‘Duitsland wil migranten wegpesten’

Marjolein Schepers van de progressieve denktank Minerva over de omstreden ‘oprotwet’ van de Duitse buitenlandminister Horst Seehofer: ‘Of je gaat werken, of je wordt buitengepest. Die wet dreigt als voorbeeld te dienen voor België en andere Europese landen.’

De Bondsraad in Duitsland oordeelde op 28 juni over de nieuwe ‘oprotwet’. Minister van Binnenlandse Zaken Horst Seehofer (CSU) heeft eerder dit jaar een omstreden wetsvoorstel gedaan over deportatie. Mensen zonder wettige verblijfsvergunning zouden hierdoor makkelijker uitgezet kunnen worden. Mensen die werken kunnen meer zekerheid krijgen. Zij kunnen een Duldung ontvangen, waardoor hun deportatie wordt uitgesteld en hun verblijf (tijdelijk) wordt gedoogd.

Of je gaat werken, of je wordt buitengepest. Die wet dreigt als voorbeeld te dienen voor België en andere Europese landen. Het is een belangrijk moment in het migratiebeleid, omdat het falen van het terugkeerbeleid wordt afgeschoven op de migranten.

Buitenpesten en uitzetten

Het terugkeerbeleid is al jaren een heet hangijzer in Europese landen. Afgewezen asielzoekers kunnen namelijk niet altijd teruggestuurd worden. In Duitsland hebben in 2018 23.600 uitzettingen plaatsgevonden, maar 31.000 mensen die dat jaar een uitreisplicht hebben gekregen, verblijven nog altijd in Duitsland. Het terugkeerbeleid werkt niet.

Soms weten activisten het deportatievliegtuig aan de grond te houden. Meestal kan iemand niet uitgezet worden om juridische redenen. De identiteit kan vaak niet bewezen worden. Soms accepteert het vermeende land van herkomst de migrant niet als staatsburger. Persoonlijke redenen spelen ook een rol. Migranten met kinderen in Europa hebben recht op een gezinsleven en mogen daarom niet zomaar weggestuurd worden. Ook medische problemen kunnen een argument tegen deportatie vormen als er in het geboorteland niet voldoende voorzieningen zijn.

In Duitsland waren in februari van dit jaar in totaal zo’n 240.000 mensen uitreisplichtig, maar ruim 180.000 daarvan worden niet uitgezet om voorgenoemde redenen. Het percentage geslaagde uitzettingen in Duitsland lag tussen 2013 en 2017 op 3,5 procent, maar ook in andere Europese landen is dat percentage laag. In België werd slechts 6,5 procent van de uitgeprocedeerde asielzoekers in 2017 het land uitgezet. De anderen verblijven in veelal uitzichtloze situaties, al dan niet in detentie, zonder recht op werk of huisvesting.

De ‘oplossing’

Minister Seehofer meent nu een oplossing gevonden te hebben om het terugkeerprobleem aan te pakken. Hij zet onder andere in op detentie en afstraffing van identiteitsfraude en beperkt de opbouw van verblijfsrecht, verworven door langdurig verblijf.

Hiermee wil hij de ‘onuitzetbaren’ aanpakken, het kleine deel migranten dat uitreisplichtig is en niet onder de uitzonderingen valt – dat zijn dus bijvoorbeeld de eerdergenoemde 31.000 mensen van wie de deportatie in 2018 niet heeft plaatsgevonden. De voorgestelde maatregelen gaan in tegen de Europese regels over asiel, evenals mensenrechten.

Detentie mag bijvoorbeeld enkel ingezet worden als laatste redmiddel, als er geen andere oplossingen zijn gevonden. Het Duitse wetsvoorstel stuurt mensen zonder rechtsgeldige verblijfsvergunning naar de gevangenis, bij gebrek aan detentiecentra voor migranten.

Mannen, vrouwen en kinderen kunnen dus zonder proces naar de gevangenis moeten, zonder een misdaad te hebben begaan. Het wetsvoorstel voorziet een scheiding tussen de migranten en de ‘gewone gevangenen’, maar dat is geen structurele oplossing voor het probleem.

De Europese mensenrechtencommissaris, Dunja Mijatovic, heeft bezwaar tegen het wetsvoorstel aangetekend. Zij betoogt dat alternatieven voor detentie gebruikt moeten worden.

Bovendien keert ze zich fel tegen de strafbaarstelling van hulp aan migranten, wat ook onderdeel is van het Duitse wetsvoorstel. Het herinnert ons aan het recente nieuws over de kapitein van Seawatch, Carola Rackete. Zij werd aangehouden nadat ze het schip met geredde migranten aan wal bracht. Inmiddels is ze vrijgelaten. Mensen helpen is geen misdaad en mag geen misdaad worden.

Ook in Duitsland is het voorstel niet onomstreden. Groene en christelijke partijen, evenals het maatschappelijk middenveld, hebben zich ertegen uitgesproken. Pro-Asyl heeft met 21 andere organisaties een open brief ondertekend waarin ze garantie eisen voor het respecteren van de mensenrechten.

Aanpassingen

In het parlement zijn aanpassingen van de uitzetwet voorgesteld. Nadat deze aanpassingen begin juni werden goedgekeurd, ging de minister in hoger beroep. Daar is vrijdag 28 juni over vergaderd in de Bondsraad. Opvallende verandering: de Groenen hebben nu vóór het wetsvoorstel gestemd.

Er is echter geen bewijs dat detentie meehelpt aan een duurzame ‘oplossing’ voor een individu, zoals legaal verblijf of terugkeer. Bovendien is het inhumaan om kinderen op te sluiten.

Recent Europees onderzoek in opdracht van de Europese Raad toont juist aan dat alternatieven, zoals tijdelijke verblijfsvergunningen, open centra of een regelmatige meldplicht, betere middelen zijn om de bescherming van de mensenrechten te garanderen.

Migratiespecialisten pleiten al langer voor meer transparantie over het migratiebeleid en de -criteria, opdat migranten weten waar ze aan toe zijn en niet met valse hoop een land inreizen.

Het terugkeerbeleid is failliet, beleidsmakers moeten dat onder ogen zien. Veel mensen kunnen niet uitgezet worden en bevinden zich in limbo, in onmenselijke situaties in detentiecentra. De Duitse wetsvoorstellen zijn daarvoor geen constructieve oplossingen.

Arbeidsmigratie

Is er dan niets goeds aan het Duitse wetsvoorstel? Jawel. Zo heeft Duitsland eindelijk begrepen dat een echt migratiebeleid betekent dat je verschillende vormen van migratie op een gereguleerde manier moet toelaten.

De nieuwe Duitse wet zou economische migratie voor bepaalde profielen (ingenieurs, verpleegkundigen, loodgieters) vergemakkelijken. Dit is vooral gedreven door de krapte van de Duitse arbeidsmarkt, maar het geeft mensen die willen migreren wel een legale piste om Duitsland binnen te geraken.

Er komt ook een soort ‘sollicitatievisum’ voor een heel aantal profielen. Zo kunnen buitenlanders zes maanden op eigen kosten in Duitsland werk zoeken. Als ze werk vinden, mogen ze blijven, zo niet verloopt hun visum. Afgewezen asielzoekers zouden ook kans kunnen maken op een alternatieve verblijfsvergunning (‘Duldung’) op voorwaarde dat ze werk vinden en Duits spreken.

Deze maatregelen kunnen positief zijn. Zo vermijden we situaties zoals in Vlaanderen bij de Afghaan Nazari Sarfaraz die een knelpuntberoep uitoefent, Nederlands spreekt en uiteindelijk toch uitgezet wordt. Arbeidsmigratie kan een oplossing zijn voor krapte op de arbeidsmarkt, en biedt migranten een perspectief op een beter leven.

Quid België?

Het goede aan het Duitse wetsvoorstel is dat ze er eindelijk begrepen hebben dat er diverse legale vormen van migratie moeten komen naast bijvoorbeeld gezinshereniging. Een meer transparant en open migratiebeleid voorkomt dat migranten in Duitsland aankomen zonder uitzicht op legaal verblijf.

Dat deze positieve stap richting tewerkstelling gekoppeld wordt aan een verregaande criminalisering van asielzoekers en het schenden van fundamentele mensenrechten is zeer cynisch. Een gereguleerde in- en uitstroom moet kunnen met respect voor mensenrechten.

Het Duitse voorstel toont het goede voorbeeld voor België als het gaat over de instroom, maar het slechte voor de uitstroom. Er wordt een politiek spel gespeeld over de rug van migranten. De effectiviteit van de voorgestelde maatregelen is niet bewezen, integendeel zelfs. Mensenrechten moeten weer vooraan staan op de agenda van migratiebeleid. Zowel positieve als negatieve inspiratie voor het asiel- en migratiebeleid van de volgende regering dus.