Duitse twijfel over wapenleveringen aan Oekraïne slaat barsten in westerse coalitie

Na lang aarzelen levert een coalitie van westerse landen dan toch zware tanks aan Oekraïne. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz (SPD) haalt daarmee een belangrijke slag thuis. Maar zijn aanpak is geen toonbeeld van Europees leiderschap.

‘Alweer moet Amerikaans leiderschap Europa eerst in verlegenheid brengen vooraleer het sterker voor de dag komt.’ Eind 2014 was de Amerikaanse vicepresident Joe Biden niet mals voor Europa in een speech in de Harvard Kennedy School in Boston. Na de annexatie van de Krim en de Russische steun aan separatistische rebellen in Oost-Oekraïne moet Europa ondanks de economische kosten meer initiatief nemen om Rusland te bestraffen, vond Biden toen.

Een kleine negen jaar later beleeft Biden, intussen president van de VS, ongetwijfeld een déjà-vu. Na de invasie van Rusland in Oekraïne treedt de EU wel véél doortastender op dan in 2014. Maar toch zijn het vooral de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk die Oekraïne militair steunen. En dat is nodig. Veel van het Sovjetwapenmaterieel waar Oekraïne en zijn bondgenoten over beschikten, is door de oorlogsschade niet meer inzetbaar. Bovendien levert Rusland uiteraard niet langer reserveonderdelen of munitie aan landen die Oekraïne militair ondersteunen.

Nu Oekraïne een groot voorjaarsoffensief voorbereidt om Russische troepen verder van zijn grondgebied te verdrijven, vraagt legerchef en viersterrengeneraal Valerij Zaloezjnyj om meer, moderner en zwaarder militair materieel. Dat komt er ook. Na overleg tussen 54 Oekraïense bondgenoten in het Duitse stadje Ramstein-Miesenbach vorige week mocht Oekraïne heel wat items van zijn verlanglijstje afvinken. Zo kwamen Duitsland en Frankrijk met respectievelijk 40 Marder- en 50 AMX-10RC-gevechtstoestellen over de brug. De Verenigde Staten leveren op hun beurt 50 Bradley-gevechtsvoertuigen.

Tanks

Maar volgens Zaloezjnyj zijn zware tanks cruciaal. Zonder, zo klinkt het, zal het Oekraïense leger ofwel niet ofwel met nóg grotere verliezen in zijn opzet slagen. Sommige landen gingen snel op die verzuchting in: het Verenigd Koninkrijk beloofde Challenger 2-tanks, Marokko gemoderniseerde T72B-tanks uit het Sovjettijdperk. Ook Finland, Spanje en Polen lieten weten dat ze in een bredere (Europese) coalitie willen meedoen. Maar Duitsland, de Verenigde Staten en Frankrijk toonden zich terughoudend om hun Leopards, Abrams en Leclercs te leveren.

Plots waren alle ogen op Berlijn gericht. Want Duitsland beschikt over een uitgebreid gamma performante Leopard-tanks. Het moet andere landen die zulke toestellen bezitten – in de NAVO zijn er momenteel 2065 in gebruik – ook eerst een exportgoedkeuring geven. De Duitse wapenproducent Rheinmetall had al in het voorjaar aangegeven dat het zulke Leopards kon leveren. En ook Scholz’ coalitiepartners waren daar al al langer voorstander van. Toch trapten de kanselier en zijn defensieminister Christine Lambrecht – die intussen opgestapt is – steeds op de rem. Gecommuniceerd werd daarover nauwelijks.

Eerst klonk het wel dat Duitsland al veel inspanningen leverde. Maar critici reageerden dat de Duitsers in verhouding tot het bbp ver achter andere Centraal- en Oost-Europese lidstaten blijven. Bovendien zei Scholz dat hij zulke tanks alleen samen met de VS wil leveren – een manoeuvre dat Washington niet op prijs stelde. Volgens professor Internationale Veiligheid Alexander Mattelaer (VUB/Egmont) bestaat er ook angst voor escalatie van de oorlog. ‘Rusland dreigt daar al langer mee. Het blijft in Oekraïne ook zelf de geweldsintensiteit opvoeren. Dat noopt Berlijn begrijpelijk tot voorzichtigheid.’

Defensie-inspanningen

Woensdag kwam er eindelijk schot in de zaak. Duitsland en de Verenigde Staten kondigden elk apart aan dat ze tientallen tanks zullen leveren en Oekraïense soldaten zullen opleiden. Andere westerse bondgenoten volgen dat voorbeeld. ‘We moeten al het mogelijke en noodzakelijke doen om Oekraïne te steunen, en tegelijk blijven voorkomen dat er een oorlog tussen de NAVO en Rusland ontstaat’, aldus Scholz woensdag in de Duitse bondsdag. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky reageerde verheugd. ‘Ik ben oprecht dankbaar’, zei hij.  

Scholz kan zijn coalitiepartners verzekeren dat zijn manier van werken een trans-Atlantische coalitie heeft opgeleverd en dat Oekraïne daardoor meer zware tanks krijgt. Het Oekraïense vermogen om de strijd langdurig voort te zetten is meteen gevoelig groter geworden. Maar Scholz’ aanpak komt met een prijs. De bondskanselier heeft geen leiderschap getoond en zelf een brede Europese coalitie gevormd. Berlijn wil alleen in tandem met Washington werken – de Britse toezegging bleek net als het Spaans-Pools-Finse verzoek onvoldoende – en dat komt als een klap voor het Franse streven naar meer Europese strategische autonomie.

Bovendien is het de eerste keer dat de westerse bondgenoten zo openlijk met elkaar soebatten over hun steun aan Oekraïne. Een adviseur van Zelensky liet eerder deze maand optekenen dat er mensen sterven door het Duitse getreuzel. De Letse minister van Buitenlandse Zaken zag dan weer geen enkele goede reden voor uitstel. Ook de Poolse premier Matteusz Morawiecki haalde meermaals uit naar ‘het getreuzel’ in Berlijn. De Amerikaanse senator Lindsey Graham tot slot zei vorige week vanuit Kiev dat hij ‘de shit show over wie wanneer tanks gaat leveren grondig beu is’.

‘Het is niet ondenkbaar dat landen die militair materieel willen aankopen in het vervolg tweemaal nadenken of ze nog wel bij Duitsland zullen aankloppen’, aldus Mattelaer. ‘Scholz ging uiteindelijk pas overstag toen duidelijk werd dat de betrouwbaarheid van Duitsland als wapenexporteur in gevaar kwam.’