Journalist Sus Van Elzen is op doorreis in China. Voor Knack.be houdt hij een blog bij waarin hij voorbij het nieuws van de dag kijkt. Vandaar stelt hij scherp op de controle door het regime waar Chinezen dagelijks mee te maken krijgen.
Details lekken uit over een akkoord tussen Peking en het Vaticaan, over de Chinese katholieke kerken.
Peking, 10 november 2016,
‘Als de paus naar Peking komt,’ vroeg ik, ‘waar doet hij dan zijn mis? Op het Tiananmenplein?’
‘Maar neen!’ Francesco Sisci moest er niet eens om lachen. ‘Het is helemaal niet uitgemaakt dat hij zal komen. En dàn zal er over die plek uiterst minutieus onderhandeld worden.’
Francesco Sisci, die ik al vaker aanhaalde, is een Italiaanse sinoloog en researcher aan de Renmin-universiteit in Peking. Hij is bovendien, in zijn hoedanigheid van Italiaan wellicht, gespecialiseerd in de relaties tussen China en het Vaticaan. Hij zegt het me niet, maar in januari had hij in Rome een lang interview met paus Franciscus, over China. Daarin vertelde de paus van zijn bewondering voor de Chinese beschaving, wijsheid en cultuur, het respect dat die verdient, en de nood aan dialoog ermee.
Was dat de boodschap aan de Chinese president Xi Jinping, of was die al eerder, rechtstreekser, verstuurd? Het Vaticaan doet niet sinds gisteren aan diplomatie, geopolitiek en soft power. Xi stuurde in september zijn antwoord, de afdruk op zijde van een tekst op een drie meter hoge stèle uit de 8-ste eeuw in Xi’an, het vroegste bewijs van christelijke aanwezigheid in China. Sindsdien is er een soort conversatie op gang gekomen, met de afgelopen paar maanden al minstens vier Chinese bezoeken aan het Vaticaan.
Sisci bevestigt dat er een akkoord in de maak is, al is het nog niet in kannen en kruiken: ‘Het is een extreem technische en ingewikkelde kwestie. Als het er al komt. Wanneer? Dat hang af van wat er in het akkoord komt. Het is moeilijker dan je denkt, omdat de Chinezen sommige aspecten van de katholieke kerk niet begrijpen. Dat de kerk één moet zijn, en dat de paus van die eenheid het symbool is. Dat verstaan ze niet. Voor Chinezen is de paus zoiets als de Dalai Lama. Maar dat is hetzelfde niet. De Dalai Lama was tegelijk geestelijk en wereldlijk leider. Zoals de paus. Maar hij was altijd al wereldlijk leider, terwijl de paus dat maar heel recent en dan nog een beetje per ongeluk geworden is. Het heeft heel lang geduurd om daar uit te geraken.’
China is een andere wereld
Waarom dat belangrijk is? ‘Die kwestie met China van het Vaticaan is niet zoiets als een akkoord tussen Engeland en Duitsland, twee grootheden die het grootste deel van hun karakteristieken gemeen hebben. China is een andere wereld. Wij in het Westen hebben dat nog niet echt verteerd. En de Chinezen begrijpen ook lang niet alles wat wij doen. Dat is een stuk van de moeilijkheid. Kan het Vaticaan bijdragen tot meer begrip?’
En waarom? Dat het Vaticaan zijn kerk bij elkaar wil in China is niet moeilijk te begrijpen, en Peking zal zijn ondergrondse katholieke kerk liever kwijt dan rijk zijn, maar wat heeft China verder te winnen bij zo’n akkoord? Begrip in de wereld. Soft power, demonstraties van een zekere openheid. Sisci zegt het niet, maar er is een geopolitiek spel aan de gang tussen kerken in Azië, waarin Vladimir Poetin en zijn Russisch Orthodoxe kerk schaak spelen met islam in Centraal Azië en waarin, ongetwijfeld, de Chinese katholieken hun kaarten in het spel horen te hebben. Dat kan Peking interesseren.
De Chinese Volksrepubliek verbrak haar diplomatieke relaties met het Vaticaan in 1951. Sindsdien zitten katholieken in China met een met de jaren ingewikkelder wordend probleem. Na het maoïsme besloot de Chinese leiding vijf godsdiensten te erkennen, katholicisme was daar één van. Maar die erkenning heeft haar limieten.
Er zouden om en bij de twaalf miljoen katholieken zijn in China, verdeeld in twee ruwe helften: ongeveer 5,5 miljoen horen bij de Chinese Katholieke Patriottische Vereniging (CKPV), waarvan de bisschoppen benoemd worden door de regering — dus door de Communistische Partij –, maar soms ook aanvaard door Rome; terwijl volgens experts een pak méér bij de ‘ondergrondse kerk’ zijn, die uitsluitend het gezag van de paus erkent, maar voor de Chinese regering illegaal is. Hun bisschoppen worden door het Vaticaan benoemd en niet erkend door Peking, maar soms wel getolereerd. Een akkoord nu zal grotendeels daarover gaan.
Geef aan Caesar wat aan Caesar toekomt
Volgens de Belgische scheutist, pater Jeroom Heyndrickx, na decennia China-directeur van de Ferdinand Verbiest Foundation aan de KUL, die uitgebreid geciteerd wordt in het Chinese pseudo-krantje Global Times, zou er inderdaad een akkoord in de maak zijn, wellicht in november. ‘Wij verwachten dat het volgens de kerkelijke traditie zal lopen, dat de paus de bisschoppen benoemt, terwijl ook de regel uit het evangelie gerespecteerd wordt, ‘Geef aan Caesar wat aan Caesar toekomt,’ waarin de Chinese regering zeggenschap zal hebben in de uiteindelijke beslissingen.’
Daarbij zouden ze met het rekenwerk al een heel eind gevorderd zijn. Van de ruwweg 110 bisschoppen in China zijn de meesten zowel door de regering als door het Vaticaan erkend. Maar acht zijn niet door de paus erkend, en dertig bisschoppen van de ondergrondse kerk zijn wel door de paus maar niet door de regering erkend. Rome zou bereid zijn om vier van de acht door Peking aangestelde bisschoppen te erkennen, en Peking zou daarnaast twee nieuwe bisschoppen aanstellen, in Shanxi en Sichuan, met de zegen van het Vaticaan. Maar wat er met de dertig ‘ondergrondse’ bisschoppen moet gebeuren, is nog verre van duidelijk.
Evenmin is duidelijk wat er met de ondergrondse kerk in haar geheel moet. Niet alleen heerst er onzekerheid over het juiste aantal van haar volgelingen, ook is het niet zeker wat die van het mogelijke akkoord denken.
Dat zijn echte Chinese katholieken, die opgegroeid zijn onder het Chinese regime, en in het Vaticaan misschien minder vertrouwen hebben dan een buitenstaander zou verwachten. ‘Een deel van hen kan vinden dat de paus teveel toegevingen doet aan het Chinese regime,’ zegt Sisci. Dat de paus de katholieke basis van de ondergrondse kerk in de steek laat om met de regering tot een akkoord te komen. Dat hij, eigenlijk, een pakt met de duivel aan het sluiten is, zoals de Hongkongse kardinaal in ruste Joseph Zen Ze-kiun het stelt. In zijn ogen zou Rome dan wel vrede kopen met Peking, maar ten koste van de godsdienstvrijheid van haar gelovigen. Maar wat die dan denken, dat weet je niet.
Maar wèl dat het een mijnenveld is, zegt Sisci. ‘De katholieke kerk is gesplitst in facties die elkaar rauw lusten. In eenzelfde regio kun je twee bisschoppen hebben die met elkaar rivaliseren om de macht. Om het geld.’
Zen dan, de kardinaal, beschrijft de leden van de patriottische kerk als ‘marionetten van de regering’, die van hun positie profiteren. Als die door Rome erkend wordt, zou Peking zich aangemoedigd kunnen voelen om de ondergrondse te elimineren. Dat is waar haar leden zo bang voor zijn.
‘Er zal heel wat dialoog nodig zijn eer er begrip komt,’ zegt Francesco Sisci. Maar stel je voor dat het lukt, en dat de Paus naar hier zou komen, naar China, dat zou een driedubbele salto zijn!’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
