Duikbotenclash tussen Frankrijk en VS: ‘Hoogmoed of gebrek aan diplomatieke feeling’

Frankrijk en de Verenigde Staten liggen op ramkoers. Zonder overleg met Parijs heeft de Amerikaanse president Joe Biden een Franse duikbotenlevering aan Australië gefnuikt. Het illustreert dat de Angelsaksische wereld nauwelijks rekening houdt met het continentale Europa in de belangrijke Indo-Pacific.

‘Een mes in de rug’. Het zit er bovenarms op tussen Frankrijk en de Angelsaksische wereld. Anderhalf jaar zouden Australië, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk achter de rug van Parijs – en de rest van de Europese Unie – hebben onderhandeld over een nieuwe defensieovereenkomst en -strategie (AUKUS) in de Indo-Stille Oceaan.

Frankrijk heeft zijn ambassadeurs in Australië en de Verenigde Staten voor consultatie naar Parijs teruggeroepen. De Franse vertegenwoordiger in het Verenigd Koninkrijk mag echter blijven ‘omdat men het permanente opportunisme van het land intussen wel gewoon is’, aldus minister van Buitenlandse Zaken Jean-Yves Le Drian. Wel heeft Parijs een tweedaagse Frans-Britse defensietop afgeblazen die deze week in Londen moest plaatsvinden.

Kosten en uitstel

Aan de oppervlakte gaat de kwestie louter over een dispuut omtrent onderzeeërs. Daarvoor moeten we even terug naar 2016. Omdat de huidige klasse Australische duikboten stilaan versleten zijn, ging de regering van toenmalig premier Malcolm Turnbull vijf jaar geleden in zee met de Franse scheepsbouwer Naval Group – het bedrijf dat ook de Belgische mijnenbestrijdingsvaartuigen produceert. Voor een som van ruim 31,5 miljard euro zou Australië twaalf onderzeeboten ontvangen die worden aangedreven door dieselmotoren, een aangepaste versie van Franse duikboten die door nucleaire energie worden voortgestuwd.

Maar al snel ontstond er rond de overeenkomst een waas van geheimzinnigheid en frustratie. Australië zou in laatste instantie de voorwaarden van de openbare aanbesteding hebben aangepast waardoor een Japanse kanshebber moest afhaken. Ook de Duitsers, die met Thyssenkrupp op het contract aasden, zouden uit de boot zijn gevallen omdat de Amerikanen het ontwerp te onveilig zouden hebben gevonden. Een opmerkelijke vaststelling, aldus de Frankfurter Allgemeine Zeitung in 2019, omdat Duitsland wel zulke schepen levert aan Singapore – eveneens een partner van de Verenigde Staten in het zeegebied.

Bovendien viel de Franse bestelling al snel veel duurder uit dan aanvankelijk geraamd. Zo ontstond er in Australië ophef wanneer bleek dat de kosten van de duikboten doorheen hun levensloop tot minstens 142 miljard euro zouden oplopen. Het veelgelezen dagblad The Australian sprak zelfs van een bedrag van 200 miljard euro (500 miljard Australische dollar). Aanvankelijk had Turnbulls voorganger Tony Abbott ook voorzien dat de nieuwe duikboten tegen 2025 klaar zouden zijn. Vervolgens werd die datum met twee jaar verlaat om nadien nog eens tot 2034 en 2036 te worden uitgesteld.

Op basis van die bezorgdheden dacht Australië er al langer aan om de stekker uit het contract te trekken. Zich beroepend op enkele goedgeplaatste defensiebronnen schreef The Australian Financial Review reeds begin dit jaar dat Canberra overwoog om het contract te kelderen. Vanuit die optiek is het min of meer ongeloofwaardig dat Le Drian naar eigen zeggen totaal niet op de hoogte was dat er iets op til was. Wat de Australische kranten weten, weten de Franse inlichtingendiensten ook. Twee weken geleden, nog voor AUKUS werd voorgesteld, zouden Australië en Frankrijk het contract hebben herbevestigd – al bedoelen de Fransen daar waarschijnlijk iets anders mee dan de Australiërs.

Partners

Frankrijks verbolgenheid past echter in een breder perspectief. Het feit dat de Verenigde Staten Parijs slechts enkele luttele uren op voorhand op de hoogte hebben gebracht, maakt pijnlijk duidelijk dat de Angelsaksische wereld geen rekening houdt met het continentale Europa omtrent de geopolitiek belangrijke omgeving. Anders gezegd: zelfs de overzeese gebieden, waaronder Frans-Polynesië, en de Franse militaire aanwezigheid daar ter plaatse blijken voor Amerikaans president Joe Biden en co. onvoldoende om een traditionele partner mee te laten denken over de manier waarop ze de belangrijkste VS-uitdager China willen benaderen.

Volgens Benjamin Haddad, directeur van het Europe Center bij The Atlantic Council, gaat het om de ergste Frans-Amerikaanse crisis sinds de Irak-oorlog in 2003. Professor Internationale Politiek David Criekemans beaamt. ‘Na de Afghanistan-saga is het de tweede keer op korte tijd dat Biden duidelijk een America First­-politiek bedrijft. De Europese Unie komt tot de ontnuchterende vaststelling dat enkel de verpakking – en niet de substantie – in vergelijking met Donald Trump veranderd is. Binnen de NAVO heerst er de stilzwijgende afspraak dat zulke beleidskeuzes toch onderling worden besproken, maar dat is in dit geval duidelijk niet gebeurd’, klinkt het.

Zo ervaren ze het alleszins in Frankrijk. ‘Het is niet alleen betreurenswaardig, maar het is ook een fout. Zo behandel je je bondgenoten niet, zo behandel je je partners niet’, liet de Franse ambassadeur in Canberra afgelopen weekend op SBS-radio weten. De kwestie krijgt ook een Europees staartje. Enkele dagen geleden presenteerden de Europese Commissie en Hoge Vertegenwoordiger Josep Borrell nog een mededeling over de Europese Indo-Pacifische strategie nadat de lidstaten daar reeds eind april een akkoord over bereikten. Volgens Borrell moet het voorval de Europese Unie dringend wakkerschudden. Vermoedelijk zullen de gesprekken over een EU-Australisch handelsakkoord door de kwestie moeilijkheden oplopen.

Volgens Criekemans gaat Biden in de fout. ‘Indien de Verenigde Staten het tegen China economisch en technologisch wil opnemen, dan zullen ze aan het Verenigd Koninkrijk en Australië niet voldoende hebben. Biden kan maar beter zijn Europese partners te vriend houden. Vermoedelijk wilde Biden met AUKUS de bladzijde over Afghanistan omslaan en de aandacht afleiden van hetgeen in Afghanistan gebeurd is. Maar ook dat draait verkeerd uit. We dachten dat hij met al zijn ervaring op vlak van buitenlands beleid wel beter zou weten. Maar dit manoeuvre getuigt toch van een zekere hoogmoed of tenminste een gebrek aan diplomatieke feeling.’ ‘Maar’, vult Criekemans aan, ‘we mogen ook niet vergeten dat Macron voor verkiezingen staat en zijn scherpe reactie ook binnenlandse doeleinden dienen.’

Of AUKUS werkelijk zo belangrijk wordt zoals Australië, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten aankondigen, moet nog blijken. ‘Op de duikboten na is het pakket AUKUS momenteel nog wel een lege doos. Maar daar kan op heel wat vlakken zoals quantumtechnologie, technologieoverdracht en artificiële intelligentie spoedig verandering in komen. De resultaten kennen we natuurlijk nog niet, maar uit het verleden weten we dat zulke samenwerkingen heel wat kunnen opleveren. Je zou voor minder teleurgesteld zijn als je buiten de loop gehouden wordt’, besluit Criekemans.