‘Een onafhankelijk Schotland zou nu ongelegen komen voor de N-VA’

Het Schotse referendum voor onafhankelijkheid kent geen precedent in Europa, maar kan er bij een overwinning voor ‘yes’ wel eens zelf een worden. Ook voor Vlaanderen? ‘Eigenlijk is de Schotse situatie nog het best te vergelijken met Wallonië’, meent politicoloog Bart Maddens.

Morgen, donderdag 18 september, trekken de Schotten naar de stembus om er een antwoord te geven op de vraag: ‘Moet Schotland onafhankelijk worden?’ Een unicum voor de Europese Unie. ‘Maar bij een ‘ja’ zal Schotland zelf een precedent worden voor die andere regio’s in Europa die zich willen afscheiden’, zegt politicoloog Bart Maddens.

Zal een overwinning voor ‘yes’ invloed hebben op het Vlaamse separatisme?

Bart Maddens: ‘Dat zal wellicht een beperkte boost geven aan het idee van een onafhankelijk Vlaanderen. Dat was de jongste tijd wat op de achtergrond geraakt. De mobilisatiekracht van de radicale Vlaamse Beweging is beperkt. De N-VA veegt artikel 1 van haar statuten liever onder de mat uit vrees daarmee kiezers en coalitiepartners af te schrikken. De enige partij die er zich wél op profileert, het Vlaams Belang, heeft sterk verloren bij de verkiezingen van 25 mei.’

De N-VA zit dus niet te wachten op een onafhankelijk Schotland?

Maddens: ‘Het is dubbel. Natuurlijk hoopt de N-VA vurig dat het ja-kamp wint. Maar anderzijds komt dat ook wat ongelegen op een moment dat de partij bij wijze van ‘vertrouwenwekkende maatregel’ haar communautaire eisenpakket voor vijf jaar in de diepvries heeft gestopt. Als de N-VA te enthousiast reageert op een ja-overwinning, dan zal dat opnieuw argwaan wekken bij de toekomstige coalitiepartners. Het Vlaams Belang is de enige partij die voluit zal kunnen feesten als het ja-kamp het haalt.’

In welke mate zijn Schotland en Vlaanderen eigenlijk vergelijkbaar?

Maddens: ‘Schotland is veeleer te vergelijken met Wallonië. In de twee gevallen gaat het om een meer linkse minderheidsregio die moet opboksen tegen een meer rechtse meerderheidsregio. De Schotten zijn gefrustreerd omdat hen een rechts beleid wordt opgelegd door het meer conservatieve Engeland. Ook Wallonië kan het gevoel krijgen met de Zweedse coalitie een rechts, vooral Vlaams, beleid opgedrongen te krijgen.’

Zou Wallonië eerder dan Vlaanderen onafhankelijkheid nastreven?

Maddens: ‘Nogal wat N-VA-ers hopen inderdaad dat de Walen zelf vragende partij worden voor meer autonomie als ze hun ‘PS-model’ niet meer kunnen opleggen aan België, en een meer rechts, Vlaams beleid moeten ondergaan. Toch is het maar de vraag of het zo een vaart zal lopen. Zelfs in de Zweedse coalitie zullen de Walen nog altijd meer impact hebben op het federale beleid dan de Schotten op Westminster.’

Op welke manier heeft Wallonië dan meer impact?

‘Dat komt natuurlijk doordat de Walen numeriek zwaarder wegen in België dan de Schotten (met slechts 8,4% van de bevolking) in het VK. MR is mathematisch onmisbaar in de centrumrechtse coalitie, terwijl de vertegenwoordiging van Schotse conservatieven en liberalen in Westminster marginaal is. Daarbij komt dat de pariteit in de Belgische regering de Franstaligen disproportioneel veel macht geeft.’

‘Je voelt nu al dat de MR het beleid niet te ver wil laten afglijden naar rechts, uit vrees de modale Waalse kiezer van zich te vervreemden. Daarnaast heeft Wallonië omwille van de transfers een evident belang bij het voortbestaan van België. De PS zal dat niet snel opgeven en de Zweedse coalitie heeft bij mijn weten geen plannen om de geldkraan naar Wallonië dicht te draaien. Tenslotte kent Wallonië niet dat sterke gevoel van nationale identiteit zoals ze dat in Schotland hebben, maar dat geldt evengoed voor Vlaanderen en België.’

Hoe kan N-VA-voorzitter Bart De Wever tegelijk sympathiseren met de Schotse separatisten en de Britse premier David Cameron, die tegen hun onafhankelijkheid gekant is?

Maddens: ‘Het lijkt tegenstrijdig, maar is dat allesbehalve. De Schotse Nationale Partij (SNP) heeft in 2011 een absolute meerderheid gehaald met de belofte om een onafhankelijkheidsreferendum te organiseren. Cameron heeft daar van bij het begin correct op gereageerd, het Verenigd Koninkrijk heeft dat referendum juridisch mogelijk gemaakt en zal de resultaten ook respecteren. Dat staat in schril contrast met de Spaanse premier Mariano Rajoy, die er alles aan doet om een referendum voor Catalonië onmogelijk te maken.’

Zal een referendum voor Catalonië niet onvermijdelijk worden als dat van Schotland succesvol wordt?

Maddens: ‘Rajoy kan het ten aanzien van zijn Spaans-nationalistische achterban niet maken om een Catalaans referendum alsnog juridisch mogelijk te maken. Tegelijkertijd zal het na een Schots ‘ja’ des te moeilijker worden voor de Catalaanse president Artur Mas om het referendum van 9 november nog af te blazen. Dat wordt dus een (vanuit Spaans oogpunt) illegaal referendum, dat dan wellicht ook niet zal worden erkend door de EU.’

‘Maar na een Schots ‘ja’ mogen we ons zeker ook verwachten aan een massaal Catalaans ‘ja’. Dit zou in eerste instantie tot een grote politieke crisis leiden binnen Spanje. En het zal zeker ook stemmen doen opgaan voor een soortgelijk referendum in Baskenland.’

Zal de EU Schotland dan niet weren om een domino-effect te voorkomen?

Maddens: ‘Puur politiek gezien, denk ik dat de EU niet anders kan dan snel een oplossing te zoeken voor de toetreding van Schotland. De EU kampt met het imago weinig democratisch te zijn. Als het nu zou ingaan tegen de wil van het Schotse volk om een aparte lidstaat van de EU te vormen, uitgedrukt via een volstrekt legaal referendum, dan zou dat gegarandeerd het euroscepticisme verder aanwakkeren.’

Toch meende de voorzitter van de Europese Commissie, José Manuel Borroso, dat het ‘moeilijk, zo niet onmogelijk’ zou zijn voor Schotland om bij de EU te komen.

Maddens: ‘Natuurlijk hoopt de EU dat het een nee wordt en dat ze niet met die moeilijkheden zullen moeten omgaan. Zulke uitspraken moeten dan ook gezien worden als pogingen om de Schotse kiezers af te schrikken. Als het een ja wordt, dan ontstaat er een fait accompli dat de EU zal moeten aanvaarden.’

Wordt het ja of nee?

Maddens: ‘Als ik een gokje moet wagen, zeg ik ‘nee’, zij het zeer nipt. Maar of het nu ‘ja’ of ‘nee’ wordt, de Schotse premier Alex Salmond wint sowieso. Bij een ja heeft hij onafhankelijkheid. Bij een nipte nee blijft hij de morele overwinnaar en de Britse partijen hebben er zich toe geëngageerd om Schotland beduidend meer bevoegdheden te geven. Ook na een ‘nee’ zal men dus niet zomaar kunnen overgaan tot de orde van de dag in het VK, maar dat zal dan wel geen implicaties voor de rest van Europa hebben. Bij een ‘ja’ daarentegen zal er een echte schokgolf door de EU gaan, die nog lange tijd de politieke agenda zal domineren.’