Een land uit de Europese Unie zetten, hoe doe je dat?

Met de overwinning van “Leave” in het Britse referendum over het lidmaatschap van de Europese Unie gaat voor het eerst het befaamde artikel 50 uit het Europese verdrag in werking treden. Toch zijn er nog vele onduidelijkheden over de modaliteiten van het vertrek van Groot-Brittannië.

In tegenstelling tot een uitstap uit de eurozone is een uitstap uit de Europese Unie sinds het Verdrag van Lissabon geregeld. Dat was baanbrekend, want het druist in tegen de gedachte van de Europese eenmaking. Wijlen Jean-Luc Dehaene, vicevoorzitter van de Conventie, verdedigde de clausule destijds met het argument dat ze een positieve psychologische impact zou hebben op eurosceptische landen, door het gevoel te creëren “dat men niet opgesloten zit in de Unie”.

Dus stelt artikel 50 van het verdrag van de Europese Unie in paragraaf 1 dat een lidstaat “overeenkomstig zijn grondwettelijke bepalingen” kan besluiten zich uit de Unie terug te trekken. Het is aan de Britse regering om die beslissing formeel aan te melden. Een loutere mededeling van het resultaat van een referendum volstaat niet. Het Britse referendum is an sich immers niet bindend.

Eenmaal de aanmelding is gebeurd, leggen de lidstaten richtsnoeren vast voor de onderhandelingen die de Europese Commissie met de Britten zal aanvatten over de timing en voorwaarden van de terugtrekking en over de toekomstige relaties. Strikt juridisch gezien zijn die beide aspecten gescheiden, maar allicht zullen die onderhandelingen parallel plaatsvinden.

Het akkoord over de terugtrekking moet dan bekrachtigd worden door een gekwalificeerde meerderheid van lidstaten, na goedkeuring door het Europees Parlement.

De leiders van de Europese instellingen riepen de Britse regering vrijdag meteen op om de onderhandelingen zo snel mogelijk op te starten, maar premier David Cameron maakte duidelijk dat de aanmelding nog maanden op zich kan laten wachten. Het is volgens hem aan zijn opvolger om artikel 50 te activeren en daarvoor is het allicht nog wachten tot het partijcongres van de Tories in oktober.

Voorlopig verandert er niets

Met de datum van de aanmelding begint ook de tijd te tikken. Artikel 50, paragraaf 3 bepaalt immers dat de Europese verdragen en wetgeving twee jaar na de kennisgeving gewoon niet meer van toepassing zijn op het vertrekkende land. Wel kunnen de lidstaten unaniem en in akkoord met Groot-Brittannië besluiten om de onderhandelingen te verlengen.

In afwachting van het formele vertrek blijft Groot-Brittannië een volwaardige lidstaat met alle rechten en plichten die daarbij horen. Cameron en zijn opvolger(s) kunnen dus gewoon blijven aanschuiven op Europese toppen, en Britse ministers op Europese ministerraden. Er is één uitzondering. Namelijk wanneer er gepraat wordt over het vertrek. Zo’n overleg zonder Cameron vindt volgende week al plaats in de marge van de Europese top. Ook voor de Britse eurocommissaris en de Britse Europarlementsleden verandert er in wezen niets tot de dag dat hun land formeel de deur achter zich dichttrekt.

Voor Britse euroambtenaren ligt dat enigszins anders. “Er is geen regel in de Europese wetgeving die stelt dat Europese ambtenaren op het moment van vertrek van hun land van herkomst ipso facto niet meer Europese ambtenaar kunnen zijn”, aldus een Europese bron. Ook de Engelse taal zal niet verdwijnen. Niet als werktaal, maar ook niet als officiële taal. Het is immers ook een officiële taal in Ierland.

Dat de rechten en plichten voorlopig blijven bestaan, betekent ook dat er voorlopig niets verandert aan de status van Britse burgers in de EU en vice versa, of voor de Europese agentschappen met zetel in het Verenigd Koninkrijk. Al die aspecten van het lidmaatschap vormt onderwerp van de onderhandelingen die moeten plaatsvinden.

In afwachting mag Groot-Brittannië overigens ook geen handelsonderhandelingen voeren met pakweg de Verenigde Staten. Dat behoort immers tot de exclusieve bevoegdheden van de Commissie. (Belga/TE)