#DubaiUnlocked: hoe criminelen uit de hele wereld een riante thuis vonden in Dubai

Van Belgische cocaïnesmokkelaars over familieleden van Afrikaanse dictators tot gesanctioneerde Hezbollah-financiers: dubieuze figuren uit alle uithoeken van de wereld konden probleemloos eigendommen verwerven in Dubai. Dat blijkt uit een nieuw onderzoek naar vastgoeddeals in het luxe-emiraat, #DubaiUnlocked, door het journalistencollectief OCCRP, de Noorse krant E24 en meer dan 70 mediapartners.

Vanaf de 37e verdieping van de hoogste wolkenkrabber van Dubai postte de vrouw van een vermeend Bosnisch kartellid de ene video na de andere op TikTok. Daarop kwam hun luxueuze huurappartement in beeld, en vaak ook hun grijze kat. De video’s bevatten net genoeg aanwijzingen om de precieze locatie van het appartement in de iconische wolkenkrabber Burj Khalifa te kunnen ontcijferen.

De eigenaar van de flat is ene Candido Nsue Okomo, het voormalige hoofd van de door schandalen geplaagde nationale oliemaatschappij van Equatoriaal-Guinea. In Spanje loopt er een witwasonderzoek tegen de man. Zijn huurder, Dženis Kadrić, werd in februari dan weer gearresteerd op verdenking van deelname aan georganiseerde misdaad, drugssmokkel en witwassen. Hij werd in mei vrijgelaten maar blijft voorwerp uitmaken van verder onderzoek.

Het is niet duidelijk of de huisbaas en zijn huurder op de hoogte zijn van elkaars vermeende misdrijven. Maar dat hun namen allebei prijken op een huurovereenkomst uit 2023 is typerend voor het hedendaagse Dubai, waar geheimhouding en jaren van permissief beleid ertoe hebben geleid dat heel wat dubieuze eigenaars vastgoed konden verwerven.

James Henry, een medewerker van het Global Justice-programma aan de universiteit van Yale en expert op het gebied van belastingparadijzen, vergelijkt de Verenigde Arabische Emiraten met een scène uit Star Wars: ‘Je loopt naar binnen en ziet de kleptocraten, links de oligarchen, in het midden de witwassers en achteraan de vuile Russische grondstoffenhandelaars die Dubai gebruiken als achterpoortje voor sancties’, zei Henry. ‘Ze worden allemaal bediend door dezelfde financiële geheimhouding.’

Alarmbellen

Candido Nsue Okomo uit Equatoriaal-Guinea is niet de enige vastgoedeigenaar in Dubai die beschuldigd wordt van misdrijven. Na een onderzoek van zes maanden door 74 media onder leiding van het journalistencollectief OCCRP en de Noorse krant E24 achterhaalden journalisten dat tal van veroordeelde criminelen, voortvluchtigen, corrupte politici en mensen op sanctielijsten vastgoed konden verwerven in Dubai.

Niet ver van Okomo’s flat in de Burj Khalifa, bijvoorbeeld, heeft Shwan Mohammad Almulla een appartement in het Burj Lake Hotel. De in Irak geboren Brit werd in 2021 in de VS aangeklaagd wegens omkoping met het oog op het binnenhalen van miljoenen aan wederopbouwcontracten voor Irak.

In de nabijgelegen Palm Tower Dubai is een appartement dan weer gelinkt aan Danilo Vunjao Santana Gouveia, een Braziliaanse zakenman beschuldigd van witwassen en fraude. Hij zou in zijn thuisland een groot bitcoin-piramidespel hebben gerund. Sinds de beschuldigingen aan zijn adres timmert hij aan een carrière als muzikant in Dubai. Daarover post hij foto’s op Instagram waarop verschillende locaties in de stad te zien zijn.

Deze en tal van andere vastgoedeigenaars die we konden verifiëren, hadden bij elke elementaire risicobeoordeling onmiddellijk alarmbellen moeten doen afgaan. Toch werd hen in Dubai blijkbaar geen strobreed in de weg gelegd om in vastgoed te investeren.

Kadrić, Okomo, Almulla en Santana Gouveia reageerden niet op verzoeken om commentaar.

In volle zicht verborgen

Het onderzoek door meer dan 70 media wereldwijd en onder leiding van OCCRP en E24 ging van start met een lek van vastgoedgegevens uit Dubai. De gelekte data uit 2020 en 2022 werden gedeeld door het Center for Advanced Defense Studies (C4ADS), een non-profitorganisatie in Washington die onderzoek doet naar internationale misdaad en conflicten. Journalisten gebruikten de gegevens als uitgangspunt om het landschap van buitenlandse eigendommen in Dubai verder te onderzoeken. Maandenlang verifieerden we de identiteit van de mensen die in de gelekte gegevens voorkomen. Dat gebeurde aan de hand van officiële gegevens, open bronnen en andere gelekte datasets.

‘Corrupte actoren en politiek prominente personen die publieke verantwoording ontlopen, maken gebruik van geheime jurisdicties zoals de Verenigde Arabische Emiraten om activa in volle zicht te verbergen’, zegt Maria Giuditta Borselli, die bij C4ADS een programma rond georganiseerde misdaad en corruptie managet.

Noch ambtenaren van de VAE, onder andere op de ministeries van Binnenlandse Zaken, Economische Zaken en Justitie, noch de politie van Dubai reageerden op onze gedetailleerde vragen. De ambassades van de VAE in het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen stuurden wel een korte verklaring, waarin ze stellen dat hun land de bescherming van de integriteit van het wereldwijde financiële systeem ‘uiterst ernstig’ neemt.

‘In hun voortdurende vervolging van wereldwijde criminelen werken de VAE nauw samen met internationale partners om alle vormen van illegale financiering te verstoren en te ontmoedigen’, klinkt het. ‘De VAE zijn meer dan ooit vastbesloten om deze inspanningen en acties voort te zetten, vandaag en op de langere termijn.’

Waarom is Dubai zo aantrekkelijk voor criminelen?

Veertig jaar geleden was Dubai een onopvallende buitenpost in het Midden-Oosten. Zandstormen raasden er van de Arabische woestijn tot aan de Perzische Golf. Vandaag is Dubai een wereldwijd financieel centrum met een van de meest herkenbare skylines ter wereld. Het land is een futuristisch ogende jungle van glas en staal waar zakenlui miljardendeals sluiten, influencers hun luxueuze leventje etaleren en Tom Cruise het hoogste gebouw ter wereld beklimt voor een nieuwe blockbuster.

Dubai is natuurlijk niet de enige plek waar criminelen en anderen hun rijkdom hebben ondergebracht in luxe-eigendommen. Ook pakweg New York en Londen staan erom bekend zwart geld aan te trekken via vastgoedinvesteringen. Maar experts zeggen dat Dubai veel te bieden heeft, en daarmee bedoelen ze niet enkel het aanbod aan riant vastgoed. Een andere factor is volgens deskundigen de inconsistente reactie van het emiraat op rechtshulpverzoeken van andere landen voor de arrestatie en uitlevering van voortvluchtigen.

Tot voor kort hadden de VAE met heel wat landen zelfs geen uitleveringsverdragen afgesloten, waardoor Dubai een magneet werd voor voortvluchtige criminelen van over de hele wereld. Hoewel de overheid van de VAE de afgelopen jaren meer is gaan samenwerken met buitenlandse wetshandhavers, staat de regering nog steeds bekend om haar inconsequente reacties op uitleveringsverzoeken.

Een recent voorbeeld zijn de in India geboren broers Gupta, die beschuldigd worden van het plunderen van Zuid-Afrikaanse overheidsfondsen door hun nauwe banden met de voormalige president van het land, Jacob Zuma. Ondanks een uitleveringsverdrag tussen beide landen wezen de VAE vorig jaar het Zuid-Afrikaanse verzoek af om Atul en Rajesh Gupta, beschuldigd van witwassen, uit te leveren. Die beslissing schokte Zuid-Afrika. Volgens de overheid kreeg Zuid-Afrika geen ‘bevredigend antwoord’ van de VAE op de vraag waarom de uitlevering niet door kon gaan.

De VAE antwoordden niet op onze specifieke vragen over de Gupta’s. Ook de broers zelf en Zuma reageerden niet op onze verzoeken om commentaar.

Volgens mensenrechtenadvocaat Radha Stirling van de organisatie voor juridische bijstand Detained in Dubai gebruikt de overheid van de VAE hooggeplaatste voortvluchtigen als ‘onderhandelingstroef’.

‘Of landen een uitleveringsverdrag hebben afgesloten, is niet per se bepalend voor het al dan niet uitleveren van mensen’, zegt ze. ‘Wat belangrijk is, is wat Dubai ervoor terug wil – en of het land iets heeft wat ze graag willen ruilen.’

Over het afhandelen van uitleveringen verwijst Sauod Abdulaziz Almutawa, hoofd van het Financial Crime Center van de politie in Dubai, naar de recente arrestaties van verdachten gesignaleerd in zogenoemde ‘red notices’. Hij voegt eraan toe dat uitleveringsverzoeken, die via lokale rechtbanken moeten passeren, meer tijd kosten om te verwerken en vaak betwist worden door duurbetaalde advocatenteams.

‘We voeren onze capaciteit en middelen op om aan de verwachtingen van onze buitenlandse partners te voldoen’, zei hij in maart in een interview met onze Zweedse mediapartner SVT.

Op de grijze lijst

De voorbije jaren heeft de overheid van de VAE haar antiwitwasregels aangescherpt. In 2022 had de Financial Action Task Force (FATF), een intergouvernementele waakhond tegen witwassen, het land op zijn ‘grijze lijst’ geplaatst omdat het er niet in slaagde illegale geldstromen effectief te bestrijden. Maar in februari werden de VAE opnieuw van die lijst gehaald, naar verluidt na lobbywerk. De FATF gaf de VAE een schouderklopje voor de ‘aanzienlijke vooruitgang’ die ze geboekt hadden.

Maar volgens sommige experts was die schrapping voorbarig, of ingegeven door geopolitieke overwegingen. ‘Recente hervormingen van het strafrecht en de rechterlijke macht waren misschien voldoende om Dubai afgelopen winter van de grijze lijst van de FATF te halen’, zegt Colin Powers van de non-profitorganisatie Noria MENA Program. ‘Maar wezenlijk hebben ze de aard van de vastgoedmarkt niet veranderd.’ De hervormingen ‘veranderen niets aan wat de vastgoedmarkt zo aantrekkelijk maakt om rijkdom in onder te brengen’, zegt Powers, verwijzend naar de mogelijkheid voor potentiële kopers om hun eigendommen te verhullen achter trusts, holdings en stichtingen.

Zakken cash

Een undercovergesprek met een vastgoedverkoper van de toonaangevende vastgoedontwikkelaar Damac in Dubai suggereert dat er nog steeds makelaars zijn die bereid zijn de andere kant op te kijken als het gaat om de herkomst van het geld van hun klanten.

Tijdens een rondleiding in één appartement van Damac in maart vertelde de verkoper aan onze collega’s van SVT dat ze het pand konden kopen met ‘zakken cash’ of cryptomunten, en dat ze ‘geen vragen hoefden te stellen’ over de herkomst van hun geld.

‘In vastgoed zul je van geen enkele afdeling vragen krijgen… en al helemaal niet van de projectontwikkelaar zelf’, aldus de verkoper. ‘Iedereen die wil kopen, kan dat.’

De verkoper beschreef ook hoe aankopen van onroerend goed met cash een manier zijn om vragen van banken over de herkomst van het geld te vermijden.

‘Als je het onroerend goed verkoopt en vervolgens het hele bedrag op een bankrekening zet, dan is er geen probleem. Je zult niet ondervraagd worden over waar je het geld vandaan haalde om eerst het onroerend goed te kopen.’

We namen contact op met Damac voor een reactie. Een woordvoerder zegt dat zijn bedrijf steeds de achtergrond van zijn klanten controleert, en dat het niet het beleid is van het bedrijf om klanten aan te raden contant te betalen. ‘Indien uw undercoververslaggever verder was gegaan in het verkoopproces dan enkel een eerste ontmoeting met een verkoper, dan zou hij getuige zijn geweest van het nauwkeurige onderzoek en de verhoogde maatregelen die we toepassen op transacties die alarmbellen doen afgaan’, aldus Damac, dat de uitspraken van de verkoper zou gaan onderzoeken.

Toen Sauod Abdulaziz Almutawa van de politie in Dubai over het voorval hoorde, wees hij erop dat Dubai een ‘nultolerantie voor niet-naleving’ hanteert en dat er maatregelen worden genomen tegen mensen die de wet ‘door de vingers zien’.

‘Dubai is geen veilige haven voor illegaal geld van dubieuze actoren’, zegt de politieman. ‘Dubai is een veilige haven voor legitieme handel, voor legitieme mensen die hard werken en hebben verdiend wat ze hebben.’

Heropbouw van Gaza

Melissa Sequeira prijst de strengere handhaving van Dubai en de toename van het aantal inspecties van vastgoedmakelaars in de afgelopen jaren. Ze werkt bij Themis, een bedrijf gevestigd in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Arabische Emiraten dat klanten helpt om risico’s op financiële criminaliteit te beheren. Tegelijkertijd merkt ze op dat het een ‘werk in uitvoering is’, vooral dan bij kleinere bedrijven met beperkte middelen in een sector waar je een paar jaar geleden nog ‘een huis kon kopen met alleen een paspoort’. Volgens Sequeira komt het erop aan de focus te verleggen naar ‘senior managers, die meer gericht zijn op winst dan op het stoppen van de wereldwijde financiële, negatieve gevolgen van criminaliteit’.

Jodi Vittori, een professor aan Georgetown University die corruptie en illegale financiering bestudeert, suggereert dat de huidige oorlog in het Midden-Oosten een factor kan zijn geweest in het schrappen van de VAE van de grijze lijst. Nu de Verenigde Staten hopen dat de VAE en andere bondgenoten in het Midden-Oosten zullen helpen bij de wederopbouw van Gaza, zou het als onhoudbaar kunnen worden gezien dat die financiering verloopt via een land op de grijze lijst.

‘Het feit dat de VAE corruptie, witwaspraktijken en georganiseerde misdaad in de hand werken, ondermijnt de westerse inspanningen om zulke zaken te bestrijden, van fentanyl- en mensenhandel tot illegale geldstromen’, zegt Vittori. ‘Maar het zal moeilijk worden voor westerse regeringen om de VAE te vragen Gaza mee herop te bouwen – en tegelijkertijd druk uit te oefenen op de FATF om de VAE weer op de grijze lijst van witwaspraktijken te zetten of hen op een andere manier sancties op te leggen.’

Vertaling en bewerking: Kristof Clerix