen dat Rusland zich mogelijks voorbereidt op een militaire invasie in Oekraïne. Satellietbeelden tonen concentraties van militair materieel en op sociale media duiken overal filmpjes op van treinstellen volgeladen met tanks. Ondanks het gewicht dat aan deze inlichtingen wordt gegeven, en de diplomatieke spanningen die er snel op volgden, zijn ze echter gestoeld op een vrij selectieve interpretatie en weergave van informatie.
Het is inderdaad zo dat er momenteel een grote drukte heerst onder Russische militaire eenheden in het Oekraïense grensgebied, maar niet elke militaire verplaatsing wijst daarom ook op een nakende aanval. Terwijl er gesproken wordt over plaatsen waar Rusland militair materieel samenbrengt, worden andere locaties waar de troepenmacht verminderde niet vermeld. Op basis van breder onderzoek van satellietbeelden en andere inlichtingenbronnen blijkt zelfs dat er van een zogenaamde opbouw van Russische eenheden rond Oekraïne in de laatste maanden nauwelijks sprake is.
Een overdreven weergave van een Russische dreiging maakt militaire confrontaties enkel waarschijnlijker.
De onzekerheid over Russische militaire plannen ontstond in november toen grote aantallen tanks, pantservoertuigen en ander militair materieel geobserveerd werden nabij een bestaande militaire basis in het Russische stadje Yelnya (zo’n 250 kilometer verwijderd van de Oekraïense grens). Deze locatie werd onder andere verder toegelicht in een publiek gemaakt document van de Amerikaanse inlichtingendiensten dat begin december door de Washington Post gepubliceerd werd. Naast de troepen in Yelnya werd de aandacht ook gevestigd op een nieuwe aanwezigheid van troepen in het Pogonovo trainingsgebied (vermeld als Boyevo in het voorgemelde document, slechts 170 kilometer van de Oekraïense grens) en een groeiend aantal militaire voertuigen nabij Novoozerne op de Krim. Wat echter ontbreekt in deze observaties, is de context die beschrijft hoe deze eenheden daar belandden, en hoe ze zich tot mekaar en andere ontwikkelingen verhouden.
Het materieel dat zich in Yelnya bevindt, toebehorend aan het 41ste Gecombineerde Leger met als thuisbasis Siberïe, was reeds aanwezig in het Oekraïense grensgebied sinds april. Het Russisch leger organiseerde toen intensieve lente oefeningen waar deze eenheden samen met vele anderen een deel van uitmaakten. Deze troepen bevonden zich toen in het Pogonovo trainingsgebied dat ze pas eind oktober verlieten om zich te verplaatsen naar Yelnya. Deze troepen op zich vormen dus geen recente opbouw in het grensgebied en begaven zich zelfs verder van Oekraïne weg. Zorgwekkender is echter de aankomst van nieuwe eenheden in het Pogonovo trainingsgebied die toebehoren aan het 1ste Garde Tankleger, alsook enkele kleinere aparte ontplooiingen in hetzelfde gebied. De eenheden in dit trainingsgebied hebben een samenstelling die heel gelijkaardig is aan de samengestelde brigade van het 41ste Gecombineerde Leger dat zich daar tot recent bevond. Deze nieuwe eenheden komen ook grotendeels uit het gebied tussen Wit-Rusland en Moskou, waar het materiaal van het 41ste Gecombineerde Leger zich momenteel bevindt. Aan het noordelijke gedeelte van de grens tussen Oekraïne en Rusland is er binnen recente ontwikkelingen dus eerder sprake van een soort afwisseling tussen aparte eenheden, in plaats van een regelrechte opbouw.
Verder naar het zuiden, rond het schiereiland de Krim, vinden er eveneens grote bewegingen plaats. Nauwgezet onderzoek van de individuele eenheden die hier betrokken zijn toont echter een vermindering van de Russische troepensterkte sinds oktober. De Amerikaanse inlichtingen wezen hier op de toenemende aanwezigheid van tanks en artilleriestukken bij Novoozerne. Deze eenheden zijn eveneens niet nieuw in het Oekraïense grensgebied. Ze behoren toe aan de 19e Gemechaniseerde Divisie en het 50ste Garde Artillerie Regiment, beiden onderdeel van het 58ste Gecombineerde Leger, en bevinden zich reeds sinds de lente oefeningen in april in de Krim. Deze troepen bevonden zich samen met vele anderen in het Opuk trainingsgebied. De eerste van die twee eenheden begaf zich reeds in juli naar Novoozerne en werd daar rond eind oktober vervoegd door de tweede.
Een aantal andere eenheden die zich nog in Opuk bevonden na de lente oefeningen, eveneens toebehorend aan hetzelfde 58ste Gecombineerde Leger, werden tijdens oktober binnen het schiereiland de Krim verplaatst naar een militaire basis in Bakhchysarai. Anderen verlieten recent de Krim om terug te keren naar hun thuisbasis in Tsjetsjenië en Noord-Ossetië. Tijdens oktober en november vonden ook nieuwe ontplooiingen naar Opuk plaats, waaronder verscheidene eenheden van het 49ste Gecombineerde Leger uit de Noord-Kaukasus, maar deze troepen verbleven daar slechts kort en hebben de Krim ondertussen alweer verlaten. Enkele eenheden die recent ontplooid werden bevinden zich nog steeds in de Krim, zoals een luchtdoel eenheid aan het vliegveld van Dzhankoi en luchtlandingstroepen in Opuk. Daarnaast nemen ook een aantal eenheden die permanent in de Krim gestationeerd zijn deel aan de militaire maneuvers binnen het schiereiland, maar deze kunnen dus evenmin geïnterpreteerd worden als een nieuwe opbouw van troepenmacht.
De combinatie van deze Russische militaire verplaatsingen zowel ten noorden als ten zuiden van het Oekraïense grensgebied vertoont dus een minder dreigend dispositief dan algemeen voorgesteld wordt. Een deel daarvan is te verklaren door de focus op slechts beperkte locaties die uiteraard een ander beeld scheppen dan een bredere analyse, maar ook de perceptie die gevormd wordt op sociale media wakkert de inflatie van de dreiging aan. Filmpjes van Russisch materieel op treinen of op de weg worden daar algemeen geïnterpreteerd als een grote aanvoer van troepen naar de Oekraïense grens. Niet al deze verplaatsingen begeven zich echter naar het grensgebied, en bewegingen in omgekeerde richting worden niet in dezelfde mate belicht. Meer betrouwbare inlichtingenbronnen tonen echter wel die beweging in de omgekeerde richting.
Er zijn ook sterke aanwijzingen dat het materieel in Yelnya en Novoozerne daar grotendeels werd achtergelaten terwijl het personeel van deze eenheden zich reeds naar huis begeven heeft. Gelijkaardige patronen werden eveneens opgemerkt rond de aanwezigheid van militaire eenheden in het Opuk trainingsgebied. Terwijl het materieel daar zichtbaar aanwezig was op satellietbeelden na de lente oefeningen, tonen andere bronnen aan dat het personeel zich tijdens de zomer weer thuis bevond en slechts in oktober terugkeerde om hun voertuigen op te halen. Dergelijke procedures maken het opvolgen van de militaire verplaatsingen in meerdere richtingen en binnen dezelfde periode een stuk moeilijker.
Uit deze bewegingen zijn belangrijke lessen te trekken, over hoe het Russische leger haar capaciteiten verder ontwikkelt, maar van een imminente dreiging voor een invasie is echter geen sprake. De optelsom van alle verplaatsingen in en uit het Oekraïense grensgebied sinds oktober toont een algehele vermindering van aanwezigheid. Naast de verplaatsingen die sinds oktober plaatsvonden zijn er ook heel wat Russische basissen en trainingsgebieden rond de Oekraïense grens, zoals Kuzminka of Kaminsk-Shaktinsky, waar eerder reeds sterke afnames in aanwezigheid plaatsvonden. Buiten de activiteit van de russische grondtroepen vinden er ook geen gelijkaardige bewegingen plaats binnen de luchtmacht die echter wel essentieel zou zijn in een militaire operatie tegen de Oekraïense strijdmachten. Over de significantie van de vervanging van de samengestelde brigade in en rond Pogonovo kan gedebatteerd worden, maar dit gaat nog steeds om een veel te beperkte sterkte om te kunnen spreken over scenario’s als grootschalige invasies.
Wat voert Rusland dan wel in zijn schild, als deze intensieve militaire activiteit geen tekenen vertoont van een voorbereiding voor een invasie? Politieke signalen spelen hier uiteraard een rol, maar militaire bewegingen binnen eigen grondgebied zijn ook een belangrijk onderdeel van het garanderen en uitbreiden van de Russische militaire capaciteiten. Na 2014, toen Rusland de Krim annexeerde en militair betrokken raakte in het conflict in Oost-Oekraïne, voerde Rusland een grondige reorganisatie uit van militaire eenheden aan zijn westerse grens. Zo werden er nieuwe legerformaties in het leven geroepen en werden andere eenheden permanent verhuisd. Dergelijke herstructurering vergt militaire oefeningen om de interactie onder eenheden en de familiariteit met beoogde operationele zones te verstevigen.
Tijdens 2021 zagen we door het jaar heen enorm intensieve oefeningen in dit grensgebied, met het begin van de lente oefeningen in maart en april, tot de huidige winter oefeningen. Daar tussenin vond ook de vierjaarlijkse Zapad oefening plaats die specifiek gericht is op de Russische militaire capaciteiten aan zijn westerse grens. De samenkomst van al deze oefeningen kan dus deels te wijten zijn aan het herstructureringsproces dat slechts langzaam verloopt binnen het Russische leger, maar speelt ook een politieke rol. Één van de eisen die Rusland aan NAVO voorlegt, naast een moratorium op de verdere uitbreiding van het bondgenootschap, is het bereiken van een nieuw akkoord over de beperking van grootschalige militaire oefeningen in grensgebieden. Daarmee reageert Rusland op NAVO oefeningen die sinds 2014 plaatsvonden in de Baltische Staten en Polen, en door zelf de schaal en het tempo van eigen militaire oefeningen in het grensgebied op te voeren wordt de druk om daarover te onderhandelen opgevoerd.
Ook al leiden de huidige activiteiten niet meteen tot een aanwezigheid die Rusland in staat zou stellen om een conventioneel offensief uit te voeren in Oekraïne blijft het belangrijk om deze militaire bewegingen nauwgezet op te volgen. Ze verraden een pak over hoe het Russische leger omgaat met langdurige ontplooiingen in het veld, of voorwaarts positioneren van materieel, en zelfs welke eenheden er specifieke ervaring opdoen in bepaalde gebieden waar zij dus ingezet zouden kunnen worden in een werkelijke conflictsituatie. Enig wantrouwen omtrent Russische intenties en militaire maneuvers is dus zeker niet te ontraden, maar een hyperbolische weergave van mogelijke dreiging kan enkel dienen om bestaande spanningen op de spits te drijven en militaire confrontaties in de toekomst meer waarschijnlijk te maken.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier